Budapešt: Erod versijoiden keskes

Budapešt
Budapest
Lidnanznam;	Flag;
Valdkund	Mad'jaranma
Eläjiden lugu (2017)	1,706,851 ristitud
Pind	525,14 km²
Pämez'	Gergei Karačon'; (reduku 2019—,; Gergely Karácsony)
Telefonkod	+36−1
Aigvö	tal'vel UTC+1,; kezal UTC+2

Sirvi ajalugu interaktiivselt

← Vanhemb vajehtuz

Südäimišt om heittud Ližatud südäimišt

VisuaalneVikitekst

Pandud

Jäl’gmäine vajehtuz 7. sulaku 2024, kell 19:19

Budapešt (mad'j.: Budapest [ˈbudɒpɛʃt]) om Mad'jaranman pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om Keskmad'jaranman provincijan administrativine keskuz, mülüb provincijha subregionaks.

Budapešt om Mad'jaranman biznesan, opendusen, kul'turan da tedon keskuz.

Istorii

Sätihe eländpunktad koumen lidnan ühtištusel vn 1873 kül'mkun 17. päiväl Mad'jaranman erigoittud ohjastusen alusenpanendan jäl'ghe. Nene koume lidnad oliba: Pešt Dunain hural (päivnouzmaižel) randal, Bud (madj. Buda) da Obud (madj. Obuda) Dunain oiktal randal. Bud oli Mad'jaranman kunigahusen pälidnaks vozil 1361−1541. Vl 1873 paneškatihe elektrižid pidatimid lidnan irdoil, vl 1885 lidnan telefonverk radaškanzi, vl 1887 tramvaid ajaškanziba lidnas, vn 1896 semendkus ezmäine kontinentaližes Evropas metropoliten zavodi radod.

Toižen mail'man sodan aigan lidn oli okkupuruidud Saksanman sodavägil vozil 1944 (keväz'ku) — 1945 (13. uhoku, NSTÜ:n armijan šturm). Udessündutihe lidnad 1950-60-nzil vozil.

Geografižed andmused

Lidn sijadase valdkundan keskuzpalan pohjoižes, 96..527 m ü.m.t. korktusil. Dunai-jogi jagab lidnad kahteks palaks: tazo Pešt da kukhikaz vihand Bud. Jogen hijamad ümbärtas seičeme sar't lidnan röunoiš.

Klimat om subtropine venon kontinentaližen röunal. Voden keskmäine lämuz om +12,6 C°, kezakun-elokun +21,4..+23,3 C°, tal'vkun-uhokun +1,4..+3,4 C°. Ekstremumad oma −25,6 C° (viluku) i +40,7 C° (heinku). Kezaaigan minimum om +3 C° (kezaku), tal'vaigan maksimum om +19,7 C° (uhoku). Voib panda halad semendkus i sügüz'kus. Paneb sadegid 532 mm vodes, tazomäras vodes läbi, enamba semendkus-kezakus (62..63 mm kus), vähemba uhokus-keväz'kus (29..30 mm kus). Kun keskmäine relätivine nepsuz vajehtase 59..61 % röunoiš sulakus-elokus i 74..80 % kül'mkus-uhokus. Kezaaig om päivoikaz, tal'v om pil'vekaz.

Tobmuz

Budapešt jagase 23 lidnümbrikoks, kaikutte om ičeze nimenke.

Edeline lidnan pämez' om Ištvan Tarloš (István Tarlós, reduku 2010 — reduku 2019).

Eläjad

Kaik 1 702 297 ristitud elihe lidnas vl 2008 (Bud: 480 756, Pešt: 1 221 541). Vodel 2014 lidnan eläjiden lugu oli 1 744 665 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 2 059 226 eläjad vl 1980. Läz koumed millionad ristituid elädas lidnaglomeracijas 2538 km² pindal.

Vn 2001 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden znamasine enambuz oli mad'jaralaižed (91,7 %).

Kaik 35 üläopendusen aluzkundad ratas Budapeštas, niiden kesken 17 universitetad. Kaikiš znamasižembad oma Budapeštan universitet Lorand Etvöšan nimed^[1] (mad'j.: Eötvös Loránd Tudományegyetem, alusenpanend 1635, 27 tuh. üläopenikoid) i Budapeštan tehnologijan da ekonomikan universitet^[2] (mad'j.: Budapesti Műszaki és Gazdaságtudományi Egyetem, alusenpanend 1782, 20 tuh. üläopenikoid vl 2019).

