Antarktika: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Bluetime93 (mesaj | katkılar) Düzenleme |
k →Keşif: Bot: genel dz., olası VP:TBA ile VP:VEFAT ihlalleri ve madde bakımı (hata bildir) |
||
| (23 kullanıcı tarafından yapılan 35 ara revizyon gösterilmiyor) | |||
| 6. satır: | 6. satır: | ||
|harita_açıklaması = |
|harita_açıklaması = |
||
|alan = 14.000.000 (Buz örtülü: 13.720.000, Buz örtüsüz: 280.000) |
|alan = 14.000.000 (Buz örtülü: 13.720.000, Buz örtüsüz: 280.000) |
||
|alan sq_mi= |
|alan sq_mi=<ref name="CIAfactbook-People">{{Web kaynağı|başlık=Antarctica|yıl=2013|eser=The World Factbook 2013-14|yazar=Washington, DC: Central Intelligence Agency|yayıncı=Government of the United States|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ay.html|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140703153922/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/countrytemplate_ay.html|arşivtarihi=3 Temmuz 2014|kaynak="CIAfactbook-People"|erişimtarihi=23 Aralık 2014|ölüurl=hayır}}</ref> 5.400.000 |
||
|nüfus = Kalıcı nüfus: 0 (2014)<br>Geçici Nüfus: ~ 5.000<ref name="CIAfactbook-People"/> |
|nüfus = Kalıcı nüfus: 0 (2014)<br>Geçici Nüfus: ~ 5.000<ref name="CIAfactbook-People"/> |
||
|yoğunluk = |
|yoğunluk = |
||
| 61. satır: | 61. satır: | ||
Adı, “[[Arktika]]'nın karşısındaki” ([[Yunanca]]: ''Antarktikos'') anlamına gelir. Antarktika'yı ortalama 2.000 m kalınlığında büyük bir [[buz]] katmanı [[zırh]] gibi örter. Bir zamanlar “ulaşılamaz” diye adlandırılan kutup noktasında buzun kalınlığı 4.335 m’yi bulur. Bu buz kütlesi 24 milyon km³'lük hacmi ile [[yeryüzü]]ndeki bütün buzların yüzde 92’sini oluşturmaktadır. [[Kıyı]]larından kopan 350–600 m kalınlığındaki buz parçaları [[gün]]de 1–3 m hızla ilerler ve birbiri üstüne yığılır. Bu tür yüzen yığınlardan biri olan [[Ross Buz Sahanlığı]] 540.000 km²'yi bulan alanıyla neredeyse [[Fransa]] büyüklüğündedir. [[Gelgit]] olayının buzlardan kopardığı büyük parçalar yüzerek çevreye dağılır. Bu tür [[buzdağı|buzdağları]] arasında 20.000 km² büyüklüğe ulaşanlar olur. |
Adı, “[[Arktika]]'nın karşısındaki” ([[Yunanca]]: ''Antarktikos'') anlamına gelir. Antarktika'yı ortalama 2.000 m kalınlığında büyük bir [[buz]] katmanı [[zırh]] gibi örter. Bir zamanlar “ulaşılamaz” diye adlandırılan kutup noktasında buzun kalınlığı 4.335 m’yi bulur. Bu buz kütlesi 24 milyon km³'lük hacmi ile [[yeryüzü]]ndeki bütün buzların yüzde 92’sini oluşturmaktadır. [[Kıyı]]larından kopan 350–600 m kalınlığındaki buz parçaları [[gün]]de 1–3 m hızla ilerler ve birbiri üstüne yığılır. Bu tür yüzen yığınlardan biri olan [[Ross Buz Sahanlığı]] 540.000 km²'yi bulan alanıyla neredeyse [[Fransa]] büyüklüğündedir. [[Gelgit]] olayının buzlardan kopardığı büyük parçalar yüzerek çevreye dağılır. Bu tür [[buzdağı|buzdağları]] arasında 20.000 km² büyüklüğe ulaşanlar olur. |
||
Güney Kutbu'nda yeryüzünün en soğuk ve en [[fırtına]]lı iklimi egemendir. Ortalama [[sıcaklık]] [[yaz]] aylarında -20 °C’dir ve bu, [[güney]]den fırtınalar estiğinde -70 °C'ye kadar düşebilir. Coğrafi Güney Kutbu noktasında bulunan [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]] gözlem istasyonunda yapılmış ölçümlerde sıcaklığın yıllık ortalamasının -50 °C olduğu, en sıcak ayda ancak -29 °C'ye yükseldiği belirlenmiştir. Yani yeryüzünün bu en büyük buzdolabının sıcaklığı Kuzey Kutbu'ndan ortalama 22 derece daha düşüktür. |
[[Güney Kutbu]]'nda yeryüzünün en soğuk ve en [[fırtına]]lı iklimi egemendir. Ortalama [[sıcaklık]] [[yaz]] aylarında -20 °C’dir ve bu, [[güney]]den fırtınalar estiğinde -70 °C'ye kadar düşebilir. Coğrafi Güney Kutbu noktasında bulunan [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]] gözlem istasyonunda yapılmış ölçümlerde sıcaklığın yıllık ortalamasının -50 °C olduğu, en sıcak ayda ancak -29 °C'ye yükseldiği belirlenmiştir. Yani yeryüzünün bu en büyük buzdolabının sıcaklığı Kuzey Kutbu'ndan ortalama 22 derece daha düşüktür. |
||
Antarktika'nın uluslararası telefon kodu +672'dir. |
Antarktika'nın uluslararası telefon kodu +672'dir. |
||
| 67. satır: | 67. satır: | ||
== Kökeni == |
== Kökeni == |
||
[[Dosya:S-polar-chart.jpg|200px|sağ|küçükresim|[[John George Bartholomew]] tarafından çizilen Antarktika haritası, 1886.]] |
[[Dosya:S-polar-chart.jpg|200px|sağ|küçükresim|[[John George Bartholomew]] tarafından çizilen Antarktika haritası, 1886.]] |
||
Yunancada ''[[Ayıgiller|Arktos]]'' (''ἄρκτος'') “ayı” anlamına gelmektedir. [[Kuzey yarıküre]]de görülebilen [[Büyük Ayı]] takımyıldızına verilen addır. Kuzeydeki yerleri işaret etmek için “Ayının yanındaki” anlamında ''Arktikos'' (''ἀρκτικός'') kullanılmaktadır.<ref name="Liddell">{{Kitap kaynağı|yazar=Liddell, Henry George|yazar2=Scott, Robert|url=http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Da)rktiko%2Fs1|eser=Antarktikos|başlık=A Greek–English Lexicon|editör=Crane, Gregory R.|seri=Perseus Digital Library|yayıncı=Tufts University|erişimtarihi=29 Aralık 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150713200140/http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Da%29rktiko%2Fs1|arşivtarihi=13 Temmuz 2015|ölüurl=hayır}}</ref> Sözcük günümüze [[Arktik]] (''Arctic'') olarak gelmiştir. |
Yunancada ''[[Ayıgiller|Arktos]]'' (''ἄρκτος'') “ayı” anlamına gelmektedir. [[Kuzey yarıküre]]de görülebilen [[Büyük Ayı]] takımyıldızına verilen addır. Kuzeydeki yerleri işaret etmek için “Ayının yanındaki” anlamında ''Arktikos'' (''ἀρκτικός'') kullanılmaktadır.<ref name="Liddell">{{Kitap kaynağı|yazar=Liddell, Henry George|yazar2=Scott, Robert|url=http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Da)rktiko%2Fs1|eser=Antarktikos|başlık=A Greek–English Lexicon|editör=Crane, Gregory R.|seri=Perseus Digital Library|yayıncı=Tufts University|erişimtarihi=29 Aralık 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150713200140/http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Da%29rktiko%2Fs1|arşivtarihi=13 Temmuz 2015|ölüurl=hayır}}</ref> Sözcük günümüze [[Arktik]] (''Arctic'') olarak gelmiştir. Dünyanın bilinen kuzey bölümünü dengelemek için güneyde olması gerektiği düşünülen henüz bilinmeyen topraklar için de ''Arktos''{{'}}un zıddı olarak ''Antarktikos'' (''ἀνταρκτικός'') adı kullanılmıştır. [[Birleşik sözcük|Birleşik]] ve eril bir ad olan ''Antarktikos'' [[Yunancanın romanizasyonu]] ile [[Latince]]ye dişil versiyonu olarak ''Antarktiké'' biçiminde geçmiştir.<ref name="Liddell"/> “Kuzeyin karşıtı, güneye ait olan” anlamındadır.<ref name=Hince>{{Kitap kaynağı|yazar=Hince, Bernadette|url=http://books.google.com/?id=lJd8_owUxFEC&pg=PA6&lpg=PA6&dq=antarctica+opposite+of+north+greek|başlık=The Antarctic Dictionary|yayıncı=CSIRO Publishing|sayfa=6|isbn=978-0-9577471-1-1|yıl=2000}}</ref> Günümüzde kullanılan [[Antarktik]] (''Antarctic'', ''Antarctique'') adının kökeni budur. MS birinci yüzyıldan itibaren ve coğrafi keşifler dönemi boyunca güneydeki bilinmeyen donmuş toprak kütlesini tanımlamak için kullanılmıştır.<ref name="nls">{{Web kaynağı | url = http://digital.nls.uk/bartholomew/highlights/antarctica.html | başlık = The Bartholomew Archive | yayıncı = National Library of Scotland | erişimtarihi = 29 Aralık 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150905170330/http://digital.nls.uk/bartholomew/highlights/antarctica.html | arşivtarihi = 5 Eylül 2015 | ölüurl = evet }}</ref> Günümüzde ise [[Güney Kutbu]], Antarktika kıtası, [[Antarktika buz sahanlıkları listesi|buz sahanlıkları]], çevre sular, [[Antarktik Yakınsama|Yakınsama]] alanı, [[Güney Okyanusu]] ve buralardaki [[Antarktik ve Subantarktik adalar listesi|adalardan]] oluşan [[Dünyanın kutup bölgeleri|kutup bölgesi]]ni tanımlamaktadır. Okunuşundaki ilk /k/ ya da yazılışındaki ilk ‘’c’’ etimolojik nedenlerle yazıma eklenmiş, orta çağda okunmadan telaffuz edilirken daha sonraları yazıldığı gibi okunur hâle gelmiştir.<ref name=Crystal>{{Kitap kaynağı|yazar=Crystal, David|başlık=The Fight for English|url=https://archive.org/details/fightforenglishh00crys|yayıncı=Oxford University Press|yıl=2006|sayfa=[https://archive.org/details/fightforenglishh00crys/page/172 172]|isbn=978-0-19-920764-0}}</ref><ref name=Harper>{{Web kaynağı | yazar = Harper, Douglas | başlık = Antarctic | url = http://www.etymonline.com/index.php?term=antarctic&allowed_in_frame=0 | eser = Online Etymology Dictionary | erişimtarihi = 29 Aralık 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150906005000/http://www.etymonline.com/index.php?term=antarctic&allowed_in_frame=0 | arşivtarihi = 6 Eylül 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> |
||
Bugünkü coğrafi kullanımından önce, “Antarktik” adı kuzeyin karşıtı anlamında başka yerler için de kullanılmıştır. Örneğin 16. yüzyılda Fransızlar tarafından [[Brezilya]]’da kurulan kısa ömürlü bir koloniye "''[[Antarktik Fransa|France Antarctique]]''" denilmiştir. |
Bugünkü coğrafi kullanımından önce, “Antarktik” adı kuzeyin karşıtı anlamında başka yerler için de kullanılmıştır. Örneğin 16. yüzyılda Fransızlar tarafından [[Brezilya]]’da kurulan kısa ömürlü bir koloniye "''[[Antarktik Fransa|France Antarctique]]''" denilmiştir. |
||
| 75. satır: | 75. satır: | ||
{{Ana|Antarktika tarihi}} |
{{Ana|Antarktika tarihi}} |
||
{{Ayrıca bakınız|Antarktika keşifleri listesi|En uzak güney|Destansı Antarktika Keşifleri Çağı|Antarktika'nın ilkleri}} |
{{Ayrıca bakınız|Antarktika keşifleri listesi|En uzak güney|Destansı Antarktika Keşifleri Çağı|Antarktika'nın ilkleri}} |
||
[[Dosya:Atlas pittoresque pl 169.jpg|küçükresim|Atlas Pittoresque]] |
|||
Antarktika’nın keşif süreci, MÖ 600-300 yıllarında Yunan filozofların dünya ile ilgili olarak ortaya koydukları "[[simetri]]" ve "[[denge]]" düşüncesi ile [[Batlamyus]]’un MS 2. yüzyılın ilk yarısında simetri ve denge için güneyde bir büyük toprak parçasının varlığına ikna olduğuna dair yazdıkları üzerine şekillenen ve yüzyıllarca süren ''Terra Australis''’i arama çabaları ile başladı.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.academia.edu/70074274/Osmanl%C4%B1_ve_Kutup_Stratejisinin_Haritac%C4%B1l%C4%B1k_Tarihi_ve_Co%C4%9Frafi_Ke%C5%9Fifler_Perspektifinden_%C4%B0ncelenmesi_Examining_of_The_Ottoman_and_Polar_Strategy_from_The_Perspective_of_The_History_of_Cartopital_and_Geographical_Discoveries|başlık=Osmanlı ve Kutup Stratejisinin Haritacılık Tarihi ve Coğrafi Keşifler Perspektifinden İncelenmesi / Examining of The Ottoman and Polar Strategy from The Perspective of The History of Cartopital and Geographical Discoveries|tarih=1 Ocak 2022|çalışma=dergipark.org.tr|ad=Altay|soyadı=Bayatli|erişimtarihi=3 Şubat 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220203150739/https://www.academia.edu/70074274/Osmanl%C4%B1_ve_Kutup_Stratejisinin_Haritac%C4%B1l%C4%B1k_Tarihi_ve_Co%C4%9Frafi_Ke%C5%9Fifler_Perspektifinden_%C4%B0ncelenmesi_Examining_of_The_Ottoman_and_Polar_Strategy_from_The_Perspective_of_The_History_of_Cartopital_and_Geographical_Discoveries|arşivtarihi=3 Şubat 2022|ölüurl=hayır}}</ref>{{Sayfa belirt}} |
Antarktika’nın keşif süreci, MÖ 600-300 yıllarında Yunan filozofların dünya ile ilgili olarak ortaya koydukları "[[simetri]]" ve "[[denge]]" düşüncesi ile [[Batlamyus]]’un MS 2. yüzyılın ilk yarısında simetri ve denge için güneyde bir büyük toprak parçasının varlığına ikna olduğuna dair yazdıkları üzerine şekillenen ve yüzyıllarca süren ''Terra Australis''’i arama çabaları ile başladı.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.academia.edu/70074274/Osmanl%C4%B1_ve_Kutup_Stratejisinin_Haritac%C4%B1l%C4%B1k_Tarihi_ve_Co%C4%9Frafi_Ke%C5%9Fifler_Perspektifinden_%C4%B0ncelenmesi_Examining_of_The_Ottoman_and_Polar_Strategy_from_The_Perspective_of_The_History_of_Cartopital_and_Geographical_Discoveries|başlık=Osmanlı ve Kutup Stratejisinin Haritacılık Tarihi ve Coğrafi Keşifler Perspektifinden İncelenmesi / Examining of The Ottoman and Polar Strategy from The Perspective of The History of Cartopital and Geographical Discoveries|tarih=1 Ocak 2022|çalışma=dergipark.org.tr|ad=Altay|soyadı=Bayatli|erişimtarihi=3 Şubat 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220203150739/https://www.academia.edu/70074274/Osmanl%C4%B1_ve_Kutup_Stratejisinin_Haritac%C4%B1l%C4%B1k_Tarihi_ve_Co%C4%9Frafi_Ke%C5%9Fifler_Perspektifinden_%C4%B0ncelenmesi_Examining_of_The_Ottoman_and_Polar_Strategy_from_The_Perspective_of_The_History_of_Cartopital_and_Geographical_Discoveries|arşivtarihi=3 Şubat 2022|ölüurl=hayır}}</ref>{{Sayfa belirt}} |
||
=== Keşif öncesi adımlar === |
=== Keşif öncesi adımlar === |
||
