Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Thuốc lá”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Đã cứu 1 nguồn và đánh dấu 0 nguồn là hỏng.) #IABot (v2.0.8 |
n Hồi sửa về bản sửa đổi 71266619 của NgocAnMaster (talk) |
||
| (Không hiển thị 41 phiên bản của 26 người dùng ở giữa) | |||
Dòng 1:
{{bài cùng tên|Thuốc lá (định hướng)}}
[[Tập tin:Cigarette ashtray.jpg|nhỏ|250px|phải|Tàn thuốc lá]]
'''Thuốc lá''' là
Thuốc lá điếu khác [[xì gà]] trước hết ở kích thước: điếu nói chung bé hơn, sử dụng sợi từ lá thuốc đã qua chế biến và được cuốn bằng giấy trắng chuyên dùng. Xì gà được làm hoàn toàn bằng nguyên lá thuốc lá, ruột là mảnh lá và lá áo bọc ngoài cũng bằng lá thuốc lá. Trước cuộc [[chiến tranh Krym]] ([[Nga]]-[[Pháp]] năm [[1854]]-[[1856]]), hầu hết các quốc gia dùng [[tiếng Anh]] chưa biết đến thuốc lá điếu. Chỉ đến khi các binh sĩ người Anh thời đó học các đồng nghiệp [[Thổ Nhĩ Kỳ]] ([[Đế quốc Ottoman|Đế chế Ottoman]]) sử dụng giấy in báo để cuốn thuốc lá hút, thuốc lá mới bắt đầu kỷ nguyên bành trướng rộng rãi ra khắp thế giới từ đó.
Hàng 11 ⟶ 10:
==Lịch sử==
Theo ''[[Vân đài loại ngữ]]'', thì "thuốc lá gọi là '''yên thảo''' (煙草), xuất xứ đất [[Phúc Kiến|Mân]], người ở biên cảnh hay mắc phong hàn, không có nó thì không chữa được, có người đổi một con [[ngựa]] lấy một cân thuốc ấy. Cây thuốc lá nguyên sản xuất ở [[Luzon|Lữ Tống]], thực tên nó là '''tạm-ba-cô''', vốn là thứ rau mọc ở bờ [[ao]] [[hồ]] như cây [[lan]]. [[Sách]] cũng cho biết, "cuối đời [[Sùng Trinh]], năm [[Quý Mùi]], hạ lệnh cấm thuốc lá, ai lén trồng thì phạm tội đồ. Nhưng mối lợi trọng hơn [[luật pháp]], nên dân phần nhiều không tuân thượng chỉ. Sau lại ban lệnh, hễ ai phạm cấm thì chém, nhưng binh sĩ đóng ngoài biên bị chứng hàn khó khỏi, không thuốc nào chữa nổi [ngoài thứ ấy], đành bỏ cấm". Lại nói "Mới đây, triều [[Càn Long]], năm [[Mậu Dần]], có [[Ngô Khi Khác]] làm sách ''[[Bản thảo tòng tân]]'' liệt thuốc hút vào hạng độc thảo, tính nó cay nóng, trị được các chứng phong hàn, tê thấp, trệ khí, đọng đờm, sơn lam chướng khí. Khói thuốc vào mồm không theo thường độ, một lúc nó chạy khắp người làm cho [[cơ thể]] thống khoái, thay được [[rượu]] [[trà]], suốt đời không ngán, cho nên người ta còn gọi thuốc hút là '''tương tư thảo''' (相思草). Nhưng hơi lửa nung hấu, hao huyết tổn thọ, mà người ta không biết".