Transport

Mad'jaranman pälidn om valdkundan avtotesol'meks. Avtobusad (264 maršrutad), trolleibusad (15 maršrutad), tramvaid (33 jonod), elektrojonused (viž jonod) da funikulör oma kundaližeks transportaks Budapeštas. Koume päraudtestancijad om lidnas. Metro radab lidnas vspäi 1896 (vspäi 2014 nell' jonod, 52 stancijad, 39,4 km raudted). Jogitaksid oma populärižed (nell' maršrutad).

Rahvahidenkeskeine civiline Budapešt-lendimport Ferenc Listan nimed^[3] (ende Ferihed', mad'j.: Budapest Liszt Ferenc Nemzetközi Repülőtér, BUD / LHBP, 16,1 mln passažiroid vl 2019 i 194 tuh. tonnoid jüguid vl 2022) sijadase 16 km suvipäivnouzmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid äjihe Evropan i Päivlaskmaižen Azijan lendimportoihe, čarterreisid — ližaks Evropan edahaižihe sarihe i Päivnouzmaižen Azijan maihe.

Homaičendad

↑ Universitetan Lorand Etvöšan nimed sait (elte.hu). (mad'j.) (angl.)
↑ Budapeštan tehnologijan da ekonomikan universitetan sait (bme.hu). (mad'j.) (angl.)
↑ Rahvahidenkeskeižen Budapešt-lendimportan sait (bud.hu). (mad'j.) (angl.)

Irdkosketused

Lidnan oficialine portal (budapest.hu). (mad'j.)

Budapešt Vikiaitas

	Mad'jaranman agjad da niiden administrativižed keskused
	Bač-Kiškun (Kečkemet) \| Baran'j (Peč) \| Bekeš (Bekeš'čab) \| Boršod-Abaui-Zemplen (Miškol'c) \| Čongrad-Čanad (Seged) \| D'jor-Mošon-Šopron (D'jor) \| Fejer (Sekešfehervar) \| Haidu-Bihar (Debrecen) \| Heveš (Eger) \| Jas-Nad'kun-Sol'nok (Sol'nok) \| Komarom-Estergom (Tataban'j) \| Nograd (Šal'gotarjan) \| Pešt (Budapešt) \| Sabol'č-Satmar-Bereg (N'jired'haz) \| Šomod' (Kapošvar) \| Zal (Zalaegerseg) \| Tol'n (Seksard) \| Vaš (Sombathei) \| Vesprem (Vesprem-lidn)
	tazostadud agjaha lidn — Budapešt

	Evropan pälidnad
	Afinad \| Amsterdam \| Andorr la Vel'j \| Baku \| Belgrad \| Berlin \| Bern \| Bratislav \| Brüssel' \| Budapešt \| Buharest \| Dublin \| Hel'sinki \| Jerevan \| Kijev \| Kišinöv \| Kopenhagen \| Lissabon \| London \| Lüblän \| Lüksemburg-lidn \| Madrid \| Minsk \| Monako-lidn \| Moskv \| Nikosii \| Oslo \| Pariž \| Podgoric \| Prag \| Reikjavik \| Rig \| Rim \| San Marino-lidn \| Sarajevo \| Skopje \| Sofii \| Stokhol'm \| Zagreb \| Tallidn \| Tbilis \| Tiran-lidn \| Vaduc \| Vallett \| Varšav \| Vatikan \| Ven \| Vil'nüs

[1] Universitetan Lorand Etvöšan nimed sait (elte.hu). (mad'j.) (angl.)

[2] Budapeštan tehnologijan da ekonomikan universitetan sait (bme.hu). (mad'j.) (angl.)

[3] Rahvahidenkeskeižen Budapešt-lendimportan sait (bud.hu). (mad'j.) (angl.)

[1]

[2]

[3]