15. Yüzyılda Avrupalı kaşifler [[Vasco de Gama]] ve [[Bartolomeu Dias]]’ın [[Afrika]] kıtası boyunca gidip [[Ümit Burnu]]nu dolaşarak yeni rotalar bulmaları; 1520’de Portekizli denizci [[Ferdinand Magellan]]’ın batıya yönelip [[Magellan Boğazı]] adı verilen kanalı keşfederek [[Pasifik Okyanusu]]'na ulaşması;<ref name="CNRS">{{Web kaynağı | url = http://www.cnrs.fr/cw/dossiers/dospoles/alternative.html | başlık = Climat, une enquête aux pôles | yayıncı = www.cnrs.fr | erişimtarihi = 10 Ocak 2015 | dil = Fransızca | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151121031316/http://www.cnrs.fr/cw/dossiers/dospoles/alternative.html | arşivtarihi = 21 Kasım 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> [[Francis Drake|Amiral Drake]]’in 1578’de [[Güney Amerika]] ve Antarktika’yı ayıran ama o tarihte böyle olduğu bilinmeyen [[Drake Boğazı]]’nı keşfetmesi;<ref name="rarebook">{{Web kaynağı|url=http://www.loc.gov/rr/rarebook/catalog/drake/drake-4-famousvoy.html|başlık=The Famous Voyage: The Circumnavigation of the World, 1577-1580|erişimtarihi=10 Ocak 2015|arşivtarihi=29 Mayıs 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150529234415/http://www.loc.gov/rr/rarebook/catalog/drake/drake-4-famousvoy.html|tarih=|ölüurl=hayır|dil=İngilizce|soyadı=Kraus}}</ref> 1599’da [[Dirck Gerritsz Pomp|Dirck Gerritsz]]’in,<ref name="henny-savenije">{{dergi kaynağı|url=http://www.cartography.henny-savenije.pe.kr/vanlinschoten.htm|başlık=Korea through western cartographic eyes|erişimtarihi=10 Ocak 2015|arşivtarihi=20 Ocak 2012|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120120165621/http://www.cartography.henny-savenije.pe.kr/vanlinschoten.htm|tarih=|ölüurl=hayır|sayı=1|dil=İngilizce|sayfa=4-19|dergi=Korean Culture|yayıncı=|cilt=21|yazar=Savenije, Henny}}</ref><ref name="vocmaps">{{web kaynağı|url=http://www.vocmaps.com/02maps-navigation/02the-mapmakers/04hesselgerritsz/|başlık=Hessel Gerritszoon (1580/1581 – 1632)|erişimtarihi=10 Ocak 2015|arşivtarihi=19 Aralık 2011|arşivurl=https://web.archive.org/web/20111219065555/http://www.vocmaps.com/02maps-navigation/02the-mapmakers/04hesselgerritsz/|tarih=|ölüurl=evet|dil=İngilizce|yayıncı=}}</ref> 1603’de [[Gabriel de Castilla]]’nın,<ref name="castilla">{{dergi kaynağı|url=|başlık=Don Gabriel de Castilla primer avistador de la Antártica|erişimtarihi=|tarih=|sayı=2|dil=İspanyolca|dergi=Revista de Marina|yıl=1993|yazar=de Acuña, Isidoro Vázquez}}</ref> 1615’te [[Jacob le Maire]] ve [[Willem Schouten]]<ref name="Kerr">{{ansiklopedi kaynağı | başlık=Voyage Round The World, in 1615-1617, by William Cornelison Schouten and Jacques le Maire. Going Round Cape Horn | ansiklopedi=A General History and Collection of Voyages and Travels, Arranged in Systematic Order:Forming a Complete History of the Origin and Progress of Navigation, Discovery, and Commerce, by Sea and Land, from the Earliest Ages to the Present Time. | yayıncı=Edinburgh : W. Blackwood ; London : T.Cadell | erişimtarihi=10 Ocak 2015 | yıl=1824 | cilt=10 | yer=Edinburgh; London | sayfa=162-171 | url=http://www.gutenberg.org/files/13130/13130-h/13130-h.htm#chapter4-6}}</ref> ile 1619’da [[Garcia de Nodal Seferi|Garcia de Nodal]] kardeşlerin yolculukları<ref name="Knox">{{kitap kaynağı | başlık=Cape Horn : a maritime history | yayıncı=Hodder & Stoughton | yazar=Knox-Johnston, Robin | yıl=1994 | yer=Londra | sayfa=240 | isbn=0-340-41527-4}}</ref> |
15. Yüzyılda Avrupalı kaşifler [[Vasco de Gama]] ve [[Bartolomeu Dias]]’ın [[Afrika]] kıtası boyunca gidip [[Ümit Burnu]]nu dolaşarak yeni rotalar bulmaları; 1520’de Portekizli denizci [[Ferdinand Magellan]]’ın batıya yönelip [[Magellan Boğazı]] adı verilen kanalı keşfederek [[Pasifik Okyanusu]]'na ulaşması;<ref name="CNRS">{{Web kaynağı | url = http://www.cnrs.fr/cw/dossiers/dospoles/alternative.html | başlık = Climat, une enquête aux pôles | yayıncı = www.cnrs.fr | erişimtarihi = 10 Ocak 2015 | dil = Fransızca | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151121031316/http://www.cnrs.fr/cw/dossiers/dospoles/alternative.html | arşivtarihi = 21 Kasım 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> [[Francis Drake|Amiral Drake]]’in 1578’de [[Güney Amerika]] ve Antarktika’yı ayıran ama o tarihte böyle olduğu bilinmeyen [[Drake Boğazı]]’nı keşfetmesi;<ref name="rarebook">{{Web kaynağı|url=http://www.loc.gov/rr/rarebook/catalog/drake/drake-4-famousvoy.html|başlık=The Famous Voyage: The Circumnavigation of the World, 1577-1580|erişimtarihi=10 Ocak 2015|arşivtarihi=29 Mayıs 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150529234415/http://www.loc.gov/rr/rarebook/catalog/drake/drake-4-famousvoy.html|tarih=|ölüurl=hayır|dil=İngilizce|soyadı=Kraus}}</ref> 1599’da [[Dirck Gerritsz Pomp|Dirck Gerritsz]]’in,<ref name="henny-savenije">{{dergi kaynağı|url=http://www.cartography.henny-savenije.pe.kr/vanlinschoten.htm|başlık=Korea through western cartographic eyes|erişimtarihi=10 Ocak 2015|arşivtarihi=20 Ocak 2012|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120120165621/http://www.cartography.henny-savenije.pe.kr/vanlinschoten.htm|tarih=|ölüurl=hayır|sayı=1|dil=İngilizce|sayfa=4-19|dergi=Korean Culture|yayıncı=|cilt=21|yazar=Savenije, Henny}}</ref><ref name="vocmaps">{{web kaynağı|url=http://www.vocmaps.com/02maps-navigation/02the-mapmakers/04hesselgerritsz/|başlık=Hessel Gerritszoon (1580/1581 – 1632)|erişimtarihi=10 Ocak 2015|arşivtarihi=19 Aralık 2011|arşivurl=https://web.archive.org/web/20111219065555/http://www.vocmaps.com/02maps-navigation/02the-mapmakers/04hesselgerritsz/|tarih=|ölüurl=evet|dil=İngilizce|yayıncı=}}</ref> 1603’de [[Gabriel de Castilla]]’nın,<ref name="castilla">{{dergi kaynağı|url=|başlık=Don Gabriel de Castilla primer avistador de la Antártica|erişimtarihi=|tarih=|sayı=2|dil=İspanyolca|dergi=Revista de Marina|yıl=1993|yazar=de Acuña, Isidoro Vázquez}}</ref> 1615’te [[Jacob Le Maire|Jacob le Maire]] ve [[Willem Schouten]]<ref name="Kerr">{{ansiklopedi kaynağı | başlık=Voyage Round The World, in 1615-1617, by William Cornelison Schouten and Jacques le Maire. Going Round Cape Horn | ansiklopedi=A General History and Collection of Voyages and Travels, Arranged in Systematic Order:Forming a Complete History of the Origin and Progress of Navigation, Discovery, and Commerce, by Sea and Land, from the Earliest Ages to the Present Time. | yayıncı=Edinburgh : W. Blackwood ; London : T.Cadell | erişimtarihi=10 Ocak 2015 | yıl=1824 | cilt=10 | yer=Edinburgh; London | sayfa=162-171 | url=http://www.gutenberg.org/files/13130/13130-h/13130-h.htm#chapter4-6 | arşivurl=https://web.archive.org/web/20160309041123/http://www.gutenberg.org/files/13130/13130-h/13130-h.htm#chapter4-6 | arşivtarihi=9 Mart 2016 | ölüurl=hayır }}</ref> ile 1619’da [[Garcia de Nodal Seferi|Garcia de Nodal]] kardeşlerin yolculukları;<ref name="Knox">{{kitap kaynağı | başlık=Cape Horn : a maritime history | yayıncı=Hodder & Stoughton | yazar=Knox-Johnston, Robin | yıl=1994 | yer=Londra | sayfa=240 | isbn=0-340-41527-4}}</ref> [[Anthony de la Roché]]‘un 1675'te [[Güney Georgia Adaları]]’nı keşfetmesi;<ref name="multiple">Capt. Francisco de Seixas y Lovera, [http://books.google.co.uk/books?id=l7PWN7_1wAoC&dq=Descripcion%20geographica%2C%20y%20derrotero%20de%20la%20region%20austral%20Magallanica&pg=PT96#v=onepage&q=&f=false ''Descripcion geographica, y derrotero de la region austral Magallanica. Que se dirige al Rey nuestro señor, gran monarca de España, y sus dominios en Europa, Emperador del Nuevo Mundo Americano, y Rey de los reynos de la Filipinas y Malucas''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20150110144040/http://books.google.co.uk/books?id=l7PWN7_1wAoC&dq=Descripcion%20geographica%2C%20y%20derrotero%20de%20la%20region%20austral%20Magallanica&pg=PT96#v=onepage&q=&f=false |tarih=10 Ocak 2015 }}, Madrid, Antonio de Zafra, 1690. (Narrates the discovery of South Georgia by the Englishman Anthony de la Roché in April 1675 (Capítulo IIII Título XIX page 27 or page 99 of pdf); [[wikisource:Anthony de la Roché and Roché Island (South Georgia) in 1675|Relevant fragment]].)</ref> 1699’da [[Edmond Halley]]’in,<ref>{{Kitap kaynağı |soyadı=Halley|ad=Edmond|başlık=The Three Voyages of Edmond Halley in the Paramore, 1698–1701|sayfalar=129-131|yıl=1982|yayıncı=Hakluyt Society|yer=Birleşik Krallık|isbn=0-904180-02-6}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|soyadı1=Cook|ad1=Alan|başlık=Edmond Halley: Charting the Heavens and the Seas|tarih=12 Nisan 1997|yayıncı=Oxford University Press|yer=Oxford USA|isbn=0198500319|basım=1|url=http://www.abebooks.co.uk/Edmond-Halley-Charting-Heavens-Seas-Alan/11789151926/bd?cm_mmc=gmc-_-gmc-_-PLA-_-v01|erişimtarihi=5 Ocak 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150105132623/http://www.abebooks.co.uk/Edmond-Halley-Charting-Heavens-Seas-Alan/11789151926/bd?cm_mmc=gmc-_-gmc-_-PLA-_-v01|arşivtarihi=5 Ocak 2015|ölüurl=hayır}}</ref> 1720’de Yüzbaşı [[George Shelvocke]]’in keşif yolcukları;<ref>{{Kitap kaynağı|url=http://books.google.com.tr/books?id=SGDQAAAAMAAJ&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q&f=false|başlık=A Voyage Round the World by Way of the Great South Sea|erişimtarihi=|tarih=|dil=|sayfa=|ss=468|çalışma=|yer=Londra|yayıncı=J. Senex|yıl=1726|ad=George|soyadı=Shelvocke|arşivurl=https://web.archive.org/web/20190101100425/https://books.google.com.tr/books?id=SGDQAAAAMAAJ&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q&f=false|arşivtarihi=1 Ocak 2019|ölüurl=hayır}}</ref> 1739’da [[Jean-Baptiste Charles Bouvet de Lozier]]’in [[Bouvet Adası]]‘nı,<ref name="Mills">{{ansiklopedi kaynağı | başlık=Bouvet Island | ansiklopedi=Exploring Polar Frontiers: A Historical Encyclopedia | yayıncı=ABC-CLIO | erişimtarihi=10 Ocak 2015 | yazar=Mills, William James | yıl=2003 | cilt=1 | yer=ABD | sayfa=96 |isbn=9781576074220 | url=https://books.google.co.uk/books?id=PYdBH4dOOM4C&printsec=frontcover&dq=Exploring+Polar+Frontiers:+A+Historical+Encyclopedia&hl=tr&sa=X&ei=zNqwVJPCNo7Xave_gdgN&ved=0CCEQ6AEwAA#v=onepage&q=Exploring%20Polar%20Frontiers%3A%20A%20Historical%20Encyclopedia&f=false}}</ref> 1771’de [[Yves-Joseph de Kerguelen-Trémarec]]’in [[Kerguelen Adaları]]’nı,<ref name="Kerguelen">{{kitap kaynağı | başlık=Relation des combats et des évènements de la guerre maritime de 1778 entre la France et l'Angleterre | yayıncı=Patris | yazar=Kerguelen-Trémarec, Yves-Joseph de | yıl=1796 | sayfa=403 | url=http://books.google.com.tr/books?id=Io9DAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q&f=false |erişimtarihi=10 Ocak 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20150110144041/http://books.google.com.tr/books?id=Io9DAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q&f=false |arşivtarihi=10 Ocak 2015 | ölüurl=hayır }}</ref> 1772’de [[Marc-Joseph Marion du Fresne]]’nin [[Crozet Adaları]]’nı keşfetmeleri;<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.taaf.fr/spip/spip.php?article108 | başlık = TAAF | yayıncı = Taaf.fr | erişimtarihi = 10 Ocak 2012 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120120224633/http://www.taaf.fr/spip/spip.php?article108 | arşivtarihi = 20 Ocak 2012 | ölüurl = evet }}</ref> [[James Cook]]’un 1769-1771’deki [[James Cook'un birinci seferi|birinci]] ve 1772-1775'teki [[James Cook'un ikinci seferi|ikinci]] keşif yolculukları Antarktika’nın keşif sürecinin parçaları oldu. |
||
17. yüzyılda [[Avustralya]]’nın keşfedilmesi ve devamındaki keşif seferleriyle coğrafyacılar ''Terra Australis''’in nihayet bulunduğuna ve Avustralya’dan daha güneyde başka bir önemli kara kütlesi daha bulunmadığına ikna olmuşlardı; kıtaya "Avustralya" adı bu yüzden verilmişti. Özellikle, kâşif [[Matthew Flinders]], ''Terra Australis'' adının Avustralya adına çevrilmesinin yaygınlaştırılmasında etkili olmuştur.<ref>Flinders, Matthew. [http://www.slsa.sa.gov.au/encounter/collection/B12985211_259_3.htm ''A voyage to Terra Australis'' (Introduction)] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20121111005442/http://www.slsa.sa.gov.au/encounter/collection/B12985211_259_3.htm |tarih=11 Kasım 2012 }}. Retrieved 25 January 2013.</ref> Coğrafya haritaları da Kaptan James Cook'un ''[[HMS Resolution (1771)|Resolution]]'' ve ''[[HMS Adventure (1771)|Adventure]]'' gemileri ile 17 Ocak 1773’de, Aralık 1773 ve Ocak 1774'te değişik enlem ve boylamlarda, üç kez [[Güney Kutup Dairesi]]'ni geçmesine kadar bu hipotezi destekler görünüyordu.<ref>{{Web kaynağı|yayıncı=The Mariners' Museum|başlık=Age of Exploration: John Cook|url=http://www.mariner.org/educationalad/ageofex/cook.php|erişimtarihi=12 Şubat 2006|arşivurl=https://web.archive.org/web/20060207175624/http://www.mariner.org/educationalad/ageofex/cook.php|arşivtarihi=7 Şubat 2006|ölüurl=hayır}}</ref> |
17. yüzyılda [[Avustralya]]’nın keşfedilmesi ve devamındaki keşif seferleriyle coğrafyacılar ''Terra Australis''’in nihayet bulunduğuna ve Avustralya’dan daha güneyde başka bir önemli kara kütlesi daha bulunmadığına ikna olmuşlardı; kıtaya "Avustralya" adı bu yüzden verilmişti. Özellikle, kâşif [[Matthew Flinders]], ''Terra Australis'' adının Avustralya adına çevrilmesinin yaygınlaştırılmasında etkili olmuştur.<ref>Flinders, Matthew. [http://www.slsa.sa.gov.au/encounter/collection/B12985211_259_3.htm ''A voyage to Terra Australis'' (Introduction)] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20121111005442/http://www.slsa.sa.gov.au/encounter/collection/B12985211_259_3.htm |tarih=11 Kasım 2012 }}. Retrieved 25 January 2013.</ref> Coğrafya haritaları da Kaptan James Cook'un ''[[HMS Resolution (1771)|Resolution]]'' ve ''[[HMS Adventure (1771)|Adventure]]'' gemileri ile 17 Ocak 1773’de, Aralık 1773 ve Ocak 1774'te değişik enlem ve boylamlarda, üç kez [[Güney Kutup Dairesi]]'ni geçmesine kadar bu hipotezi destekler görünüyordu.<ref>{{Web kaynağı|yayıncı=The Mariners' Museum|başlık=Age of Exploration: John Cook|url=http://www.mariner.org/educationalad/ageofex/cook.php|erişimtarihi=12 Şubat 2006|arşivurl=https://web.archive.org/web/20060207175624/http://www.mariner.org/educationalad/ageofex/cook.php|arşivtarihi=7 Şubat 2006|ölüurl=hayır}}</ref> |
||
| 86. satır: | 87. satır: | ||
=== Keşif === |
=== Keşif === |
||
Antarktika'ya ilk kimin ayak bastığı konusu tartışmalı olmakla birlikte; [[Ulusal Bilim Vakfı]]<ref>{{Web kaynağı|yazar=U.S. Antarctic Program External Panel of the National Science Foundation|başlık=Antarctica—Past and Present|url=http://www.nsf.gov/pubs/1997/antpanel/antpan05.pdf|yayıncı=Government of the United States|erişimtarihi=6 Şubat 2006|biçim=PDF|arşivurl=https://web.archive.org/web/20060217231018/http://www.nsf.gov/pubs/1997/antpanel/antpan05.pdf|arşivtarihi=17 Şubat 2006|ölüurl=hayır}}</ref> |