Các dạng thuốc lá sớm nhất tương tự như xì gà. Sau đó thuốc lá được cho rằng đã xuất hiện ở [[Mexico]] và [[Trung Mỹ]] vào khoảng thế kỷ thứ 9 dưới dạng ống lau sậy và ống hút thuốc. Người [[Maya]] và người [[Aztec]] hút thuốc lá và các loại thuốc tác động thần kinh khác trong các nghi lễ tôn giáo, hành vi này được mô tả trên đồ gốm và chạm khắc ở đền thờ. Thuốc lá và xì gà là những phương pháp hút thuốc phổ biến nhất ở vùng [[Caribbean]], Mexico, Trung Mỹ và [[Nam Mỹ]] cho đến ngày nay.<ref>Robicsek, Francis ''Smoke''; ''Ritual Smoking in Central America'' pp. 30–37</ref>▼
==Nguồn gốc==
▲Các dạng thuốc lá sớm nhất tương tự như xì gà. Sau đó thuốc lá được cho rằng đã xuất hiện ở [[Mexico]] và [[Trung Mỹ]] vào khoảng thế kỷ thứ 9 dưới dạng ống lau sậy và ống hút thuốc. Người [[Maya]] và người [[Aztec]] hút thuốc lá và các loại thuốc tác động thần kinh khác trong các nghi lễ tôn giáo, hành vi này được mô tả trên đồ gốm và chạm khắc ở đền thờ. Thuốc lá và xì gà là những phương pháp hút thuốc phổ biến nhất ở vùng [[Caribbean]], [[México|Mexico]], [[Trung Mỹ]] và [[Nam Mỹ]] cho đến ngày nay.<ref>Robicsek, Francis ''Smoke''; ''Ritual Smoking in Central America'' pp. 30–37</ref>
Thuốc lá tại [[Bắc Mỹ]], Trung Mỹ và Nam Mỹ được cuốn (bên ngoài) bằng nhiều loại thực vật khác nhau; Vào thế kỷ 17 khi được du nhập vào [[Tây Ban Nha]] thuốc lá được cuốn bằng loại giấy tốt hơn đó là giấy dùng để gói ngô. Sản phẩm thu được được gọi là papelate và được ghi lại trong một số bức tranh của danh họa [[Francisco de Goya|Goya]] như La Cometa, La Merienda en el Manzanares, và El juego de la pelota a pala.<ref name=Goodman93>{{
Đến năm 1830, thuốc lá đã du nhập vào [[Pháp]], nơi nó được đặt tên chính thức là "cigarette"; và vào năm 1845, nhà máy độc quyền của nhà nước Pháp đã bắt đầu sản xuất thuốc lá. Từ "cigarette" tiếng Pháp được tiếng Anh sử dụng vào những năm 1840.<ref>''[[Oxford English Dictionary]]'', ''[http://www.oed.com/view/Entry/33001 s.v.]''</ref> Một số nhà cải cách Mỹ đã gọi sản phẩm này là "cigaret"<ref>Circulars of Information of the Bureau of Education, ''The Spelling Reform'', No. 7-1880, 1881, [https://books.google.com/books?id=gLoV7NUHXBQC&pg=PA25#q=%22cigaret%22 p. 25]</ref><ref>Henry Gallup Paine, [[Simplified Spelling Board]], ''Handbook of Simplified Spelling, New York, 1920, [
Máy làm thuốc lá được cấp bằng sáng chế đầu tiên được phát minh bởi Juan Nepomuceno Adorno ở Mexico vào năm 1847.<ref>{{
Tại [[Việt Nam]] trước thế kỷ 20 thì chưa có thuốc lá cuộn sẵn. [[Thuốc lào]] thái sợi nhỏ gọi là '''thuốc rê'''. Khách hàng có thể mua về tự cuốn lấy gọi là ''vấn thuốc'' dùng '''giấy quyến''' để tạo thành điếu thuốc. Dưới thời [[Pháp thuộc]] thuốc lá đóng gói mới xuất hiện đẩy lùi dần tập quán vấn thuốc bằng giấy quyến và thuốc rê.
[[
Việc hút thuốc lá phổ biến ở thế giới phương Tây và là một hiện tượng của thế kỷ 20. Vào đầu thế kỷ 20, mức tiêu thụ hàng năm trên đầu người ở Mỹ là 54 điếu (với gần 0,5% dân số hút hơn 100 điếu mỗi năm) và mức tiêu thụ đã đạt mức 4.259 điếu trên đầu người vào năm 1965.
