Đăk Tô

Bản mẫu:Huyện Việt Nam Đắk Tô hay Đắc Tô là một huyện của tỉnh Kon Tum. Huyện Đắk Tô phía tây giáp huyện Ngọc Hồi, phía nam giáp huyện Sa Thầy, phía đông giáp huyện Đắk Hà, phía bắc giáp huyện Tu Mơ Rông.

Hành chính

Huyện Đắk Tô hiện có 1 thị trấn: thị trấn Đắk Tô, và 8 xã: Ngọk Tụ, Đắk Rơ Nga, Đắk Trăm, Pô Kô, Kon Đào, Văn Lem, Diên Bình và Tân Cảnh. Diện tích tự nhiên của Đắk Tô hiện nay là 50.924,09 ha. Dân số tính tới năm 2010 là 38.642 người. Thị trấn Đắk Tô, là huyện lỵ của huyện Đắk Tô, được tách ra từ xã Tân Cảnh theo quyết định ngày 30 tháng 5 năm 1988 của Hội đồng Bộ trưởng (tức là chính phủ lúc đó).

Lịch sử

Đăk Tô là tên gọi của dòng suối nước nóng trong vùng cư trú của đồng bào dân tộc Sedang. Trong tổ chức xã hội truyền thống, người Sedang cư trú thành từng làng; làng của người Sedang thường gắn với lưu vực các con sông dòng suối hay quả đồi, ngọn núi và tên gọi của làng cũng được đặt theo tên địa danh các ngọn núi, hay dòng sông con suối đó. Đăk Tô là tên gọi của dòng suối nước nóng, đồng thời cũng là tên gọi của làng người Xê Đăng có nguồn gốc lâu đời ở vùng này. Khi đơn vị hành chính đầu tiên được thiết lập ở vùng đất này đã lấy Đăk Tô làm tên gọi địa danh chính thức.

Thời Pháp thuộc

Trước thế kỷ 20, cộng đồng người Sedang ở Đăk Tô đã định hình thành một vùng cư trú tập trung khá rộng lớn. Trong những năm đầu thế kỷ 20, thực dân Pháp sau khi xâm lược mở rộng phạm vi chiếm đóng trên địa bàn tỉnh Kon Tum thì Đăk Tô là vùng đất sớm được thực dân Pháp tìm đến. Đầu những năm 1920, Pháp thiết lập ở Kon Tum những đồn binh để trấn áp các cư dân bản địa trong vùng, cai quản những vùng đất mới mở. Đồn Đăk Tô được khởi lập từ năm 1920 do quan đồn người Pháp là Bui Ron trấn giữ. Đồn này thực hiện cả hai chức năng về quân sự lẫn dân sự. Chính đây là nền tảng cơ sở thành lập nên đơn vị hành chính Đăk Tô sau này.

Đến trước năm 1945, sau khi đại lý hành chính An Khê được tách khỏi tỉnh Kon Tum nhập về tỉnh Pleiku, thực dân pháp cũng đã phân chia lại địa giới hành chính ở Kon Tum, đồng thời phân cấp về đơn vị hành chính. Tổng Tân Hương (nay là Thành phố Kon Tum) được đổi thành thị trấn trung tâm của tỉnh lỵ; đồng thời thiết lập các huyện là Đăk Tô, Đăk Glei và Kon Plong. Huyện Đăk Tô lúc mới hình thành ôm trọn phần đất cư trú của người Sedang ở vùng trung tâm của tỉnh nhưng ranh giới hành chính chỉ mang tính ước định chưa cụ thể.

Tháng 8 năm 1945, Đăk Tô là một trong tổng số 4 huyện thuộc tỉnh Kon Tum. Bộ máy hành chính của huyện lúc đó chỉ mang tính đại diện.

Tháng 6 năm 1946, thực dân Pháp tái chiếm lại tỉnh Kon Tum, áp dụng chế độ trực trị cho đến tháng 2 năm 1954. Suốt trong thời gian đó, Pháp mở rộng phạm vi chiếm đóng cai trị, xây dựng đồn và quận lỵ Đăk Tô. Hệ thống đồn bót ở các vùng trọng điểm lấy cứ điểm Đăk Tô làm trung tâm do tên đồn trưởng là một sĩ quan người Pháp cai quản chung. Dưới là những chủ làng chánh tổng cai trị.

Việt Minh

Cũng thời gian trên (1946-1954) ngoài vùng chiếm đóng kiểm soát của người Pháp là vùng cơ sở, khu du kích, căn cứ kháng chiến của phong trào cách mạng địa phương huyện Đăk Tô. Theo phân cấp quản lý thì từ 1950, huyện Đăk Tô là địa bàn khu 2, một trong 7 khu được thành lập thuộc tỉnh Gia–Kon. Từ năm 1952 vùng căn cứ khu 2 (Đăk Tô) được tách ra ở hai phía: phía đông nhập về huyện Kon Plong; phía bắc nhập với khu đông đường 14 (huyện Đăk Glei). Tháng 2/1954 ta tấn công và giải phóng toàn huyện Đăk Tô. Từ tháng 2 năm 1954 đến tháng 7 năm 1954, huyện Đăk Tô nằm trong địa bàn khu 6 mới được thành lập và một phần địa bàn khu 2 (cũ) trước đó, thuộc quyền quản lý của chính quyền cách mạng.