Antarktika'ya ilk kimin ayak bastığı konusu tartışmalı olmakla birlikte; [[Ulusal Bilim Vakfı]],<ref>{{Web kaynağı|yazar=U.S. Antarctic Program External Panel of the National Science Foundation|başlık=Antarctica—Past and Present|url=http://www.nsf.gov/pubs/1997/antpanel/antpan05.pdf|yayıncı=Government of the United States|erişimtarihi=6 Şubat 2006|biçim=PDF|arşivurl=https://web.archive.org/web/20060217231018/http://www.nsf.gov/pubs/1997/antpanel/antpan05.pdf|arşivtarihi=17 Şubat 2006|ölüurl=hayır}}</ref> [[NASA]],<ref>{{Web kaynağı|url=http://quest.arc.nasa.gov/antarctica/background/NSF/palmer.html|başlık=Nathaniel Brown Palmer, 1799–1877|yazar=Guthridge, Guy G|yayıncı=Government of the United States, National Aeronautics and Space Administration|erişimtarihi=6 Şubat 2006|arşivurl=https://web.archive.org/web/20060202101525/http://quest.arc.nasa.gov/antarctica/background/NSF/palmer.html|arşivtarihi=2 Şubat 2006|ölüurl=evet}}</ref> [[Kaliforniya Üniversitesi, San Diego]]<ref>{{Web kaynağı|url=http://arcane.ucsd.edu/pstat.html|arşivurl=https://web.archive.org/web/20060210005949/http://arcane.ucsd.edu/pstat.html|arşivtarihi=10 Şubat 2006|başlık=Palmer Station|yayıncı=University of the City of San Diego|erişimtarihi=3 Mart 2008|ölüurl=evet}}</ref> ve diğer araştırmalar<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.south-pole.com/p0000052.htm|başlık=An Antarctic Time Line: 1519–1959|eser=South-Pole.com|erişimtarihi=12 Şubat 2006|arşivurl=https://web.archive.org/web/20060210234646/http://www.south-pole.com/p0000052.htm|arşivtarihi=10 Şubat 2006|ölüurl=evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://ku-prism.org/polarscientist/timeline/antarcticexplorers1800.html | başlık = Antarctic Explorers Timeline: Early 1800s | yayıncı = Polar Radar for Ice Sheet Measurements (PRISM) | erişimtarihi = 12 Şubat 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130812005612/http://ku-prism.org/polarscientist/timeline/antarcticexplorers1800.html | arşivtarihi = 12 Ağustos 2013 | ölüurl = hayır }}</ref>[[Avrupalı]] ve [[Amerikalılar|Amerikalı]] kaşiflerin Antarktika ile ilk doğrulanan karşılaşmasının 1820 yılında gerçekleştiği konusunda hemfikirdirler. Buna göre; [[Rus İmparatorluk Donanması]]’ndan [[Fabian Gottlieb von Bellingshausen]], [[Kraliyet Donanması]]’ndan [[Edward Bransfield]] ve Amerikalı denizci [[Nathaniel Palmer]] komutalarındaki mürettebatla birlikte kıtayı veya buz sahanlıklarını ilk görenlerdir. Bellingshausen liderliğindeki [[1. Rus Dünya Seferi|Rus seferi]]nde Bellingshausen ve [[Mikhail Lazarev]] kaptanlığındaki ''Vostok'' ve ''Mirny'' gemileri bugünkü adıyla [[Kraliçe Maud Toprakları]]'ndan 32 km uzaklıktaki bir buruna ulaşarak bugünkü adıyla [[Prenses Martha Sahili]]'ndeki [[Fimbul Buz Sahanlığı]]'nı gözlemleyerek kayıt altına aldı.<ref name=tammiksaar>{{Haber kaynağı|yazar=Erki Tammiksaar|başlık=Punane Bellingshausen|gazete=[[Postimees]].Arvamus. Kultuur|tarih=14 Aralık 2013|çeviribaşlık=Red Bellingshausen|dil=Estonca}}</ref> Bundan üç gün sonra Barnsfield, on ay sonra da Palmer ana karayı gördüler. Antarktika kıtasına ilk belgelendirilmiş ayak basma, bazı tarihçilerin karşı çıkmalarına karşın Amerikalı denizci [[John Davis (denizci)|John Davis]] tarafından gerçekleştirildi. Davis 7 Şubat 1821 tarihinde Batı Antarktika'daki [[Charles Burnu]] yanındaki [[Hughes Koyu]]nda karaya çıktı.<ref name=jb04AA>{{Kitap kaynağı|soyadı=Bourke|ad=Jane|başlık=Amazing Antarctica|yıl=2004|yayıncı=Ready-Ed Publications|isbn=1863975845}}</ref><ref name=MNP-CCJ92>{{Kitap kaynağı|soyadı=Joyner|ad=Christopher C.|başlık=Antarctica and the Law of the Sea|yıl=1992|yayıncı=Martinus Nijhoff Publishers|sayfa=5}}</ref> Kıta topraklarına ilk kaydedilen ve teyit edilen ayak basma ise 1895 yılında [[Adare Burnu]]'na oldu.<ref name="RICpseb01">{{Kitap kaynağı|başlık=Primary society and environment Book F|yıl=2001|yayıncı=R.I.C. Publications|yer=Australia|isbn=1741261279|sayfa=96}}</ref> |
||
1838-1842 Birleşik Devletler Keşif Seferi’nin bir parçası olarak [[Amerika Birleşik Devletleri Donanması]] tarafından yürütülen ve 1839 yılının Aralık ayında [[Sydney|Sydney, Avustralya]]’dan [[Güney Okyanusu]]’na düzenlenen seferde (Wilkes Seferi ya da Ex. Ex. Seferi olarak da anılır) 25 Ocak 1840 tarihinde Ballany Adaları’nın batısındaki Antarktika kıta topraklarına ulaşıldı. |
1838-1842 Birleşik Devletler Keşif Seferi’nin bir parçası olarak [[Amerika Birleşik Devletleri Donanması]] tarafından yürütülen ve 1839 yılının Aralık ayında [[Sydney|Sydney, Avustralya]]’dan [[Güney Okyanusu]]’na düzenlenen seferde (Wilkes Seferi ya da Ex. Ex. Seferi olarak da anılır) 25 Ocak 1840 tarihinde Ballany Adaları’nın batısındaki Antarktika kıta topraklarına ulaşıldı. Burası sonradan [[Wilkes Toprakları]] olarak adlandırıldı.<ref name="Who">{{Web kaynağı | url = http://www.whodiscoveredit.com/who-discovered-antarctica.html | başlık = "Who Discovered Antarctica". | yayıncı = www.whodiscoveredit.com | erişimtarihi = 29 Nisan 2011 | dil = İngilizce | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150516053016/http://www.whodiscoveredit.com/who-discovered-antarctica.html | arşivtarihi = 16 Mayıs 2015 | ölüurl = evet }}</ref> |
||
Batı kıyısındaki [[Balleny Adaları]]’nın keşfedilmesinden iki gün sonra 22 Ocak 1840'ta [[Jules Dumont d'Urville]]’in 1837-1840 seferindek mürettebatın bazı üyeleri [[Adélie Toprakları]] kıyısından 48 km uzaklıkta [[Dumoulin Adaları]] adı verilen bir grup kayadan oluşan adaların en yükseğine çıktılar.<ref>[http://www.ats.aq/documents/ATCM29/wp/ATCM29_wp019_f.doc {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130811130410/http://www.ats.aq/documents/ATCM29/wp/ATCM29_wp019_f.doc |tarih=11 Ağustos 2013 }}][[Wayback Machine]]<span> sitesinde </span>[https://web.archive.org/web/20130811130410/http://www.ats.aq/documents/ATCM29/wp/ATCM29_wp019_f.doc arşivlendi]<span>.</span> |
Batı kıyısındaki [[Balleny Adaları]]’nın keşfedilmesinden iki gün sonra 22 Ocak 1840'ta [[Jules Dumont d'Urville]]’in 1837-1840 seferindek mürettebatın bazı üyeleri [[Adélie Toprakları]] kıyısından 48 km uzaklıkta [[Dumoulin Adaları]] adı verilen bir grup kayadan oluşan adaların en yükseğine çıktılar.<ref>[http://www.ats.aq/documents/ATCM29/wp/ATCM29_wp019_f.doc {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130811130410/http://www.ats.aq/documents/ATCM29/wp/ATCM29_wp019_f.doc |tarih=11 Ağustos 2013 }}][[Wayback Machine]]<span> sitesinde </span>[https://web.archive.org/web/20130811130410/http://www.ats.aq/documents/ATCM29/wp/ATCM29_wp019_f.doc arşivlendi]<span>.</span> |
||
| 96. satır: | 97. satır: | ||
[[Mercator Cooper]] 26 Ocak 1853’te [[Doğu Antarktika]]’ya ayak bastı.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.antarctic-circle.org/firsts.htm|başlık=Antarctic Circle – Antarctic First|tarih=9 Şubat 2005|erişimtarihi=12 Şubat 2006|arşivurl=https://web.archive.org/web/20060208102813/http://www.antarctic-circle.org/firsts.htm|arşivtarihi=8 Şubat 2006|ölüurl=evet}}</ref> |
[[Mercator Cooper]] 26 Ocak 1853’te [[Doğu Antarktika]]’ya ayak bastı.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.antarctic-circle.org/firsts.htm|başlık=Antarctic Circle – Antarctic First|tarih=9 Şubat 2005|erişimtarihi=12 Şubat 2006|arşivurl=https://web.archive.org/web/20060208102813/http://www.antarctic-circle.org/firsts.htm|arşivtarihi=8 Şubat 2006|ölüurl=evet}}</ref> |
||
1907’de [[Ernest Shackleton]] liderliğindeki [[Nimrod keşif seferi|Nimrod Seferi]]’nde [[Edgeworth David]]’in liderliğini yaptığı grup ilk kez Erebus Dağı’na tırmandı ve [[Manyetik Güney Kutbu]]na ulaştı. Tehlikeli geri dönüş yolculuğunda grubun liderliğini 1931 yılında keşif seferlerini bırakıncaya kadar birkaç sefere daha katılacak olan [[Douglas Mawson]] üstlendi.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.antarctica.gov.au/about-antarctica/history/people-of-antarctic-history/tannatt-edgeworth-david|başlık=Tannatt William Edgeworth David|yayıncı=Australian Antarctic Division|erişimtarihi=27 Eylül 2010|arşivurl=https://web.archive.org/web/20100929041848/http://www.antarctica.gov.au/about-antarctica/history/people-of-antarctic-history/tannatt-edgeworth-david|arşivtarihi=29 Eylül 2010|ölüurl=hayır}}</ref> Shackleton ve seferin üç üyesi Aralık 1908 ve Şubat 1909 arasında birçok ilki gerçekleştirdiler: |
1907’de [[Ernest Shackleton]] liderliğindeki [[Nimrod keşif seferi|Nimrod Seferi]]’nde [[Edgeworth David]]’in liderliğini yaptığı grup ilk kez Erebus Dağı’na tırmandı ve [[Manyetik Güney Kutbu]]na ulaştı. Tehlikeli geri dönüş yolculuğunda grubun liderliğini 1931 yılında keşif seferlerini bırakıncaya kadar birkaç sefere daha katılacak olan [[Douglas Mawson]] üstlendi.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.antarctica.gov.au/about-antarctica/history/people-of-antarctic-history/tannatt-edgeworth-david|başlık=Tannatt William Edgeworth David|yayıncı=Australian Antarctic Division|erişimtarihi=27 Eylül 2010|arşivurl=https://web.archive.org/web/20100929041848/http://www.antarctica.gov.au/about-antarctica/history/people-of-antarctic-history/tannatt-edgeworth-david|arşivtarihi=29 Eylül 2010|ölüurl=hayır}}</ref> Shackleton ve seferin üç üyesi Aralık 1908 ve Şubat 1909 arasında birçok ilki gerçekleştirdiler: Ross Buz Sahanlığı’na karadan ilk ulaşan oldular; [[Beardmore Buzulu]] üzerinden geçerek [[Transantarktik Dağları]]’nı aştılar; [[Antarktika Yaylası]]’na ayak basan ilk insanlar oldular. |
||
14 Aralık 1911’de Norveçli kutup kaşifi [[Roald Amundsen]], [[Whales Körfezi]]’nden başlayan ve [[Axel Heiberg Buzulu]] üzerinden devam eden bir rota kullanarak [[Güney Kutbu|Coğrafi Güney Kutbu]]’na ilk ulaşan kişi oldu.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.south-pole.com/p0000101.htm|başlık=Roald Amundsen|yayıncı=South-Pole.com|erişimtarihi=9 Şubat 2006|arşivurl=https://web.archive.org/web/20060205054029/http://www.south-pole.com/p0000101.htm|arşivtarihi=5 Şubat 2006|ölüurl=evet}}</ref> Scott’ın talihsiz seferi Amundsen’den bir ay sonra gerçekleşti. Roald Amundsen yolculuk sonunda sağ salim dönerken, [[Robert Falcon Scott]] geri dönüş yolculuğu sırasında donarak |
14 Aralık 1911’de Norveçli kutup kaşifi [[Roald Amundsen]], [[Whales Körfezi]]’nden başlayan ve [[Axel Heiberg Buzulu]] üzerinden devam eden bir rota kullanarak [[Güney Kutbu|Coğrafi Güney Kutbu]]’na ilk ulaşan kişi oldu.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.south-pole.com/p0000101.htm|başlık=Roald Amundsen|yayıncı=South-Pole.com|erişimtarihi=9 Şubat 2006|arşivurl=https://web.archive.org/web/20060205054029/http://www.south-pole.com/p0000101.htm|arşivtarihi=5 Şubat 2006|ölüurl=evet}}</ref> Scott’ın talihsiz seferi Amundsen’den bir ay sonra gerçekleşti. Roald Amundsen yolculuk sonunda sağ salim dönerken, [[Robert Falcon Scott]] geri dönüş yolculuğu sırasında donarak öldü.<ref name="navy">{{Web kaynağı | url = http://www.history.navy.mil/wars/datesoct.htm | başlık = "Dates in American Naval History: October". | yayıncı = www.history.navy.mil | erişimtarihi = 29 Nisan 2011 | dil = İngilizce | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141216020338/http://www.history.navy.mil/wars/datesoct.htm | arşivtarihi = 16 Aralık 2014 | ölüurl = hayır }}</ref> |
||
Sir George Hubert Wilkins liderliğindeki Wilkins-Hearst Seferi’nde Wilkins ve Carl Ben Eielson 16 Kasım 1928’de [[Weddell Denizi]]’ndeki [[Hearst Adası]] üzerinden uçarak Antarktika’daki ilk uçuşu, 20 Aralık 1928’de [[Deception Adası]] ve [[Graham Toprakları]] üzerinde uçarak da kıta üzerindeki ilk uçuşu gerçekleştirdiler.<ref name="ilkler">{{Web kaynağı|url=http://www.antarctic-circle.org/firsts.htm|başlık=Antarctic first|erişimtarihi=9 Ocak 2015|arşivtarihi=6 Şubat 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150206065344/http://antarctic-circle.org/firsts.htm|tarih=|ölüurl=evet|dil=İngilizce|çalışma=}}</ref> |
Sir George Hubert Wilkins liderliğindeki Wilkins-Hearst Seferi’nde Wilkins ve Carl Ben Eielson 16 Kasım 1928’de [[Weddell Denizi]]’ndeki [[Hearst Adası]] üzerinden uçarak Antarktika’daki ilk uçuşu, 20 Aralık 1928’de [[Deception Adası]] ve [[Graham Toprakları]] üzerinde uçarak da kıta üzerindeki ilk uçuşu gerçekleştirdiler.<ref name="ilkler">{{Web kaynağı|url=http://www.antarctic-circle.org/firsts.htm|başlık=Antarctic first|erişimtarihi=9 Ocak 2015|arşivtarihi=6 Şubat 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150206065344/http://antarctic-circle.org/firsts.htm|tarih=|ölüurl=evet|dil=İngilizce|çalışma=}}</ref> |
||
| 144. satır: | 145. satır: | ||
Antarktika'nın en yüksek noktası 4892 metreyle [[Vinson Dağı]]'dır. Antarktika hem anakarasında, hem de çevresindeki küçük adalarda birçok dağı bulundurur. [[Ross Adası]]'ndaki Erebus Dağı, Dünya'nın güneye en yakın aktif yanardağıdır. 1970 yılındaki devasa patlamasıyla tanınan başka bir yanardağ ise [[Deception Adası]]'ndadır. Diğer keşfedilmemiş yanardağlar potansiyel olarak aktif olabilir.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Volcanoes | url = http://www.antarctica.ac.uk/about_antarctica/geography/rock/volcanoes.php | erişimtarihi = 11 Temmuz 2007 |ölüurl=evet| arşivurl = https://web.archive.org/web/20150708112002/http://www.antarctica.ac.uk//about_antarctica/geography/rock/volcanoes.php | arşivtarihi = 8 Temmuz 2015 }}</ref> 2004'te potansiyel olarak aktif bir su altı yanardağı, [[Antarktika Yarımadası]]'nda Amerikan ve Kanadalı araştırmacılar tarafından bulunmuştur.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Scientists Discover Undersea Volcano Off Antarctica | url = https://www.nsf.gov/news/news_summ.jsp?cntn_id=100385 | yayıncı = National Science Foundation | erişimtarihi = 20 Mayıs 2004 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20161224233843/https://www.nsf.gov/news/news_summ.jsp?cntn_id=100385 | arşivtarihi = 24 Aralık 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> |
Antarktika'nın en yüksek noktası 4892 metreyle [[Vinson Dağı]]'dır. Antarktika hem anakarasında, hem de çevresindeki küçük adalarda birçok dağı bulundurur. [[Ross Adası]]'ndaki Erebus Dağı, Dünya'nın güneye en yakın aktif yanardağıdır. 1970 yılındaki devasa patlamasıyla tanınan başka bir yanardağ ise [[Deception Adası]]'ndadır. Diğer keşfedilmemiş yanardağlar potansiyel olarak aktif olabilir.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Volcanoes | url = http://www.antarctica.ac.uk/about_antarctica/geography/rock/volcanoes.php | erişimtarihi = 11 Temmuz 2007 |ölüurl=evet| arşivurl = https://web.archive.org/web/20150708112002/http://www.antarctica.ac.uk//about_antarctica/geography/rock/volcanoes.php | arşivtarihi = 8 Temmuz 2015 }}</ref> 2004'te potansiyel olarak aktif bir su altı yanardağı, [[Antarktika Yarımadası]]'nda Amerikan ve Kanadalı araştırmacılar tarafından bulunmuştur.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Scientists Discover Undersea Volcano Off Antarctica | url = https://www.nsf.gov/news/news_summ.jsp?cntn_id=100385 | yayıncı = National Science Foundation | erişimtarihi = 20 Mayıs 2004 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20161224233843/https://www.nsf.gov/news/news_summ.jsp?cntn_id=100385 | arşivtarihi = 24 Aralık 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> |