Thời gian này, khoảng 50% nam giới và 33% phụ nữ hút thuốc (chỉ tính người hút hơn 100 điếu thuốc mỗi năm).<ref>{{
Đến năm 2000, mức tiêu thụ đã giảm xuống còn 2.092 trên đầu người, tương ứng với khoảng 30% nam giới và 22% phụ nữ hút hơn 100 điếu thuốc mỗi năm và đến năm 2006 mức tiêu thụ trên đầu người đã giảm xuống còn 1.691 điếu trên đầu người.<ref>Tobacco Outlook Report, Economic Research Service, U.S. Dept. of Agriculture</ref>
Những ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của thuốc lá được biết đến vào giữa thế kỷ 19 khi chúng được gọi là những chiếc đinh đóng quan tài.<ref>https://www.merriam-webster.com/dictionary/coffin%20nail</ref> Các bác sĩ Đức là những người đầu tiên xác định mối liên hệ giữa hút thuốc và ung thư phổi, dẫn đến phong trào chống thuốc lá đầu tiên ở [[Đức Quốc xã]].<ref>Roffo, A. H. (
| doi = 10.2471/BLT.06.031682
| last1 = Proctor | first1 = R. N.
Hàng 71 ⟶ 72:
=== Tác hại người dùng ===
{{xem thêm|Hút thuốc thụ động|Ảnh hưởng sức khỏe của thuốc lá}}
[[Khói thuốc lá]] đã bị [[Cơ quan Quốc tế Nghiên cứu về Ung thư]] (International Agency for Research on Cancer - IARC) trực thuộc [[Tổ chức Y tế Thế giới|Tổ chức Y tế Quốc tế]] (WHO) xếp vào [[chất gây ung thư|các chất gây ung thư]] (tiếng Anh: carcinogen) bậc 1. Trong nhóm này xếp những chất mà chỉ cần khối lượng nhỏ cũng có thể gây [[ung thư]], không có hạn mức, nghĩa là hoàn toàn có hại cho mình và cho người khác, dù chỉ là một khối lượng nhỏ.
Khói thuốc được coi là [[chất độc]] hại nhất trong môi trường cư trú. Khi hút thuốc, người hút thường thở ra hai luồng khói chính và phụ, và 20% khói thuốc bị hít vào trong luồng chính, 80 % còn lại được gọi là luồng phụ, nảy sinh khi kéo thuốc (giữa những lần hít vào) và khi tắt thuốc. Luồng khói chính nảy sinh tại 950 °C và khói phụ 500 °C, do đó luồng khói phụ tỏa ra nhiều chất độc hại hơn.
Khói thuốc cấu tạo từ một hỗn hợp [[chất khí|khí]] và [[bụi]]. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trong khói thuốc có khoảng 7.000 chất hóa học, trong đó có 60 được xếp vào loại gây ung thư <ref>ARB, WHO 1999</ref>. Gồm những chất như [[nicotin]], [[cacbon mônôxít|mônôxít cacbon]], [[hắc ín]] và [[benzen]], [[formaldehyd|fomanđêhít]], [[
Tác hại cũng xảy đến cho những người không hút thuốc chung quanh, phải [[hút thuốc thụ động]], là hình thức hít [[khói thuốc]] từ [[khí quyển Trái Đất|không khí]], mà không trực tiếp hút thuốc lá hoặc [[thuốc lào]] và cũng bị tác hại gián tiếp dẫn đến những nguy cơ về bệnh như [[ung thư phổi]]. [[Tổ chức Y tế Thế giới]] khuyến cáo: Không có ngưỡng an toàn cho việc hút thuốc thụ động.