@@ Rivi 7: / Rivi 7: @@
  | Flag text = Budapeštan flag
  | Valdkund = Mad'jaranma
- | Eläjiden lugu = 1,759,407
+ | Eläjiden lugu = 1,706,851
- | Voz' = 2015
+ | Voz' = 2017
  | Pind = 525.14
  | Fail = Chain Bridga in Budapest.jpg
- | Pämez' = Gergei Karačon'<br/>(reduku 2019—.<br/>''Gergely Karácsony'')
+ | Pämez' = Gergei Karačon'<br/>(reduku 2019—,<br/>''Gergely Karácsony'')
  | Telefonkod = +36-1
  | Aigvö = tal'vel [[UTC]]+1,<br />kezal [[UTC]]+2
 }}
-[[Fail:Budapest districts.png|thumb|left|200px|Lidnan ümbrikod (nomeruidud)]]
+[[Fail:Budapest public transport system map (with stations).png|thumb|left|250px|Budapeštan transportkart ezilidnoidenke]]
-'''Budapešt''' ({{lang-hu|Budapest}}) om [[Mad'jaranma]]n pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om [[Keskmad'jaranma]]n provincijan administrativine keskuz.
+'''Budapešt''' ({{lang-hu|Budapest}} [ˈbudɒpɛʃt]) om [[Mad'jaranma]]n pälidn da kaikiš suremb lidn. Se om [[Keskmad'jaranma]]n provincijan administrativine keskuz, mülüb provincijha subregionaks.
-Budapešt om Mad'jaranman biznesan, opendusen, kul'turan da tedon keskuz. Läz 3 mln ristituid elädas lidnaglomeracijas.
+Budapešt om Mad'jaranman biznesan, opendusen, kul'turan da tedon keskuz.
 == Istorii ==
-Sädihe eländpunktad koumen lidnan ühtištusel vn 1873 kül'mkun 17. päiväl Mad'jaranman erigoittud ohjastusen alusenpanendan jäl'ghe. Nene koume lidnad oliba ''Pešt'' [[Dunai]]n hural (päivnouzmaižel) randal, ''Bud'' (madj. ''Buda'') da ''Obud'' (madj. ''Obuda'') Dunain oiktal randal. Bud oli Mad'jaranman kunigahusen pälidnaks vozil 1361−1541.
+Sätihe eländpunktad koumen lidnan ühtištusel vn 1873 kül'mkun 17. päiväl Mad'jaranman erigoittud ohjastusen alusenpanendan jäl'ghe. Nene koume lidnad oliba: ''Pešt'' [[Dunai]]n hural (päivnouzmaižel) randal, ''Bud'' (madj. ''Buda'') da ''Obud'' (madj. ''Obuda'') Dunain oiktal randal. Bud oli Mad'jaranman kunigahusen pälidnaks vozil 1361−1541. Vl 1873 paneškatihe elektrižid pidatimid lidnan irdoil, vl 1885 lidnan telefonverk radaškanzi, vl 1887 tramvaid ajaškanziba lidnas, vn 1896 semendkus ezmäine kontinentaližes Evropas metropoliten zavodi radod.
 Toižen mail'man sodan aigan lidn oli okkupuruidud Saksanman sodavägil vozil 1944 (keväz'ku) — 1945 (13. uhoku, [[Nevondkundaline Ühtištuz|NSTÜ:n]] armijan šturm). Udessündutihe lidnad 1950-60-nzil vozil.
 == Geografižed andmused ==
-[[Dunai]] jagab lidnad kahthe palaha: tazo Pešt da kukhikaz vihand Bud. Jogen hijamad ümbärtas seičeme sar't lidnan röunoiš.
+Lidn sijadase valdkundan keskuzpalan pohjoižes, 96..527 m ü.m.t. korktusil. [[Dunai]]-jogi jagab lidnad kahteks palaks: tazo Pešt da kukhikaz vihand Bud. Jogen hijamad ümbärtas seičeme sar't lidnan röunoiš.
-Klimat om [[ven vö|ven]] kontinentaline. Keza om räk, tal'v om pehmed. Voden keskmäine lämuz om +11 C°. Paneb sadegid 532 mm vodes, tazomäras vodes läbi, enamba semendkus-kezakus (60 mm kus).
+Klimat om [[subtropine vö|subtropine]] venon kontinentaližen röunal. Voden keskmäine lämuz om +12,6 C°, kezakun-elokun +21,4..+23,3 C°, tal'vkun-uhokun +1,4..+3,4 C°. Ekstremumad oma −25,6 C° (viluku) i +40,7 C° (heinku). Kezaaigan minimum om +3 C° (kezaku), tal'vaigan maksimum om +19,7 C° (uhoku). Voib panda halad semendkus i sügüz'kus. Paneb sadegid 532 mm vodes, tazomäras vodes läbi, enamba semendkus-kezakus (62..63 mm kus), vähemba uhokus-keväz'kus (29..30 mm kus). Kun keskmäine relätivine nepsuz vajehtase 59..61 % röunoiš sulakus-elokus i 74..80 % kül'mkus-uhokus. Kezaaig om päivoikaz, tal'v om pil'vekaz.
+== Tobmuz ==