||
Antarktika'nın %98'i [[buz tabakası]] ile kaplıdır. [[Antarktika buz |
Antarktika'nın %98'i [[buz tabakası]] ile kaplıdır. [[Antarktika Buz Tabakası|Antarktika buz tabakasının]] ortalama kalınlığı 2133 metredir. Dünyadaki buzların yaklaşık %90'ı ve tatlı suyun %70'ini oluşturan bu buz tabakasının tümünün erimesi halinde tüm dünyada deniz seviyesinin yaklaşık 60 m yükseleceği hesaplanmıştır.<ref name="howstuffworks">{{Web kaynağı|url=http://science.howstuffworks.com/question473.htm|başlık=How Stuff Works: polar ice caps|yayıncı=howstuffworks.com|erişimtarihi=12 Şubat 2006|arşivurl=https://web.archive.org/web/20060204205054/http://science.howstuffworks.com/question473.htm|arşivtarihi=4 Şubat 2006|ölüurl=hayır}}</ref> |
||
== Jeoloji == |
== Jeoloji == |
||
{{başlık genişlet}} |
|||
Antarktika'nın kıtasal buz tabakası tarafından büyük ölçüde gizlenen jeolojisi, uzaktan algılama, yere nüfuz eden radar ve uydu görüntüleri gibi tekniklerle açığa çıkıyor.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S187396521730107X|başlık=Regional geology mapping using satellite-based remote sensing approach in Northern Victoria Land, Antarctica|tarih=1 Haziran 2018|dil=İngilizce|sayfalar=23-46|çalışma=Polar Science|cilt=16|ad=Amin Beiranvand|soyadı=Pour|issn=1873-9652|doi=10.1016/j.polar.2018.02.004|ad2=Yongcheol|ad3=Tae-Yoon S.|ad4=Jong Kuk|ad5=Mazlan|ad6=Jusun|ad7=Iman|soyadı2=Park|soyadı3=Park|soyadı4=Hong|soyadı5=Hashim|soyadı6=Woo|soyadı7=Ayoobi|erişimtarihi=1 Ekim 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20221001173412/https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S187396521730107X|arşivtarihi=1 Ekim 2022|ölüurl=hayır}}</ref> eolojik olarak, Batı Antarktika, Güney Amerika [[And Dağları]]'na çok benzer. Antarktika Yarımadası, jeolojik yükselme ve deniz yatağı çökellerinin metamorfik kayalara dönüşmesiyle oluşmuştur.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=OznBf9AhHzQC&newbks=0|başlık=Geology and Paleontology of Seymour Island, Antarctic Peninsula|tarih=1988|dil=İngilizce|yayıncı=Geological Society of America|ad=Rodney M.|soyadı=Feldmann|isbn=978-0-8137-1169-0|ad2=Michael O.|soyadı2=Woodburne|erişimtarihi=1 Ekim 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20221001173414/https://books.google.com/books?id=OznBf9AhHzQC&newbks=0|arşivtarihi=1 Ekim 2022|ölüurl=hayır}}</ref> |
|||
Batı Antarktika, bölgede en belirginleri Ellsworth Dağları olmak üzere bir dizi dağ silsilesi oluşturan birkaç kıtasal levhanın birleşmesiyle oluşmuştur. [[Batı Antarktika çatlağı]]nın varlığı, Batı ve Doğu Antarktika arasındaki sınır boyunca volkanizmanın yanı sıra Transantarktika Dağları'nın yaratılmasıyla sonuçlandı.<ref>{{Kitap kaynağı|url=http://archive.org/details/trent_0116404808481|başlık=Antarctica : an encyclopedia from Abbott ice shelf to zooplankton|tarih=2002|yayıncı=Toronto : Firefly Books|diğerleri=Internet Archive|isbn=978-1-55297-590-9}}</ref> |
|||
Doğu Antarktika jeolojik olarak çeşitlidir. Oluşumu, [[Arkeen]] Eon'da (4.000 - 2.500 My) başladı ve Kambriyen Dönemi'nde durdu. Prekambriyen Kalkanı'nın temeli olan bir kraton kaya üzerine inşa edilmiştir. Kaidenin üstünde, Devoniyen ve Jura dönemlerinde Transantarktika Dağları'nı oluşturmak için ortaya konan kömür ve kumtaşları, kireçtaşları ve şeyller bulunur. Shackleton Range ve Victoria Land gibi kıyı bölgelerinde bazı faylanmalar meydana geldi.<ref>{{Web kaynağı | url = https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/2016JB013841 | başlık = Uplift and tilting of the Shackleton Range in East Antarctica driven by glacial erosion and normal faulting - Paxman - 2017 - Journal of Geophysical Research: Solid Earth - Wiley Online Library | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | tarih = 27 Kasım 2020 | çalışma = web.archive.org |doi= 10.1002/2016jb013841 | arşivengelli = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20201127223235/https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/2016JB013841 | arşivtarihi = 27 Kasım 2020 | ölüurl = evet }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1029/97JB01643 | başlık = Cenozoic geodynamics of the Ross Sea region, Antarctica: Crustal extension, intraplate strike‐slip faulting, and tectonic inheritance - Salvini - 1997 - Journal of Geophysical Research: Solid Earth - Wiley Online Library | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | tarih = 4 Mayıs 2021 | çalışma = web.archive.org |doi= 10.1029/97jb01643 | arşivengelli = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210504044244/https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1029/97JB01643 | arşivtarihi = 4 Mayıs 2021 | ölüurl = evet }}</ref> |
|||
Kömür ilk olarak Antarktika'da Beardmore Buzulu yakınında Frank Wild tarafından ''Nimrod'' Seferi sırasında 1907'de kaydedildi ve düşük dereceli kömürün Transantarktika Dağları'nın birçok yerinde var olduğu biliniyor. [[Prens Charles Dağları]] demir cevheri yatakları içerir.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.nytimes.com/1976/12/19/archives/soviet-team-finds-a-mountain-of-iron-in-antarctica.html|başlık=Soviet Team Finds a ‘Mountain of Iron’ in Antarctica|erişimtarihi=1 Ekim 2022|tarih=19 Aralık 1976|dil=en-US|çalışma=The New York Times|ad=Walter Sullivan Special to The New York|soyadı=Times|issn=0362-4331|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220314143021/https://www.nytimes.com/1976/12/19/archives/soviet-team-finds-a-mountain-of-iron-in-antarctica.html|arşivtarihi=14 Mart 2022|ölüurl=hayır}}</ref> Ross Denizi'nde petrol ve doğal gaz sahaları var.<ref>{{Web kaynağı | url = https://pubs.usgs.gov/of/1991/0597/report.pdf | başlık = Kingston, John (1991). "Antarktika'nın Keşfedilmemiş Petrol ve Gazı" | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160107091439/https://pubs.usgs.gov/of/1991/0597/report.pdf | arşivtarihi = 7 Ocak 2016}}</ref> |
|||
== İklim == |
== İklim == |
||
Antarktika Dünya'nın en soğuk kıtasıdır. Dünya üzerinde ölçülen en soğuk doğal sıcaklık −93,2 °C (−128.6 °F) olarak 21 Temmuz 1983 tarihinde [[Rusya]]'nın (eski Sovyetler Birliği'nin) |
Antarktika Dünya'nın en soğuk kıtasıdır. Dünya üzerinde ölçülen en soğuk doğal sıcaklık −93,2 °C (−128.6 °F) olarak 21 Temmuz 1983 tarihinde [[Rusya]]'nın (eski Sovyetler Birliği'nin) Antarktikadaki [[Vostok İstasyonu]]nda ölçülmüştür.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.expertsure.com/2008/12/14/the-coldest-inhabited-places-on-earth/ | başlık = The Coldest Inhabited Places on Earth | eser = Eco Localizer | tarih = 14 Aralık 2008 | yazar = Hudson, Gavin | erişimtarihi = 8 Şubat 2009 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150709091624/http://ecolocalizer.com/2008/12/14/the-coldest-inhabited-places-on-earth/ | arşivtarihi = 9 Temmuz 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> Antarktikanın doğu bölümü yüksekliğinden dolayı batısından daha soğuktur. Antarktika'nın bazı bölgeleri 2 milyon yıldır yağmur yüzü görmemiştir. |
||
Bu nedenle Dünya'nın en kurak yeri Antarktikadır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.duslerkulup.com/dunyanin-en-kurak-yeri-neresidir.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=21 Mart 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20150402150200/http://www.duslerkulup.com/dunyanin-en-kurak-yeri-neresidir.html |arşivtarihi=2 Nisan 2015 |ölüurl=hayır }}</ref> |
|||
{{Vostok iklimi}} |
{{Vostok iklimi}} |
||
=== İklim Değişikliği === |
|||
20. yüzyılın ikinci yarısında, Antarktika Yarımadası, Dünya üzerindeki en hızlı ısınan yerdi ve onu Batı Antarktika izledi, ancak 21. yüzyılın başlarında sıcaklıklar daha yavaş yükseldi.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.nature.com/articles/s41558-020-0827-8|başlık=Warming reaches the South Pole|tarih=Ağustos 2020|sayı=8|dil=İngilizce|sayfalar=710-711|çalışma=Nature Climate Change|cilt=10|ad=Sharon E.|soyadı=Stammerjohn|issn=1758-6798|doi=10.1038/s41558-020-0827-8|ad2=Ted A.|soyadı2=Scambos|erişimtarihi=1 Ekim 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20201106075125/https://www.nature.com/articles/s41558-020-0827-8|arşivtarihi=6 Kasım 2020|ölüurl=hayır}}</ref> Tersine, Doğu Antarktika'da bulunan Güney Kutbu, 20. yüzyılın büyük bölümünde neredeyse hiç ısınmadı, ancak sıcaklıklar 1990 ile 2020 arasında küresel ortalamanın üç katına çıktı.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.nature.com/articles/s41558-020-0815-z|başlık=Record warming at the South Pole during the past three decades|tarih=Ağustos 2020|sayı=8|dil=İngilizce|sayfalar=762-770|çalışma=Nature Climate Change|cilt=10|ad=Kyle R.|soyadı=Clem|issn=1758-6798|doi=10.1038/s41558-020-0815-z|ad2=Ryan L.|ad3=John|ad4=Benjamin R.|ad5=Gareth J.|ad6=James R.|ad7=James A.|soyadı2=Fogt|soyadı3=Turner|soyadı4=Lintner|soyadı5=Marshall|soyadı6=Miller|soyadı7=Renwick|erişimtarihi=1 Ekim 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210309002938/https://www.nature.com/articles/s41558-020-0815-z|arşivtarihi=9 Mart 2021|ölüurl=hayır}}</ref> Şubat 2020'de kıta, en yüksek sıcaklığını kaydetti. Mart 2015'te elde edilen önceki rekordan 0,8 °C (1,4 °F) daha yüksek olan 18,3 °C (64.9 °F) olarak kaydedildi. |
|||
Antarktika'daki yüzey ısınmasının insan [[sera gazları]]ndan kaynaklandığına dair bazı kanıtlar vardır, ancak iç değişkenlik nedeniyle belirlenmesi zordur.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://escholarship.org/uc/item/4fd0k1z0|başlık=Attribution of polar warming to human influence|tarih=1 Kasım 2008|sayı=11|dil=İngilizce|sayfalar=750-754|çalışma=Nature Geoscience|cilt=1|ad=N. P.|soyadı=Gillett|issn=1752-0894|doi=10.1038/ngeo338|ad2=D. A.|ad3=P. A.|ad4=T.|ad5=A. Y.|ad6=G. C.|ad7=M. F.|ad8=P. D.|soyadı2=Stone|soyadı3=Stott|soyadı4=Nozawa|soyadı5=Karpechko|soyadı6=Hegerl|soyadı7=Wehner|soyadı8=Jones|erişimtarihi=1 Ekim 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20221001173412/https://escholarship.org/uc/item/4fd0k1z0|arşivtarihi=1 Ekim 2022|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2013NatGe...6..372S|başlık=Recent climate and ice-sheet changes in West Antarctica compared with the past 2,000 years|tarih=1 Mayıs 2013|sayfalar=372-375|çalışma=Nature Geoscience|cilt=6|ad=Eric J.|soyadı=Steig|doi=10.1038/ngeo1778|ad2=Qinghua|ad3=James W. C.|ad4=Marcel|ad5=Summer B.|ad6=Thomas A.|ad7=Peter D.|ad8=Ailie J. E.|ad9=Paul A.|ad10=Kendrick C.|ad11=Georg|soyadı2=Ding|soyadı3=White|soyadı4=Küttel|soyadı5=Rupper|soyadı6=Neumann|soyadı7=Neff|soyadı8=Gallant|soyadı9=Mayewski|soyadı10=Taylor|soyadı11=Hoffmann|erişimtarihi=1 Ekim 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220523044523/https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2013NatGe...6..372S|arşivtarihi=23 Mayıs 2022|ölüurl=hayır}}</ref> Antarktika'daki iklim değişkenliğinin ana bileşeni, 20. yüzyılın sonraki on yıllarının yazında Antarktika çevresinde kuvvetlenmiş rüzgarlar gösteren Güney Halka Modu'dur ([[Güney Yarımküre]]'nin düşük frekanslı bir atmosferik değişkenlik modu). kıtada daha soğuk hava sıcaklıkları ile. Eğilim, son 600 yılda görülmemiş bir ölçekteydi; değişkenlik modunun en baskın itici gücü muhtemelen Ozonosfer'in kıtanın üzerinde tükenmesi.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/3/2019/11/07_SROCC_Ch03_FINAL.pdf | başlık = Meredith, M.; et al. (2019). "Bölüm 3: Kutup Bölgeleri" | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20191220141838/https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/3/2019/11/07_SROCC_Ch03_FINAL.pdf | arşivtarihi = 20 Aralık 2019}}</ref> |
|||
== Nüfus == |
== Nüfus == |
||
Kıtada bazı devletlerin kalıcı insanlı araştırma istasyonları bulunmaktadır. Kıta etrafındaki adalarda çalışan, bilimsel çalışmalarda bulunan ve diğer işlerde çalışanlarla birlikte kıtanın nüfusu kışın 1.000, yazın ise yaklaşık 5.000 kadardır. |
|||
Antarktika yakınlarındaki bölgelerin (Antarktika Yakınsamasının güneyinde yer alan bölgeler) ilk yarı kalıcı sakinleri, 1786'dan itibaren [[Güney Georgia ve Güney Sandwich Adaları]]'da bir yıl veya daha fazla zaman harcayan İngiliz ve Amerikalı denizcilerdi. 1966'ya kadar süren balina avcılığı döneminde, adanın nüfusu yazın 1.000'den (bazı yıllarda 2.000'den fazla) kışın 200'e kadar değişiyordu. Balina avcılarının çoğu Norveçliydi ve artan oranda İngiltere'den geliyordu. |
|||
| ⚫ | |||
Antarktika kıtasında, kadrolu araştırma istasyonları sürekli olarak muhafaza edilmesine rağmen, hiçbir zaman kalıcı bir yerleşik nüfus olmadı.<ref>{{Web kaynağı | url = https://education.nationalgeographic.org/resource/antarctica | başlık = Antarctica {{!}} National Geographic Society | erişimtarihi =1 Ekim 2022| çalışma = education.nationalgeographic.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20220609182400/https://education.nationalgeographic.org/resource/antarctica | arşivtarihi = 9 Haziran 2022}}</ref> Kıtada bazı devletlerin kalıcı insanlı araştırma istasyonları bulunmaktadır. Kıta etrafındaki adalarda çalışan, bilimsel çalışmalarda bulunan ve diğer işlerde çalışanlarla birlikte kıtanın nüfusu kışın 1.000, yazın ise yaklaşık 5.000 kadardır. Araştırma istasyonlarının bazılarında yıl boyunca personel bulunur, kış tatili yapan personel genellikle bir yıllık görev için kendi ülkelerinden gelir. [[Kral George Adası]]'ndaki Bellingshausen İstasyonu'ndaki Rus Ortodoks Holy Trinity Kilisesi 2004'te açıldı ; yıl boyunca bir veya iki rahip tarafından yönetilir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://pravoslavye.org.ua/?action=fullinfo&r_type=&id=22495 | başlık = Україна Православна {{!}} Официальный сайт Украинской Православной Церкви | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | dil = ru | arşivengelli = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20221001173415/http://pravoslavye.org.ua/?action=fullinfo&r_type=&id=22495 | arşivtarihi = 1 Ekim 2022 | ölüurl = hayır }}</ref> |