Quốc gia Việt Nam

Tháng 7 năm 1954, Hiệp định Genève được ký kết; tháng 10 năm 1954 Đăk Tô tập kết chuyển quân, chính quyền cách mạng giải thể, tổ chức Đảng rút vào hoạt động bí mật. Quốc gia Việt Nam tiếp quản huyện Đăk Tô.

Việt Nam Cộng hòa

Năm 1955, chính quyền Đệ nhất Cộng hòa Việt Nam sau khi củng cố quyền lực đã phân cấp hành chính ở tỉnh Kon Tum theo cơ cấu: Toà hành chính tỉnh, dưới tỉnh là quận, rồi đến xã, làng. Từ năm 1955 đến cuối năm 1957 Đăk Tô là một quận lớn trực thuộc Toà hành chính tỉnh Kon Tum. Thời kỳ này Đăk Tô xây dựng thành một trung tâm hậu cứ lớn phòng thủ án ngữ mặt bắc tỉnh Kon Tum.

Năm 1958, thành lập quận lỵ hành chính Tu Mơ Rông đóng đồn lớn Đăk Hà tại xã Đăk Hà cách Đăk Tô 25 km về phía đông bắc. Nhưng đến năm 1965 thì bãi bỏ quận lỵ Tu Mơ Rông. Từ sau năm 1965 phân cấp hành chính của địch ở tỉnh Kon Tum có sự thay đổi. Đối với các khu vực thị xã, thị trấn thì giảm quận mà đặt phái viên hành chính. Về quân sự ở vùng quận lỵ, thì thành lập chi khu, ở các vùng có phái viên hành chính thì thiết lập yếu khu. Theo đó, trên địa bàn Đăk Tô có chi khu Đăk Tô và yếu khu Tu Mơ Rông.

Với Mùa hè đỏ lửa năm 1972, Đăk Tô trở thành chiến trường. Quân Mặt trận Giải phóng miền Nam Việt Nam và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa chiếm đóng được Đăk Tô – Tân Cảnh. Về mặt hành chính huyện Đăk Tô được thành lập với tên mật danh là H80, cho mãi đến 17 tháng 3, 1975 khi quân cộng sản hoàn toàn tiếp thu tỉnh Kon Tumg. H80 được đổi tên thành huyện Đăk Tô.

Sau năm 1975

Tháng 10 năm 1975, hai tỉnh Gia Lai và Kon Tum sáp nhập thành tỉnh Gia Lai – Kon Tum; trên địa bàn tỉnh Kon Tum khi sát nhập có các đơn vị hành chính cấp huyện gồm: thị xã Kon Tum, Đăk Tô, Đăk Glei, Kon Plong. Năm 1978, huyện Đăk Tô được chia tách thành 2 huyện Đăk Tô và Sa Thầy theo Quyết định số 254-CP của Hội đồng Chính phủ ngày 16/10/1978. Năm 1983, trên địa bàn huyện Đăk Tô chia xã Đăk Tờ Kan để lập thêm xã mới Văn Lem, chia xã Đăk Psi để thành lập mới xã Đăk Hơ Ring, chia xã Tu Mơ Rông để thành lập thêm xã mới Đăk Hà. Năm 1988, tách các thôn 2, 3, 4 của xã Tân Cảnh để thành lập thị trấn Đăk Tô. Năm 1992, tỉnh Kon Tum được tái lập, thành lập thêm huyện Ngọc Hồi, xã Đăk Ang phía tây bắc của Đăk Tô tách ra nhập về huyện Ngọc Hồi. Năm 1994, thành lập huyện Đăk Hà trên cơ sở tách 2 xã Đăk Hơ Ring và Đăk Psi phía đông nam của huyện Đăk Tô. Tháng 6/2005, huyện Đăk Tô được chia tách thành 2 huyện Đăk Tô và Tu Mơ Rông theo Nghị định 76/2005/NĐ-CP ngày 19/6/2005 của Chính phủ. Hiện nay (2011) huyện Đăk Tô có 9 đơn vị hành chính cấp xã gồm: Diên Bình, Pô Kô, thị trấn Đăk Tô, Tân Cảnh, Kon Đào, Ngọc Tụ, Văn Lem, Đăk Rơ Nga, Đăk Trăm. Huyện có tổng diện tích đất tự nhiên là 50.924,09 ha. Trung tâm huyện lỵ đóng tại thị trấn Đăk Tô.

Giao thông

Đường bộ có Quốc lộ 14, chạy xuyên qua huyện theo hướng Tây Bắc - Đông Nam, từ huyện Ngọc Hồi tới huyện Đắk Hà. Thị trấn Đắk Tô nằm trên con đường này.

Liên kết ngoài

• Trang thông tin huyện Đăk Tô