Riêng tại [[Việt Nam]], mỗi năm có 40.000 người tử vong do những nguyên nhân liên quan đến thuốc lá, gấp 3 lần số người chết do [[tai nạn giao thông]]. Một điều tra cho thấy trên 50% nam giới hút thuốc lá và 60% trẻ em Việt Nam độ tuổi 13-15 đã tiếp xúc với khói thuốc tại nhà. Tại Hà Nội, gần một nửa dân số phải [[hút thuốc thụ động]], nhiều nhất là phụ nữ và trẻ em <ref name=thuoclagietcon>
Việc hút thuốc ở các phòng chờ nhà ga, bến xe đã bị [[Bộ Giao thông Vận tải (Việt Nam)|Bộ Giao thông vận tải]] cấm từ năm 2005, tuy nhiên việc áp dụng chưa triệt để trên thực tế. Hiện nay, tổ chức [[Healthbidge]] [[Canada]] đang tài trợ cho một số thành phố tại Việt Nam mở rộng khu vực công cộng không khói thuốc và tăng tính hiệu quả của chính sách cấm hút thuốc nơi công cộng.
Hàng 86 ⟶ 87:
=== Tác hại môi trường ===
Tính trung bình, có khoảng 5.7 nghìn tỷ điếu thuốc lá được hút trên toàn thế giới mỗi năm<ref>{{
== Xem thêm ==
{{refbegin|2}}
<!--* [[Chain smoking]]
* [[List of iconic smokers|Famous cigarette smokers]]
Hàng 94 ⟶ 96:
* [[Ung thư phổi]]
* [[Ung thư họng]]
* [[Thuốc lào|Hút thuốc lào]]
* [[Hút thuốc thụ động]]
* [[Cai thuốc lá]]
* [[Hút thuốc ở Bắc Triều Tiên]]
* [[Khói thuốc lá]]
* [[Xì gà]]
* [[Thuốc lá điện tử]]
Hàng 103 ⟶ 109:
* [[Người bán thuốc lá]]
* [[Shisha]]
{{refend}}
== Tham khảo ==
Hàng 109 ⟶ 116:
{{thể loại Commons|Cigarettes}}
{{vi}}
* [http://www.vnexpress.net/GL/Doi-song/2008/05/3BA02D4F/ Hút thuốc lá là giết con] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080610023521/http://www.vnexpress.net/GL/Doi-song/2008/05/3BA02D4F/ |date=2008-06-10 }}, VnExpress 31/05/2008
* [http://www.nld.com.vn/tintuc/suc-khoe/226531.asp Thuốc lá làm giảm chất lượng sống] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080530114551/http://www.nld.com.vn/tintuc/suc-khoe/226531.asp |date =
* [http://vnexpress.net/Vietnam/Suc-khoe/2004/12/3B9D922B/ Việt Nam siết chặt các quy định về thuốc lá]
* [http://dantri.com.vn/suckhoe/2006/9/142653.vip?SearchTerm=thuốc%20lá Việt Nam: Trên 50% nam giới hút thuốc lá]
* [http://www.vinacosh.gov.vn Chương trình Phòng chống Tác hại Thuốc lá Quốc gia]
* Xì gà Cohiba [https://choixiga.vn/xi-ga-cohiba/xi-ga-cohiba-siglo-6-vi-hop-10-dieu-p135.html Siglo 6]
{{en}}
* [http://www.givingupsmoking.co.uk UK's National Health Service Website to help quit smoking] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201203083942/http://givingupsmoking.co.uk/ |date =
* [http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pubmed&pubmedid=15213107 Mortality in relation to smoking: 50 years' observations on male British doctors]
* [http://airspace.bc.ca/ Action on Smoking and Health]
* [http://www.cdc.gov/tobacco/search/index.htm US Center for Disease Control - Smoking and Health Database]
* [http://www.ingcat.org INGCAT - International Non Governmental Coalition Against Tobacco] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190506210649/http://www.ingcat.org/ |date=2019-05-06 }}
* [http://www.srnt.org Society for Research on Nicotine and Tobacco] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190815122246/http://www.srnt.org/ |date =
* [http://www.tobacco.org Tobacco.org - Tobacco News & Information]
| |||