|||
Güney kutup bölgesinde doğan ilk çocuk, 8 Ekim 1913'te Grytviken'de doğan Norveçli bir kız olan Solveig Gunbjørg Jacobsen'di. Emilio Marcos Palma, 60. güney paralelin güneyinde doğan ve Antartika anakarasında ilk doğan kişiydi. |
|||
[[Antarktika Antlaşması]], askeri üslerin ve tahkimatların kurulması, askeri manevralar ve silah testleri de dahil olmak üzere, Antarktika'daki herhangi bir askeri faaliyeti yasaklar. Askeri personel veya teçhizata yalnızca bilimsel araştırma veya diğer barışçıl amaçlar için izin verilir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.scar.org/treaty/ | başlık = SCAR » Antarctic Treaty | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | tarih = 6 Şubat 2006 | çalışma = web.archive.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200126110250/https://web.archive.org/web/20060206193457/http://www.scar.org/treaty/ | arşivtarihi = 26 Ocak 2020 | ölüurl = }}</ref> Kıtada belgelenmiş tek askeri kara manevrası, 1965'te Arjantin ordusu tarafından gerçekleştirilen küçük NINETY Operasyonu olmuştur.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.dna.gov.ar/INGLES/DIVULGAC/ARGANT.HTM | başlık = ARGENTINA IN ANTARCTICA | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | tarih = 6 Mart 2006 | çalışma = web.archive.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200126153918/https://web.archive.org/web/20060306211514/http://www.dna.gov.ar/INGLES/DIVULGAC/ARGANT.HTM | arşivtarihi = 26 Ocak 2020 | ölüurl = }}</ref> |
|||
== Buzullar ve yüzen buz == |
|||
Antarktika'da yağış, kıtayı kaplayan dev buz tabakasını biriktiren ve oluşturan kar şeklinde meydana gelir. Yerçekimi kuvveti altında buz kıyıya doğru akar. Buz daha sonra okyanusa doğru hareket eder ve genellikle geniş yüzer buz rafları oluşturur. Bu raflar eriyebilir veya daha sıcak okyanus sularına ulaştıklarında sonunda parçalanan buzdağları oluşturabilir. |
|||
=== Deniz buzu ve buz rafları === |
|||
Deniz buzu, Antarktika kışı boyunca yıllık olarak genişler, ancak çoğu yaz aylarında erir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg1/WG1AR5_Chapter04_FINAL.pdf | başlık = Vaughan, Genel Müdür; Comiso, JC; Allison, İ.; Carrasco, J.; et al. (2013). "Bölüm 4: Gözlemler: Kriyosfer" | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190712105343/https://archive.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg1/WG1AR5_Chapter04_FINAL.pdf | arşivtarihi = 12 Temmuz 2019}}</ref> Buz okyanustan oluşur ve deniz seviyesindeki değişikliklere katkıda bulunmaz.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/understanding-climate-antarctic-sea-ice-extent | başlık = Understanding climate: Antarctic sea ice extent {{!}} NOAA Climate.gov | erişimtarihi =1 Ekim 2022| dil =İngilizce| çalışma = www.climate.gov | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190604165512/http://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/understanding-climate-antarctic-sea-ice-extent | arşivtarihi = 4 Haziran 2019}}</ref> Antarktika çevresindeki deniz buzunun ortalama boyutu, uyduların 1978'de Dünya yüzeyini gözlemlemeye başlamasından bu yana çok az değişti; Bu, hızlı deniz buzu kaybının olduğu Kuzey Kutbu'nun aksine. Olası bir açıklama, termohalin sirkülasyonunun, ılık suyu Güney Okyanusu'ndaki daha derin katmanlara taşıması ve böylece yüzeyin nispeten serin kalmasıdır.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/3/2019/11/07_SROCC_Ch03_FINAL.pdf | başlık = Meredith, M.; Sommerkorn, M.; Cassotta, S.; Derksen, C.; et al. (2019). "Bölüm 3: Kutup Bölgeleri" | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20191220141838/https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/3/2019/11/07_SROCC_Ch03_FINAL.pdf | arşivtarihi = 20 Aralık 2019}}</ref> |
|||
Buz raflarının erimesi, yüzen buz kendi kütlesini değiştirdiği için deniz seviyesinin yükselmesine fazla katkıda bulunmaz, ancak buz rafları kara buzunu stabilize etmek için hareket eder. Büyük buz raflarının okyanusa çökmesine neden olan ısınma suyuna karşı savunmasızdırlar.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.glaciologia.cl/textos/RignotetalGRLPeninsulaAccel.pdf | başlık = Wayback Machine | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | tarih = 23 Kasım 2011 | çalışma = web.archive.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20191220095013/https://web.archive.org/web/20111123070917/http://www.glaciologia.cl/textos/RignotetalGRLPeninsulaAccel.pdf | arşivtarihi = 20 Aralık 2019 | ölüurl = }}</ref> Buz sahanlığı "payanda" kaybı, Batı Antarktika buz tabakasındaki buz kaybının başlıca nedeni olarak tanımlandı, ancak Doğu Antarktika buz tabakasının çevresinde de gözlendi.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/3/2019/11/08_SROCC_Ch04_FINAL.pdf | başlık = Oppenheimer, M. ; et al. (2019). "Bölüm 4: Deniz Seviyesinin Yükselişi ve Alçak Adalar, Kıyılar ve Topluluklar için Etkileri" | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20191220141709/https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/3/2019/11/08_SROCC_Ch04_FINAL.pdf | arşivtarihi = 20 Aralık 2019}}</ref> |
|||
2002 yılında Antarktika Yarımadası'nın Larsen-B buz sahanlığı çöktü.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.newscientist.com/article/dn2059-giant-antarctic-ice-sheet-breaks-off/ | başlık = Giant Antarctic ice sheet breaks off | erişimtarihi =1 Ekim 2022| dil =İngilizce| çalışma = New Scientist | soyadı = #author.fullName<nowiki>}</nowiki | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150910215035/https://www.newscientist.com/article/dn2059-giant-antarctic-ice-sheet-breaks-off/ | arşivtarihi = 10 Eylül 2015}}}</ref> 2008'in başlarında, yarımadanın güneybatısındaki Wilkins Buz Sahanlığı'ndan yaklaşık 570 km<sup>2</sup> (220 sq mi) buz çöktü ve kalan 15.000 km<sup>2</sup> (5,800 sq mi) buz rafını riske attı. Buz, 2009'daki çöküşünden önce yaklaşık 6 km (4 mil) genişliğinde bir buz "ipliği" tarafından tutuluyordu.<ref>{{Web kaynağı | url = http://edition.cnn.com/2008/TECH/science/03/25/antartica.collapse.ap/index.html | başlık = Huge Antarctic ice chunk collapses - CNN.com | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | tarih = 29 Mart 2008 | çalışma = web.archive.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130811140410/https://web.archive.org/web/20080329225802/http://edition.cnn.com/2008/TECH/science/03/25/antartica.collapse.ap/index.html | arşivtarihi = 11 Ağustos 2013 | ölüurl = evet }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://edition.cnn.com/2008/TECH/03/25/antarctic.ice/index.html | başlık = Massive ice shelf on verge of breakup - CNN.com | erişimtarihi =1 Ekim 2022| çalışma = edition.cnn.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20080329225715/http://edition.cnn.com/2008/TECH/03/25/antarctic.ice/index.html | arşivtarihi = 29 Mart 2008}}</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/7984054.stm|başlık=Ice bridge ruptures in Antarctic|erişimtarihi=1 Ekim 2022|tarih=5 Nisan 2009|dil=en-GB|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140905061727/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/7984054.stm|arşivtarihi=5 Eylül 2014|ölüurl=hayır}}</ref> 2022 itibarıyla, en hızlı incelen iki buz rafı, Pine Island ve Thwaites buzullarının önündekiler. Her iki buz rafı da onları besleyen buzulları stabilize etmek için hareket eder.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1029/2021GL097421|başlık=Basal Melting, Roughness and Structural Integrity of Ice Shelves|tarih=28 Şubat 2022|sayı=4|dil=İngilizce|çalışma=Geophysical Research Letters|cilt=49|ad=Robert D.|soyadı=Larter|issn=0094-8276|doi=10.1029/2021GL097421}}</ref> |
|||
=== Buz tabakası kaybı ve deniz seviyesinin yükselmesi === |
|||
Antarktika, dünyadaki buzun yaklaşık %90'ını içerir. Bu buzun tamamı erimiş olsaydı, küresel deniz seviyeleri yaklaşık 58 m (190 ft) yükselecekti.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.nature.com/articles/s41558-020-0893-y|başlık=Ice-sheet losses track high-end sea-level rise projections|tarih=Ekim 2020|sayı=10|dil=İngilizce|sayfalar=879-881|çalışma=Nature Climate Change|cilt=10|ad=Thomas|soyadı=Slater|issn=1758-6798|doi=10.1038/s41558-020-0893-y|ad2=Anna E.|ad3=Ruth|soyadı2=Hogg|soyadı3=Mottram|erişimtarihi=1 Ekim 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200902132539/https://www.nature.com/articles/s41558-020-0893-y|arşivtarihi=2 Eylül 2020|ölüurl=hayır}}</ref> Ayrıca, Antarktika, küresel tatlı suyun yaklaşık %70'ini buz olarak depolar. Kıta, buzullarının okyanusa doğru artan akışı nedeniyle kütle kaybediyor.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6347714/|başlık=Four decades of Antarctic Ice Sheet mass balance from 1979–2017|tarih=22 Ocak 2019|sayı=4|sayfalar=1095-1103|çalışma=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|cilt=116|ad=Eric|soyadı=Rignot|issn=0027-8424|pmc=6347714|pmid=30642972|doi=10.1073/pnas.1812883116|ad2=Jérémie|ad3=Bernd|ad4=Michiel|ad5=Melchior J.|ad6=Mathieu|soyadı2=Mouginot|soyadı3=Scheuchl|soyadı4=van den Broeke|soyadı5=van Wessem|soyadı6=Morlighem|erişimtarihi=1 Ekim 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20221001173412/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6347714/|arşivtarihi=1 Ekim 2022|ölüurl=hayır}}</ref> Antarktika'nın buz tabakalarından kaynaklanan kütle kaybı, üzerine düşen ilave karla kısmen dengelenir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.aaz5489|başlık=History, mass loss, structure, and dynamic behavior of the Antarctic Ice Sheet|tarih=20 Mart 2020|sayı=6484|dil=İngilizce|sayfalar=1321-1325|çalışma=Science|cilt=367|ad=Robin E.|soyadı=Bell|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.aaz5489|ad2=Helene|soyadı2=Seroussi|erişimtarihi=1 Ekim 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20221001173414/https://www.science.org/doi/10.1126/science.aaz5489|arşivtarihi=1 Ekim 2022|ölüurl=hayır}}</ref> 2018'de yapılan bir sistematik inceleme çalışması, tüm kıtadaki buz kaybının 1992'den 2002'ye kadar yılda ortalama 43 gigaton (Gt) olduğunu, ancak 2012'den itibaren beş yıl boyunca yılda ortalama 220 Gt'ye hızlandığını tahmin etti. 2017'ye kadar. Antarktika'nın deniz seviyesinin yükselmesine toplam katkısının 8 ila 14 mm (0,31 ila 0,55 inç) olduğu tahmin edilmektedir. |
|||
Buz kaybının çoğu Antarktika Yarımadası ve Batı Antarktika'da gerçekleşti.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/downloads/report/IPCC_AR6_WGI_Chapter_09.pdf | başlık = Fox-Kemper, Baylor; Hewitt, Helene T.; Xiao, Cunda; et al. (2021). "Bölüm 9: Okyanus, Kriyosfer ve Deniz Seviyesi Değişimi" | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210809080123/https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/downloads/report/IPCC_AR6_WGI_Chapter_09.pdf | arşivtarihi = 9 Ağustos 2021}}</ref> Doğu Antarktika Buz Tabakası'nın kütle dengesi tahminleri bir bütün olarak hafif pozitiften hafif negatife kadar değişmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/2017GL072937 | başlık = Constraining the mass balance of East Antarctica - Martin‐Español - 2017 - Geophysical Research Letters - Wiley Online Library | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | tarih = 11 Kasım 2020 | çalışma = web.archive.org |doi= 10.1002/2017gl072937 | arşivengelli = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20201111235252/https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/2017GL072937 | arşivtarihi = 11 Kasım 2020 | ölüurl = }}</ref> Doğu Antarktika'nın bazı bölgelerinde, özellikle Wilkes Land'de artan buz çıkışı gözlemlendi. |
|||
Gelecekteki buz kaybı tahminleri, iklim değişikliğinin hafifletilmesinin hızına bağlıdır ve belirsizdir. Bazı bölgelerde devrilme noktaları belirlendi; belirli bir ısınma eşiğine ulaşıldığında, bu bölgeler önemli ölçüde daha hızlı erimeye başlayabilir. Ortalama sıcaklıklar düşmeye başlasaydı, buz hemen eski haline gelmezdi.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.aaz5487|başlık=The uncertain future of the Antarctic Ice Sheet|tarih=20 Mart 2020|sayı=6484|dil=İngilizce|sayfalar=1331-1335|çalışma=Science|cilt=367|ad=Frank|soyadı=Pattyn|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.aaz5487|ad2=Mathieu|soyadı2=Morlighem|erişimtarihi=1 Ekim 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20221001173414/https://www.science.org/doi/10.1126/science.aaz5487|arşivtarihi=1 Ekim 2022|ölüurl=hayır}}</ref> Batı Antarktika buz tabakası için bir devrilme noktasının küresel ısınmanın 1.5 ila 2.0 °C (34.7 ve 35.6 °F) arasında olduğu tahmin ediliyor. Isınma 2 ila 3 °C (36 ve 37 °F) arasına ulaşmadıkça tam bir çöküş muhtemelen gerçekleşmeyecektir ve kötümser varsayımlar altında yüzyıllar içinde gerçekleşebilir. Bu tam çöküş, deniz seviyesinin 2 ila 5 metre (6,6 ila 16,4 fit) yükselmesine yol açacaktır. Doğu Antarktika buz tabakasının bazı kısımlarının da tamamen kaybolacağı tahmin ediliyor ve toplam buz kaybının deniz seviyesinin yaklaşık 6 ila 12 metre (20 ila 39 fit) veya daha fazla yükselmesine yol açacağı tahmin ediliyor.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/downloads/report/IPCC_AR6_WGI_Chapter_09.pdf | başlık = Fox-Kemper, Baylor; Hewitt, Helene T.; Xiao, Cunda; Aðalgeirsdóttir, Guðfinna; et al. (2021). "Bölüm 9: Okyanus, kriyosfer ve deniz seviyesi değişimi" | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210809080123/https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/downloads/report/IPCC_AR6_WGI_Chapter_09.pdf | arşivtarihi = 9 Ağustos 2021}}</ref> |
|||
== Ozon tabakasının incelmesi == |
|||