+[[Fail:Budapest districts.png|thumb|left|200px|Lidnan ümbrikod (nomeruidud, 2006)]]
 Budapešt jagase 23 lidnümbrikoks, kaikutte om ičeze nimenke.
+Edeline lidnan pämez' om Ištvan Tarloš (''István Tarlós'', reduku 2010 — reduku 2019).
 == Eläjad ==
-Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 2 059 226 eläjad vl 1980. Vn 2001 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden znamasine enambuz oli [[mad'jaralaižed]] (91,7%). Vl 2008 1 702 297 ristitud elihe lidnas (Bud: 480 756, Pešt: 1 221 541). Vodel 2014 eläjiden lugu oli 1 744 665 ristitud.
+Kaik 1 702 297 ristitud elihe lidnas vl 2008 (Bud: 480 756, Pešt: 1 221 541). Vodel 2014 lidnan eläjiden lugu oli 1 744 665 ristitud. Kaikiš suremb lidnan ristitišt oli 2 059 226 eläjad vl 1980. Läz koumed millionad ristituid elädas lidnaglomeracijas 2538 km² pindal.
+Vn 2001 rahvahanlugemižen mödhe eläjiden znamasine enambuz oli [[mad'jaralaižed]] (91,7 %).
-Edeline lidnan pämez' om Ištvan Tarloš (reduku 2010 — reduku 2019).
+Kaik 35 üläopendusen aluzkundad ratas Budapeštas, niiden kesken 17 universitetad. Kaikiš znamasižembad oma Budapeštan universitet Lorand Etvöšan nimed<ref>[http://elte.hu/ Universitetan Lorand Etvöšan nimed sait (''elte.hu'').] {{ref-hu}} {{ref-en}}</ref> ({{lang-hu|Eötvös Loránd Tudományegyetem}}, alusenpanend 1635, 27 tuh. üläopenikoid) i Budapeštan tehnologijan da ekonomikan universitet<ref>[http://bme.hu/ Budapeštan tehnologijan da ekonomikan universitetan sait (''bme.hu'').] {{ref-hu}} {{ref-en}}</ref> ({{lang-hu|Budapesti Műszaki és Gazdaságtudományi Egyetem}}, alusenpanend 1782, 20 tuh. üläopenikoid vl 2019).
-== Transport ==
-Mad'jaranman pälidn om valdkundan avtotesol'm. [[Avtobus]]ad, [[trolleibus]]ad, [[tramvai]]d, [[elektrojonuz|elektrojonused]] da funikulör oma kundaližeks transportaks Budapeštas. Koume päraudtestancijad om lidnas. Metro radab lidnas vspäi 1896 (vspäi 2014 4 jonod, 52 stancijad, 37,6 km raudted). Jogitaksid oma populärižed.
+== Transport ==
-Rahvahidenkeskeine civiline [[Ferenc List]]an nimel nimitadud lendimport, ende Ferihed' (''BUD'', 14,8 mln passažiroid vl 2018) sijadase 16 km suvipäivnouzmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid äjihe Evropan i Päivlaskmaižen Azijan lendimportoihe, čarterreisid — ližaks Evropan edahaižihe sarihe i Päivnouzmaižen Azijan maihe.
+Mad'jaranman pälidn om valdkundan avtotesol'meks. [[Avtobus]]ad (264 maršrutad), [[trolleibus]]ad (15 maršrutad), [[tramvai]]d (33 jonod), [[elektrojonuz|elektrojonused]] (viž jonod) da funikulör oma kundaližeks transportaks Budapeštas. Koume päraudtestancijad om lidnas. Metro radab lidnas vspäi 1896 (vspäi 2014 nell' jonod, 52 stancijad, 39,4 km raudted). Jogitaksid oma populärižed (nell' maršrutad).
+Rahvahidenkeskeine civiline ''Budapešt''-lendimport [[Ferenc List]]an nimed<ref>[http://bud.hu/ Rahvahidenkeskeižen Budapešt-lendimportan sait (''bud.hu'').] {{ref-hu}} {{ref-en}}</ref> (ende Ferihed', {{lang-hu|Budapest Liszt Ferenc Nemzetközi Repülőtér}}, ''BUD / LHBP'', 16,1 mln passažiroid vl 2019 i 194 tuh. tonnoid jüguid vl 2022) sijadase 16 km suvipäivnouzmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid äjihe Evropan i Päivlaskmaižen Azijan lendimportoihe, čarterreisid — ližaks Evropan edahaižihe sarihe i Päivnouzmaižen Azijan maihe.
-== Openduz ==
-Kaik 17 universitetad om olmas Budapeštas.
 == Homaičendad ==
@@ Rivi 49: / Rivi 52: @@
 == Irdkosketused ==
-* [http://www.budapest.hu/ Lidnan oficialine portal (''budapest.hu'').] {{ref-hu}} {{ref-en}}
+* [http://www.budapest.hu/ Lidnan oficialine portal (''budapest.hu'').] {{ref-hu}}
 {{Commons|Budapest}}