Bilim adamları, 1970'lerden beri Antarktika'nın üzerindeki atmosferdeki [[ozonosfer]]i incelediler. 1985 yılında İngiliz bilim adamları, Brunt Buz Sahanlığı'ndaki [[Halley Araştırma İstasyonu]]'nda topladıkları veriler üzerinde çalışarak, Antarktika üzerinde geniş bir düşük ozon konsantrasyonu alanı keşfettiler.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://dspace.mit.edu/handle/1721.1/99159|başlık=The Antarctic ozone hole: An update|tarih=Temmuz 2014|dil=en-US|çalışma=Prof. Solomon via Chris Sherratt|ad=Anne R.|soyadı=Douglass|issn=0031-9228|ad2=Paul A.|ad3=Susan|soyadı2=Newman|soyadı3=Solomon|erişimtarihi=1 Ekim 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20221001173415/https://dspace.mit.edu/handle/1721.1/99159|arşivtarihi=1 Ekim 2022|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.nature.com/articles/460792a|başlık=Atmospheric science: Fixing the sky|tarih=1 Ağustos 2009|sayı=7257|dil=İngilizce|sayfalar=792-795|çalışma=Nature|cilt=460|ad=Quirin|soyadı=Schiermeier|issn=1476-4687|doi=10.1038/460792a|erişimtarihi=1 Ekim 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20221003033709/https://www.nature.com/articles/460792a|arşivtarihi=3 Ekim 2022|ölüurl=hayır}}</ref> 'Ozon deliği' neredeyse tüm kıtayı kaplıyor ve Eylül 2006'da en büyüğüne ulaştı; en uzun süreli olay 2020'de gerçekleşti.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.nasa.gov/feature/goddard/2020/large-deep-antarctic-ozone-hole-persisting-into-november | başlık = Large, Deep Antarctic Ozone Hole Persisting into November | erişimtarihi =1 Ekim 2022| tarih =30 Ekim 2020| çalışma = NASA | ad = Sofie | soyadı = Bates | arşivurl = https://web.archive.org/web/20201031115924/http://www.nasa.gov/feature/goddard/2020/large-deep-antarctic-ozone-hole-persisting-into-november | arşivtarihi = 31 Ekim 2020}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://public.wmo.int/en/media/news/record-breaking-2020-ozone-hole-closes | başlık = Record-breaking 2020 ozone hole closes | erişimtarihi =1 Ekim 2022| tarih =6 Ocak 2021| dil =İngilizce| çalışma = public.wmo.int | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210106151937/https://public.wmo.int/en/media/news/record-breaking-2020-ozone-hole-closes | arşivtarihi = 6 Ocak 2021}}</ref> Tükenmeye kloroflorokarbon emisyonu neden oluyor ve halonlar atmosfere karışır, bu da ozonun diğer gazlara dönüşmesine neden olur.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.bas.ac.uk/data/our-data/publication/the-ozone-layer/ | başlık = The Ozone Hole | erişimtarihi =1 Ekim 2022| dil =İngilizce| çalışma = British Antarctic Survey | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150919004419/https://www.bas.ac.uk/data/our-data/publication/the-ozone-layer/ | arşivtarihi = 19 Eylül 2015}}</ref> Antarktika'nın aşırı soğuk koşulları, kutupsal stratosferik bulutların oluşmasına izin verir. Bulutlar, sonunda ozonun tahrip olmasına yol açan kimyasal reaksiyonlar için katalizör görevi görür.<ref>{{Web kaynağı | url = https://csl.noaa.gov/assessments/ozone/2010/twentyquestions/Q10.pdf | başlık = "S10: Ozon tabakasını incelten maddeler stratosferde mevcutken neden Antarktika üzerinde bir "ozon deliği" ortaya çıktı?" | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210423203609/https://csl.noaa.gov/assessments/ozone/2010/twentyquestions/Q10.pdf | arşivtarihi = 23 Nisan 2021}}</ref> 1987 Montreal Protokolü, ozon tabakasına zarar veren maddelerin emisyonlarını kısıtlamıştır. Antarktika'nın üzerindeki ozon deliğinin yavaş yavaş yok olacağı tahmin ediliyor; 2060'larda ozon seviyelerinin en son 1980'lerde kaydedilen değerlere dönmesi bekleniyor.<ref>{{Web kaynağı | url = https://ozone.unep.org/sites/default/files/2019-05/SAP-2018-Assessment-report.pdf | başlık = "Dünya Meteoroloji Örgütü Küresel Ozon Araştırma ve İzleme Projesi—Rapor No. 58: Ozon Tüketiminin Bilimsel Değerlendirmesi 2018" | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20191209040718/https://ozone.unep.org/sites/default/files/2019-05/SAP-2018-Assessment-report.pdf | arşivtarihi = 9 Aralık 2019}}</ref> |
|||
Ozon incelmesi, [[stratosfer]]de yaklaşık 6 °C (11 °F) soğumaya neden olabilir. Soğutma kutup girdabını güçlendirir ve böylece Güney Kutbu yakınlarındaki soğuk havanın dışarı akışını engeller ve bu da Doğu Antarktika buz tabakasının kıtasal kütlesini soğutur. Antarktika'nın çevre bölgeleri, özellikle Antarktika Yarımadası, daha sonra buzun erimesini hızlandıran daha yüksek sıcaklıklara maruz kalır. Modeller, ozon tabakasının incelmesi ve artan kutupsal girdap etkisinin, 1970'lerin sonlarında gözlemlerin başladığı zamandan 2014'e kadar devam eden, artan deniz buzu kapsamını açıklayabileceğini öne sürüyor. O zamandan beri, Antarktika deniz buzunun kapsamı hızla azaldı.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6642375/|başlık=A 40-y record reveals gradual Antarctic sea ice increases followed by decreases at rates far exceeding the rates seen in the Arctic|tarih=16 Temmuz 2019|sayı=29|sayfalar=14414-14423|çalışma=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|cilt=116|ad=Claire L.|soyadı=Parkinson|issn=0027-8424|pmc=6642375|pmid=31262810|doi=10.1073/pnas.1906556116|erişimtarihi=1 Ekim 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20221001173418/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6642375/|arşivtarihi=1 Ekim 2022|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.nature.com/articles/s41558-022-01339-z|başlık=Antarctic sea-ice expansion and Southern Ocean cooling linked to tropical variability|tarih=Mayıs 2022|sayı=5|dil=İngilizce|sayfalar=461-468|çalışma=Nature Climate Change|cilt=12|ad=Eui-Seok|soyadı=Chung|issn=1758-6798|doi=10.1038/s41558-022-01339-z|ad2=Seong-Joong|ad3=Axel|ad4=Kyung-Ja|ad5=Sang-Ki|ad6=Malte F.|ad7=Keith B.|ad8=Sun-Seon|ad9=Lei|soyadı2=Kim|soyadı3=Timmermann|soyadı4=Ha|soyadı5=Lee|soyadı6=Stuecker|soyadı7=Rodgers|soyadı8=Lee|soyadı9=Huang|erişimtarihi=1 Ekim 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20221005163442/https://www.nature.com/articles/s41558-022-01339-z|arşivtarihi=5 Ekim 2022|ölüurl=hayır}}</ref> |
|||
| ⚫ | |||
{{başlık genişlet}} |
{{başlık genişlet}} |
||
Sıcaklığın çok düşük olması doğal olarak yaşam koşullarını etkilemektedir. |
|||
Sıcaklığın çok düşük olması doğal olarak yaşam koşullarını etkilemektedir. Antarktika'daki türlerin çoğu, milyonlarca yıl önce orada yaşayan türlerin torunları gibi görünüyor. Bu nedenle, birden fazla buzul döngüsünden sağ çıkmış olmalılar. Türler, jeotermal ısıya sahip olanlar veya daha soğuk iklim boyunca buzsuz kalan alanlar gibi izole sıcak bölgelerde aşırı soğuk iklim dönemlerinde hayatta kaldı. |
|||
=== Bitki Örtüsü === |
=== Bitki Örtüsü === |
||
| 206. satır: | 169. satır: | ||
Kıtada 35 penguen türü, 200 balık türü, 12 balina, onlarca farklı kuş türü yaşamaktadır. Antarktika ekosisteminde bulunan [[Kril]] adlı planktonun gıda eksikliği çeken ülkelerin sorunlarına çare olacağı düşünülmektedir. Kril günümüzde 100 bin ton gibi az bir miktar avlanmaktadır. Dünyada bir yılda tutulan balık miktarınca (70 milyon ton) avlanılmasının sorun olmayacağı hesaplanmaktadır.<ref name=kemal>{{Web kaynağı | url = http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/282/2572.pdf | başlık = Giriş | yazar = BAŞLAR, Yrd. Doç. Dr. Kemal | tarih = 2003 | eser = ANTARKTİKA ANTLAŞMALAR SİSTEMİ (1961-2001): 40 YILIN ARDINDAN ANTARKTİKA'NIN HUKUKİ REJİMİ | yayıncı = | erişimtarihi = 28 Mart 2015 | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20151206161653/http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/282/2572.pdf |arşivtarihi= 6 Aralık 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> |
Kıtada 35 penguen türü, 200 balık türü, 12 balina, onlarca farklı kuş türü yaşamaktadır. Antarktika ekosisteminde bulunan [[Kril]] adlı planktonun gıda eksikliği çeken ülkelerin sorunlarına çare olacağı düşünülmektedir. Kril günümüzde 100 bin ton gibi az bir miktar avlanmaktadır. Dünyada bir yılda tutulan balık miktarınca (70 milyon ton) avlanılmasının sorun olmayacağı hesaplanmaktadır.<ref name=kemal>{{Web kaynağı | url = http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/282/2572.pdf | başlık = Giriş | yazar = BAŞLAR, Yrd. Doç. Dr. Kemal | tarih = 2003 | eser = ANTARKTİKA ANTLAŞMALAR SİSTEMİ (1961-2001): 40 YILIN ARDINDAN ANTARKTİKA'NIN HUKUKİ REJİMİ | yayıncı = | erişimtarihi = 28 Mart 2015 | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20151206161653/http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/282/2572.pdf |arşivtarihi= 6 Aralık 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> |
||
=== Mantarlar === |
|||
Antarktika bölgesinde yaklaşık 750'si liken oluşturmayan yaklaşık 1.150 mantar türü kaydedilmiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.bas.ac.uk/about/antarctica/wildlife/plants/ | başlık = Plants | erişimtarihi =1 Ekim 2022| dil =İngilizce| çalışma = British Antarctic Survey | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150919013719/https://www.bas.ac.uk/about/antarctica/wildlife/plants/ | arşivtarihi = 19 Eylül 2015}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.cybertruffle.org.uk/cyberliber/59575/0106/0485.htm | başlık = Mycotaxon 106: 485, 2008 | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | tarih = 11 Ağustos 2013 | çalışma = web.archive.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210308152728/https://web.archive.org/web/20130811210358/http://www.cybertruffle.org.uk/cyberliber/59575/0106/0485.htm | arşivtarihi = 8 Mart 2021 | ölüurl = }}</ref> Aşırı koşullar altında gelişen türlerin bazıları, gözenekli kayalar içinde yapısal boşlukları kolonize etmiş ve McMurdo Kuru Vadileri ve çevresindeki dağ sırtlarının kaya oluşumlarının şekillendirilmesine katkıda bulunmuştur.<ref>{{Web kaynağı | url = https://wi.knaw.nl/images/ResearchGroups/Publications/2005Selbmann0001.pdf | başlık = Selbmann, L; de Hoog, GS; Mazzaglia, A; Friedmann, EI; Onofri, S (2005). "Yaşamın kıyısındaki mantarlar: Antarktika çölünden kriptoendolitik siyah mantarlar" | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210429172010/https://wi.knaw.nl/images/ResearchGroups/Publications/2005Selbmann0001.pdf | arşivtarihi = 29 Nisan 2021}}</ref> |
|||
Bu tür mantarların basitleştirilmiş [[Morfoloji (biyoloji)|morfoloji]]si, benzer biyolojik yapıları, çok düşük sıcaklıklarda aktif kalabilen metabolizma sistemleri ve azaltılmış yaşam döngüleri, onları bu tür ortamlara çok uygun hale getirir. Kalın duvarlı ve güçlü melanize hücreleri, onları UV radyasyonuna karşı dirençli kılar. |
|||
Aynı özellikler alglerde ve siyanobakterilerde de gözlemlenebilir, bu da onların Antarktika'da hüküm süren koşullara adaptasyon olduklarını düşündürür. Bu, Mars'taki yaşamın ''Cryomyces antarcticus'' ve ''Cryomyces minteri'' gibi Antarktika mantarlarına benzer olabileceğine dair spekülasyonlara yol açtı. Görünüşe göre Antarktika'ya özgü olan bazı mantar türleri kuş gübresi içinde yaşar ve aşırı soğuk gübre içinde büyüyebilmeleri için evrimleşmişlerdir, ancak aynı zamanda sıcak kanlı hayvanların bağırsaklarından da geçebilirler.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3695302/|başlık=Diversity and bioprospecting of fungal communities associated with endemic and cold-adapted macroalgae in Antarctica|tarih=Temmuz 2013|sayı=7|sayfalar=1434-1451|çalışma=The ISME Journal|cilt=7|ad=Valéria M|soyadı=Godinho|issn=1751-7362|pmc=3695302|pmid=23702515|doi=10.1038/ismej.2013.77|ad2=Laura E|ad3=Iara F|ad4=Franciane M|ad5=Nair S|ad6=Diclá|ad7=Tânia MA|ad8=Policarpo A|ad9=Alvaro J|ad10=Carlos L|ad11=Charles L|soyadı2=Furbino|soyadı3=Santiago|soyadı4=Pellizzari|soyadı5=Yokoya|soyadı6=Pupo|soyadı7=Alves|soyadı8=S Junior|soyadı9=Romanha|soyadı10=Zani|soyadı11=Cantrell|erişimtarihi=1 Ekim 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20221001173419/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3695302/|arşivtarihi=1 Ekim 2022|ölüurl=hayır}}</ref> |
|||
=== Bitkiler === |
|||
Antarktika, tarihi boyunca çok çeşitli bitki yaşamı gördü. Kretase'de, o dönemin sonunda ılıman bir yağmur ormanına dönüşen eğreltiotu ekosistemi hakimdi. Daha soğuk Neojen (17-2,5 Ma) sırasında, bir [[tundra]] ekosistemi yağmur ormanlarının yerini aldı. Günümüz Antarktika'sının iklimi, geniş bitki örtüsünün oluşmasına izin vermez.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S014663801730219X|başlık=The last forests on Antarctica: Reconstructing flora and temperature from the Neogene Sirius Group, Transantarctic Mountains|tarih=1 Nisan 2018|dil=İngilizce|sayfalar=4-14|çalışma=Organic Geochemistry|cilt=118|ad=Rhian L.|soyadı=Rees-Owen|issn=0146-6380|doi=10.1016/j.orggeochem.2018.01.001|ad2=Fiona L.|ad3=Robert J.|ad4=Ruza F.|ad5=Jane E.|ad6=James B.|ad7=Christopher H.|ad8=Raquel A.|soyadı2=Gill|soyadı3=Newton|soyadı4=Ivanović|soyadı5=Francis|soyadı6=Riding|soyadı7=Vane|soyadı8=Lopes dos Santos|erişimtarihi=1 Ekim 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220922113628/https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S014663801730219X|arşivtarihi=22 Eylül 2022|ölüurl=hayır}}</ref> Donma sıcaklıkları, zayıf toprak kalitesi ve nem ve güneş ışığı eksikliğinin bir kombinasyonu, bitki büyümesini engelleyerek düşük tür çeşitliliğine ve sınırlı dağılıma neden olur. Flora büyük ölçüde briyofitlerden (25 türciğer otları ve 100 yosun türü). Hepsi Antarktika Yarımadası'nda bulunan üç çiçekli bitki türü vardır: ''Deschampsia antarctica'' (Antarktika kıl otu), ''Colobanthus oldukça'' (Antarktika inci otu) ve yerli olmayan ''Poa annua'' (yıllık mavi ot).<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.researchgate.net/publication/270217066_Poa_annua_L_in_the_maritime_Antarctic_An_overview | başlık = Chwedorzewska, KJ (2015). " Deniz Antarktika'sında Poa annua | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190127205644/https://www.researchgate.net/publication/270217066_Poa_annua_L_in_the_maritime_Antarctic_An_overview | arşivtarihi = 27 Ocak 2019}}</ref> |
|||
=== Diğer Organizmalar === |
|||
Antarktika'daki 700 alg türünün yaklaşık yarısı deniz fitoplanktonudur. Çok renkli kar yosunları özellikle yaz aylarında kıyı bölgelerinde bol miktarda bulunur.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.antarctica.gov.au/about-antarctica/plants/algae/ | başlık = Algae | erişimtarihi =1 Ekim 2022| dil =İngilizce| çalışma = www.antarctica.gov.au | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200819181845/https://www.antarctica.gov.au/about-antarctica/plants/algae/ | arşivtarihi = 19 Ağustos 2020}}</ref> Bakteriler buzun 800 m (0.50 mi) altında bulundu.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.nytimes.com/2013/02/07/science/living-bacteria-found-deep-under-antarctic-ice-scientists-say.html|başlık=Scientists Find Life in the Cold and Dark Under Antarctic Ice|erişimtarihi=1 Ekim 2022|tarih=6 Şubat 2013|dil=en-US|çalışma=The New York Times|ad=James|soyadı=Gorman|issn=0362-4331|arşivurl=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2013/02/07/science/living-bacteria-found-deep-under-antarctic-ice-scientists-say.html|arşivtarihi=1 Ocak 2022|ölüurl=hayır}}</ref> Vostok Gölü'nün yeraltı su kütlesi içinde yerli bir bakteri topluluğunun var olduğu düşünülmektedir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://royalsocietypublishing.org/doi/full/10.1098/rsta.2014.0292|başlık=Microbiology of the subglacial Lake Vostok: first results of borehole-frozen lake water analysis and prospects for searching for lake inhabitants|tarih=28 Ocak 2016|sayı=2059|sayfalar=20140292|çalışma=Philosophical Transactions of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences|cilt=374|ad=Sergey A.|soyadı=Bulat|doi=10.1098/rsta.2014.0292|erişimtarihi=1 Ekim 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220207040840/https://royalsocietypublishing.org/doi/full/10.1098/rsta.2014.0292|arşivtarihi=7 Şubat 2022|ölüurl=hayır}}</ref> Orada yaşamın varlığının, [[Jüpiter]]'in su buzu kabuğunun altında su bulunduran uydusu Europa'da yaşam olasılığına ilişkin argümanı güçlendirdiği düşünülüyor.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.researchgate.net/publication/260246127_The_Search_for_Earth-Like_Habitable_Planet_Antarctica_Lake_Vostok_May_be_Jupiter%27s_Europa | başlık = Raha, Bipaşa (2013). "Dünya Benzeri Yaşanabilir Gezegen Arayışı: Antarktika Vostok Gölü, Jüpiter'in [[Europa (uydu)|Europa]]'sı Olabilir" | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20220220195202/https://www.researchgate.net/publication/260246127_The_Search_for_Earth-Like_Habitable_Planet_Antarctica_Lake_Vostok_May_be_Jupiter%27s_Europa | arşivtarihi = 20 Şubat 2022}}</ref> Son derece alkali ortamda bir ekstremofil bakteri topluluğu vardır.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6524460/|başlık=Source Environments of the Microbiome in Perennially Ice-Covered Lake Untersee, Antarctica|tarih=10 Mayıs 2019|sayfalar=1019|çalışma=Frontiers in Microbiology|cilt=10|ad=Klemens|soyadı=Weisleitner|issn=1664-302X|pmc=6524460|pmid=31134036|doi=10.3389/fmicb.2019.01019|ad2=Alexandra|ad3=Christine|ad4=Dale T.|ad5=Birgit|soyadı2=Perras|soyadı3=Moissl-Eichinger|soyadı4=Andersen|soyadı5=Sattler|erişimtarihi=1 Ekim 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20221001173441/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6524460/|arşivtarihi=1 Ekim 2022|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://ntrs.nasa.gov/api/citations/20100002095/downloads/20100002095.pdf | başlık = Hoover, Richard Brice; Pikuta, Elena V. (Ocak 2010). "Kutup Ortamlarında Psikrofilik ve Psikrotolerant Mikrobiyal Ekstremofiller" | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20220130082402/https://ntrs.nasa.gov/api/citations/20100002095/downloads/20100002095.pdf | arşivtarihi = 30 Ocak 2022}}</ref> Son derece dirençli canlıların bu tür yaşanılmaz bölgelerde yaygın olması, soğuk, metan bakımından zengin ortamlarda dünya dışı yaşam iddiasını daha da güçlendirebilir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://science.nasa.gov/headlines/y2008/07feb_cloroxlake.htm | başlık = NASA - Extremophile Hunt Begins | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | tarih = 23 Mart 2010 | çalışma = web.archive.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210308183350/https://web.archive.org/web/20100323002712/https://science.nasa.gov/headlines/y2008/07feb_cloroxlake.htm | arşivtarihi = 8 Mart 2021 | ölüurl = evet }}</ref> |
|||
==== Penguenler ==== |
==== Penguenler ==== |
||
| 224. satır: | 174. satır: | ||
* [[Kral penguen]] |
* [[Kral penguen]] |
||
* [[Makaroni pengueni]] |
* [[Makaroni pengueni]] |
||
* [[eudyptes|Tepeli penguenler]] |
|||
* [[Sakallı penguen]] |
* [[Sakallı penguen]] |
||
* [[Adelie pengueni]] bazılarıdır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://penguenirk.blogspot.com.tr/2010/06/penguen-turleri.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=23 Ağustos 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20161118141310/http://penguenirk.blogspot.com.tr/2010/06/penguen-turleri.html |arşivtarihi=18 Kasım 2016 |ölüurl=hayır }}</ref> |
* [[Adelie pengueni]] bazılarıdır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://penguenirk.blogspot.com.tr/2010/06/penguen-turleri.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=23 Ağustos 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20161118141310/http://penguenirk.blogspot.com.tr/2010/06/penguen-turleri.html |arşivtarihi=18 Kasım 2016 |ölüurl=hayır }}</ref> |
||
| 240. satır: | 191. satır: | ||
==== Kuşlar ==== |
==== Kuşlar ==== |
||
* [[İncir kuşu|Güney Georgia İncirkuşu]] |
|||
* [[Albatros]] |
* [[Albatros]] |
||
* [[Larus dominicanus|Antarktika Martısı]] |
|||
* [[fırtına kuşu|Antarktik fırtına kuşu]] bazılarıdır. |
* [[fırtına kuşu|Antarktik fırtına kuşu]] bazılarıdır. |
||
| 250. satır: | 203. satır: | ||
==== Kalamarlar ==== |
==== Kalamarlar ==== |
||
* [[Dev kalamar]] gibi kalamarlar vardır. |
* [[Dev kalamar]] gibi kalamarlar vardır. |
||
== Çevreyi Koruma == |
|||
Antarktika'nın biyolojik çeşitliliğini korumaya yönelik ilk uluslararası anlaşma 1964'te kabul edildi.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6391489/|başlık=A snapshot of biodiversity protection in Antarctica|tarih=26 Şubat 2019|sayfalar=946|çalışma=Nature Communications|cilt=10|ad=Hannah S.|soyadı=Wauchope|issn=2041-1723|pmc=6391489|pmid=30808907|doi=10.1038/s41467-019-08915-6|ad2=Justine D.|ad3=Aleks|soyadı2=Shaw|soyadı3=Terauds|erişimtarihi=1 Ekim 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20221001173435/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6391489/|arşivtarihi=1 Ekim 2022|ölüurl=hayır}}</ref> Krilin (Antarktika ekosisteminde büyük bir rol oynayan bir hayvan) aşırı avlanması, yetkililerin balıkçılıkla ilgili düzenlemeler yapmasına yol açtı. 1980 yılında yürürlüğe giren uluslararası bir anlaşma olan Antarktika Deniz Yaşam Kaynaklarının Korunması Sözleşmesi (CCAMLR), ekolojik ilişkileri korumayı amaçlayan balıkçılığı düzenler.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.cambridge.org/core/journals/polar-record/article/abs/russian-antarctic-expedition-under-the-command-of-fabian-gottlieb-von-bellingshausen-and-its-reception-in-russia-and-the-world/A7022FF2E1D881256F9D7A371C3960A7|başlık=The Russian Antarctic Expedition under the command of Fabian Gottlieb von Bellingshausen and its reception in Russia and the world|tarih=Eylül 2016|sayı=5|dil=İngilizce|sayfalar=578-600|çalışma=Polar Record|cilt=52|ad=E.|soyadı=Tammiksaar|issn=0032-2474|doi=10.1017/S0032247416000449|erişimtarihi=1 Ekim 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220402184154/https://www.cambridge.org/core/journals/polar-record/article/abs/russian-antarctic-expedition-under-the-command-of-fabian-gottlieb-von-bellingshausen-and-its-reception-in-russia-and-the-world/A7022FF2E1D881256F9D7A371C3960A7|arşivtarihi=2 Nisan 2022|ölüurl=hayır}}</ref> Bu düzenlemelere rağmen, özellikle ABD'de Şili Levrek olarak pazarlanan çok değerli [[Dissostichus eleginoides]]'in yasadışı avlanması bir sorun olmaya devam ediyor.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.ccamlr.org/en/fisheries/toothfish-fisheries | başlık = Toothfish fisheries {{!}} CCAMLR | erişimtarihi =1 Ekim 2022| çalışma = www.ccamlr.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20131224111026/https://www.ccamlr.org/en/fisheries/toothfish-fisheries | arşivtarihi = 24 Aralık 2013}}</ref> |
|||
Sürdürülebilir balıkçılıkla ilgili 1980 anlaşmasına benzer şekilde, Yeni Zelanda ve Amerika Birleşik Devletleri liderliğindeki ülkeler madencilik konusunda bir anlaşma müzakere ettiler. Antarktika Maden Kaynaklarının Düzenlenmesine İlişkin bu Sözleşme 1988'de kabul edildi. Çevre örgütlerinin güçlü bir kampanyasının ardından, önce Avustralya ve ardından Fransa anlaşmayı onaylamama kararı aldı.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://whateveryoneneedstoknow.com/view/10.1093/wentk/9780190641320.001.0001/isbn-9780190641320|başlık=Antarctica: What Everyone Needs to Know®|dil=en-US|yayıncı=Oxford University Press|ad=David|soyadı=Day|isbn=978-0-19-756942-9|doi=10.1093/wentk/9780190641320.001.0001/isbn-9780190641320|erişimtarihi=1 Ekim 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220922030942/https://whateveryoneneedstoknow.com/view/10.1093/wentk/9780190641320.001.0001/isbn-9780190641320|arşivtarihi=22 Eylül 2022|ölüurl=hayır}}</ref> Bunun yerine, ülkeler 1998'de yürürlüğe giren Antarktika Antlaşması'nın Çevre Koruma Protokolünü (Madrid Protokolü) kabul ettiler.<ref name="antarctica.gov.au">{{Web kaynağı | url = https://www.antarctica.gov.au/about-antarctica/law-and-treaty/the-madrid-protocol/ | başlık = Protocol on Environmental Protection to the Antarctic Treaty (The Madrid Protocol) | erişimtarihi =1 Ekim 2022| dil =İngilizce| çalışma = www.antarctica.gov.au | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200815120424/https://www.antarctica.gov.au/about-antarctica/law-and-treaty/the-madrid-protocol/ | arşivtarihi = 15 Ağustos 2020}}</ref> Madrid Protokolü, kıtayı "barışa adanmış bir doğal rezerv" olarak tanımlayarak tüm madenciliği yasaklıyor.<ref name="antarctica.gov.au"/> |
|||
[[Greenpeace]] baskı grubu, kıtayı bir Dünya Parkı olarak kurma girişiminin bir parçası olarak 1987'den 1992'ye kadar [[Ross Adası]]'nda bir üs kurdu.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.asoc.org/storage/documents/ECOs/1992/lxxxii.3_atcm.pdf | başlık = Wayback Machine | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | tarih = 20 Şubat 2022 | çalışma = web.archive.org | arşivengelli = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20220220201352/https://www.asoc.org/storage/documents/ECOs/1992/lxxxii.3_atcm.pdf | arşivtarihi = 20 Şubat 2022 | ölüurl = evet }}</ref> Güney Okyanusu Balina Koruma Alanı, 1994 yılında Uluslararası Balina Avcılığı Komisyonu tarafından kurulmuştur. 50 milyon km2'yi (19 milyon sq mi) kaplar ve Antarktika kıtasını tamamen çevreler. Japonya, görünüşte araştırma amacıyla bölgede balina avlamaya devam etse de, bölgede tüm ticari balina avcılığı yasaklandı.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.asoc.org/advocacy/wildlife-conservation/southern-ocean-whale-sanctuary | başlık = Southern Ocean Whale Sanctuary - Antarctic and Southern Ocean Coalition | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | tarih = 13 Ocak 2022 | çalışma = web.archive.org | arşivengelli = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20220113124807/https://www.asoc.org/advocacy/wildlife-conservation/southern-ocean-whale-sanctuary | arşivtarihi = 13 Ocak 2022 | ölüurl = }}</ref> |
|||
Bu korumalara rağmen, Antarktika'daki biyoçeşitlilik hala insan faaliyetleri nedeniyle risk altındadır. Özel olarak korunan alanlar, alanın %2'sinden daha azını kaplar ve daha az görünür hayvanlara kıyasla popüler çekiciliği olan hayvanlar için daha iyi koruma sağlar. Deniz koruma alanlarından daha fazla karasal koruma alanı vardır.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/conl.12342|başlık=Expanding the Protected Area Network in Antarctica is Urgent and Readily Achievable: Expanding Antarctica's protected areas|tarih=Kasım 2017|sayı=6|dil=İngilizce|sayfalar=670-680|çalışma=Conservation Letters|cilt=10|ad=Bernard W.T.|soyadı=Coetzee|doi=10.1111/conl.12342|ad2=Peter|ad3=Steven L.|soyadı2=Convey|soyadı3=Chown}}</ref> Ekosistemler yerel ve küresel tehditlerden, özellikle kirlilikten, yerli olmayan türlerin istilasından ve iklim değişikliğinin çeşitli etkilerinden etkilenir. |
|||
== Yönetim ve politika == |
== Yönetim ve politika == |
||
Antarktika'da hükûmet mevcut değildir, buna rağmen çeşitli ülkeler bazı bölgelerinde egemenlik iddia ederler. Ayrıca bu birkaç ülke karşılıklı olarak birbirlerinin hak iddialarını kabul etseler de |
Antarktika'da hükûmet mevcut değildir, buna rağmen çeşitli ülkeler bazı bölgelerinde egemenlik iddia ederler. Ayrıca bu birkaç ülke karşılıklı olarak birbirlerinin hak iddialarını kabul etseler de<ref name="mutualrecog">{{Kitap kaynağı|başlık=International Law Issues in the South Pacific|katkı=What Bioprospecting Means for Antarctica and the Southern Ocean|sayfa=204|yayıncı=Ashgate Publishing|yıl=2005|ad=Michelle|soyadı=Rogan-Finnemore|editör-ad=Barbara|editör-soyadı=Von Tigerstrom|isbn=0-7546-4419-7}} "Australia, New Zealand, France, Norway and the United Kingdom reciprocally recognize the validity of each other's claims." – Google Books link: [http://books.google.com.au/books?id=xlAQUX3zCrIC&lpg=PP1&ots=qUrPfjr19i&dq=International%20Law%20Issues%20in%20the%20South%20Pacific&pg=PA204#v=onepage&q&f=false]</ref> evrensel nitelikte tanınmış bir egemenlik söz konusu değildir.<ref name="CIAfactbook-People" /> |
||
Kıtanın keşfinden sonra, özellikle 1910'lu yıllardan itibaren yoğun olarak toprak sahiplenme mücadelesi başladı. 1940'lı yılların sonunda yedi ülke ([[Arjantin]], [[Şili]], [[Avustralya]], [[Fransa]], [[Norveç]], [[Yeni Zelanda]], [[Birleşik Krallık]]) Antarktika'da toprak hakimiyeti iddiasında bulundu. Bazı ülkelerin aynı alanlar üzerinde hak iddia etmesinin yanında dünyanın geri kalanı bu iddiaları kabul edilmedi. (Kıtanın ancak %15'i üzerinde hak iddiası olmamıştır.) Bir kıtanın yedi devlet tarafından sahiplenilmesi dünyada tepki oluşturdu. [[The New York Times|New York Times]] 1947 yılında kıtanın tüm milletler adına Birleşmiş Milletler tarafından yönetilmesini önermiştir. 1948'de aynı görüşleri ABD savunmaya başladı. Kıtanın ''dünya toprağı'' olması gerektiği 1956'da Yeni Zelanda tarafından ileri sürüldü<ref name=kemal/> |
Kıtanın keşfinden sonra, özellikle 1910'lu yıllardan itibaren yoğun olarak toprak sahiplenme mücadelesi başladı. 1940'lı yılların sonunda yedi ülke ([[Arjantin]], [[Şili]], [[Avustralya]], [[Fransa]], [[Norveç]], [[Yeni Zelanda]], [[Birleşik Krallık]]) Antarktika'da toprak hakimiyeti iddiasında bulundu. Bazı ülkelerin aynı alanlar üzerinde hak iddia etmesinin yanında dünyanın geri kalanı bu iddiaları kabul edilmedi. (Kıtanın ancak %15'i üzerinde hak iddiası olmamıştır.) Bir kıtanın yedi devlet tarafından sahiplenilmesi dünyada tepki oluşturdu. [[The New York Times|New York Times]] 1947 yılında kıtanın tüm milletler adına Birleşmiş Milletler tarafından yönetilmesini önermiştir. 1948'de aynı görüşleri ABD savunmaya başladı. Kıtanın ''dünya toprağı'' olması gerektiği 1956'da Yeni Zelanda tarafından ileri sürüldü.<ref name=kemal/> |
||
1959'dan beri Antarktika Üzerindeki yeni egemenlik iddiaları askıya alınmış ve Antarktika'nın siyaseten tarafsız olduğu öngörüsü hakim olmuştur. Kıtanın statüsü 1959 [[Antarktik Antlaşma]] ve diğer ilgili kabullerle [[Antarktik Antlaşma|Antarktik Antlaşma Sistemi]] olarak adlandırılıp düzenlenmiştir. Anlaşma Sistemi'nce 60 derece enleminin güneyindeki tüm kara ve buzul parçaları Antarktika ismiyle tanımlanmıştır. Anlaşma: [[Sovyetler Birliği]]'ni (sonradan [[Rusya]]), [[Birleşik Krallık]]'ı, [[Arjantin]]'i, [[Şili]]'yi, [[Avustralya]]'yı ve ABD'yi de içeren 12 ülke tarafından imzalanmıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.ats.aq/devAS/ats_parties.aspx?lang=e | başlık = Antarctic Treaty System – Parties | yayıncı = Antarctic Treaty and the Secretariat | erişimtarihi = 20 Ekim 2009 | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20090422184735/http://www.ats.aq/devAS/ats_parties.aspx?lang=e |arşivtarihi= 22 Nisan 2009 | ölüurl = hayır }}</ref> Böylece Antarktika'ya sağlanan bilimsel korumanın yanında bilimsel inceleme özgürlüğü ve çevreci koruma tahsis edilmiş Antarktika'da askeri faaliyetler yasaklanmıştır. Bu anlaşma [[Soğuk Savaş]] sürecindeki ilk silahsızlanma anlaşmasıdır. |
1959'dan beri Antarktika Üzerindeki yeni egemenlik iddiaları askıya alınmış ve Antarktika'nın siyaseten tarafsız olduğu öngörüsü hakim olmuştur. Kıtanın statüsü 1959 [[Antarktik Antlaşma]] ve diğer ilgili kabullerle [[Antarktik Antlaşma|Antarktik Antlaşma Sistemi]] olarak adlandırılıp düzenlenmiştir. Anlaşma Sistemi'nce 60 derece enleminin güneyindeki tüm kara ve buzul parçaları Antarktika ismiyle tanımlanmıştır. Anlaşma: [[Sovyetler Birliği]]'ni (sonradan [[Rusya]]), [[Birleşik Krallık]]'ı, [[Arjantin]]'i, [[Şili]]'yi, [[Avustralya]]'yı ve ABD'yi de içeren 12 ülke tarafından imzalanmıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.ats.aq/devAS/ats_parties.aspx?lang=e | başlık = Antarctic Treaty System – Parties | yayıncı = Antarctic Treaty and the Secretariat | erişimtarihi = 20 Ekim 2009 | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20090422184735/http://www.ats.aq/devAS/ats_parties.aspx?lang=e |arşivtarihi= 22 Nisan 2009 | ölüurl = hayır }}</ref> Böylece Antarktika'ya sağlanan bilimsel korumanın yanında bilimsel inceleme özgürlüğü ve çevreci koruma tahsis edilmiş Antarktika'da askeri faaliyetler yasaklanmıştır. Bu anlaşma [[Soğuk Savaş]] sürecindeki ilk silahsızlanma anlaşmasıdır. |
||
| 269. satır: | 213. satır: | ||
1983'te Antarktik Antlaşma'nın tarafları Antarktika'da madenciliği konuşmaya ve tartışmaya başladılar.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.antarcticanz.govt.nz/downloads/information/infosheets/mining.pdf|biçim=PDF|başlık=Mining Issues in Antarctica|yayıncı=Antarctica New Zealand|erişimtarihi=1 Eylül 2003|arşivurl=https://web.archive.org/web/20050510093511/http://www.antarcticanz.govt.nz/downloads/information/infosheets/mining.pdf|arşivtarihi=10 Mayıs 2005|ölüurl=evet}}</ref> Uluslararası bir örgütler koalisyonu<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.asoc.org|başlık=Antarctic and Southern Ocean Coalition|yayıncı=Asoc.org|erişimtarihi=26 Temmuz 2011|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110725021645/http://www.asoc.org/|arşivtarihi=25 Temmuz 2011|ölüurl=evet}}</ref> kurularak bölgeden [[mineral]] çıkarılmasını engellemek için toplumsal baskı kampanyası başlattı, [[Greenpeace]]<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.greenpeace.org/international/about/history/how-we-saved-antarctica | başlık = World Park Antarctica | yayıncı = Greenpeace International | eser = Greenpeace.org | tarih = 25 Şubat 2010 | erişimtarihi = 26 Temmuz 2011 | arşivengelli = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20100315101137/http://www.greenpeace.org/international/about/history/how-we-saved-antarctica | arşivtarihi = 15 Mart 2010 | ölüurl = evet }}</ref> tarafından daha da büyütülen bu eylemler, protestocuların kendi bilimsel istasyonlarını kurmalarına yol açtı (Ross Sea<ref>{{Web kaynağı | url = http://archive.greenpeace.org/comms/98/antarctic/ | başlık = Greenpeace Antarctica | yayıncı = Greenpeace International | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130106194041/http://archive.greenpeace.org/comms/98/antarctic/ | arşivtarihi = 6 Ocak 2013 | erişimtarihi = 10 Nisan 2015 | ölüurl = evet }}</ref> bölgesindeki [[World Park Base]]) ve insanların Antarktika üzerindeki çevresel etkilerinin belgelenmesi için yıllık keşifler düzenlendi.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.newscientist.com/article/mg13017745.500-antarctica-exploration-or-exploitation--thirty-years-agothe-antarctic-treaty-came-into-force-the-continents-future-lies-in-thehands-of-the-increasing-number-of-nations-now-working-there-.html|başlık=Antarctica: exploration or exploitation?|arşivtarihi=20 Temmuz 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140720214707/http://www.newscientist.com/article/mg13017745.500-antarctica-exploration-or-exploitation--thirty-years-agothe-antarctic-treaty-came-into-force-the-continents-future-lies-in-thehands-of-the-increasing-number-of-nations-now-working-there-.html|tarih=|ölüurl=hayır|çalışma=|yayıncı=New Scientist}}</ref> 1988'de Antarktik Mineral Kaynaklarını Düzenleme Kongresi [Convention on the Regulation of Antarctic Mineral Resources (CRAMRA)] kuruldu.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.newscientist.com/article/mg12817431.300-antarctica-a-tale-of-two-treaties-.html | başlık = Antarctica, a tale of two treaties | yayıncı = New Scientist | erişimtarihi = 27 Mayıs 2008 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140720203449/http://www.newscientist.com/article/mg12817431.300-antarctica-a-tale-of-two-treaties-.html | arşivtarihi = 20 Temmuz 2014 | ölüurl = hayır }}</ref> Sonraki yıl, Avustralya ve Fransa kongreyi onaylamadıklarını bunun hayata geçmesinin bütün amaç ve niyetleriyle ölümcül derecede zıt olduğunu duyurdular. Avustralya ve Fransa bu tarz bir uygulama yerine Antarktik çevrenin korunması için kapsamlı bir müzakerenin yapılmasını önerdi.<ref name="AUgovAntartica-Madrid">{{Web kaynağı | başlık = The Madrid Protocol | yayıncı = Australian Antarctic Division | url = http://www.antarctica.gov.au/antarctic-law-and-treaty/the-madrid-protocol | erişimtarihi = 22 Ekim 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130122171249/http://www.antarctica.gov.au/antarctic-law-and-treaty/the-madrid-protocol | arşivtarihi = 22 Ocak 2013 | ölüurl = hayır }}</ref> Antarktik Antlaşmaya Çevresel Koruma Protokolü (Madrid Protokolü) diğer ülkelerce takip edilerek önerildi ve 14 Ocak 1998'de protokol yürürlüğe girdi.<ref name="AUgovAntartica-Madrid" /><ref>{{Web kaynağı|url=http://users.erols.com/jackbobo/History.htm|başlık=Antarctic Treaty Papers|erişimtarihi=19 Ekim 2009|soyadı=Bobo|ad=Jack A.|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110523033429/http://users.erols.com/jackbobo/History.htm|arşivtarihi=23 Mayıs 2011|ölüurl=hayır}}</ref> Madrid Protokolü Antarktika'da madenciliği tamamen yasaklayıp Antarktika'yı "bilime ve barışa adanmış doğal bir rezerv" tayin ediyordu. |
1983'te Antarktik Antlaşma'nın tarafları Antarktika'da madenciliği konuşmaya ve tartışmaya başladılar.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.antarcticanz.govt.nz/downloads/information/infosheets/mining.pdf|biçim=PDF|başlık=Mining Issues in Antarctica|yayıncı=Antarctica New Zealand|erişimtarihi=1 Eylül 2003|arşivurl=https://web.archive.org/web/20050510093511/http://www.antarcticanz.govt.nz/downloads/information/infosheets/mining.pdf|arşivtarihi=10 Mayıs 2005|ölüurl=evet}}</ref> Uluslararası bir örgütler koalisyonu<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.asoc.org|başlık=Antarctic and Southern Ocean Coalition|yayıncı=Asoc.org|erişimtarihi=26 Temmuz 2011|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110725021645/http://www.asoc.org/|arşivtarihi=25 Temmuz 2011|ölüurl=evet}}</ref> kurularak bölgeden [[mineral]] çıkarılmasını engellemek için toplumsal baskı kampanyası başlattı, [[Greenpeace]]<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.greenpeace.org/international/about/history/how-we-saved-antarctica | başlık = World Park Antarctica | yayıncı = Greenpeace International | eser = Greenpeace.org | tarih = 25 Şubat 2010 | erişimtarihi = 26 Temmuz 2011 | arşivengelli = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20100315101137/http://www.greenpeace.org/international/about/history/how-we-saved-antarctica | arşivtarihi = 15 Mart 2010 | ölüurl = evet }}</ref> tarafından daha da büyütülen bu eylemler, protestocuların kendi bilimsel istasyonlarını kurmalarına yol açtı (Ross Sea<ref>{{Web kaynağı | url = http://archive.greenpeace.org/comms/98/antarctic/ | başlık = Greenpeace Antarctica | yayıncı = Greenpeace International | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130106194041/http://archive.greenpeace.org/comms/98/antarctic/ | arşivtarihi = 6 Ocak 2013 | erişimtarihi = 10 Nisan 2015 | ölüurl = evet }}</ref> bölgesindeki [[World Park Base]]) ve insanların Antarktika üzerindeki çevresel etkilerinin belgelenmesi için yıllık keşifler düzenlendi.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.newscientist.com/article/mg13017745.500-antarctica-exploration-or-exploitation--thirty-years-agothe-antarctic-treaty-came-into-force-the-continents-future-lies-in-thehands-of-the-increasing-number-of-nations-now-working-there-.html|başlık=Antarctica: exploration or exploitation?|arşivtarihi=20 Temmuz 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140720214707/http://www.newscientist.com/article/mg13017745.500-antarctica-exploration-or-exploitation--thirty-years-agothe-antarctic-treaty-came-into-force-the-continents-future-lies-in-thehands-of-the-increasing-number-of-nations-now-working-there-.html|tarih=|ölüurl=hayır|çalışma=|yayıncı=New Scientist}}</ref> 1988'de Antarktik Mineral Kaynaklarını Düzenleme Kongresi [Convention on the Regulation of Antarctic Mineral Resources (CRAMRA)] kuruldu.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.newscientist.com/article/mg12817431.300-antarctica-a-tale-of-two-treaties-.html | başlık = Antarctica, a tale of two treaties | yayıncı = New Scientist | erişimtarihi = 27 Mayıs 2008 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140720203449/http://www.newscientist.com/article/mg12817431.300-antarctica-a-tale-of-two-treaties-.html | arşivtarihi = 20 Temmuz 2014 | ölüurl = hayır }}</ref> Sonraki yıl, Avustralya ve Fransa kongreyi onaylamadıklarını bunun hayata geçmesinin bütün amaç ve niyetleriyle ölümcül derecede zıt olduğunu duyurdular. Avustralya ve Fransa bu tarz bir uygulama yerine Antarktik çevrenin korunması için kapsamlı bir müzakerenin yapılmasını önerdi.<ref name="AUgovAntartica-Madrid">{{Web kaynağı | başlık = The Madrid Protocol | yayıncı = Australian Antarctic Division | url = http://www.antarctica.gov.au/antarctic-law-and-treaty/the-madrid-protocol | erişimtarihi = 22 Ekim 2011 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130122171249/http://www.antarctica.gov.au/antarctic-law-and-treaty/the-madrid-protocol | arşivtarihi = 22 Ocak 2013 | ölüurl = hayır }}</ref> Antarktik Antlaşmaya Çevresel Koruma Protokolü (Madrid Protokolü) diğer ülkelerce takip edilerek önerildi ve 14 Ocak 1998'de protokol yürürlüğe girdi.<ref name="AUgovAntartica-Madrid" /><ref>{{Web kaynağı|url=http://users.erols.com/jackbobo/History.htm|başlık=Antarctic Treaty Papers|erişimtarihi=19 Ekim 2009|soyadı=Bobo|ad=Jack A.|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110523033429/http://users.erols.com/jackbobo/History.htm|arşivtarihi=23 Mayıs 2011|ölüurl=hayır}}</ref> Madrid Protokolü Antarktika'da madenciliği tamamen yasaklayıp Antarktika'yı "bilime ve barışa adanmış doğal bir rezerv" tayin ediyordu. |
||
Antarktik Antlaşma, Antarktika'da askeri üs ve garnizon kurulmasını, askeri manevraları ve silah testlerini de içeren her türlü [[Antarktika'da askeri faaliyet|askeri faaliyet]]i yasaklıyor. |
Antarktik Antlaşma, Antarktika'da askeri üs ve garnizon kurulmasını, askeri manevraları ve silah testlerini de içeren her türlü [[Antarktika'da askeri faaliyet|askeri faaliyet]]i yasaklıyor. Askerî personel ve ekipmanlar sadece bilimsel ve diğer barışçıl amaçlar için serbest bırakılmıştır.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.scar.org/treaty/|başlık=''Antarctic Treaty''|yayıncı=Scientific Committee on Antarctic Research|erişimtarihi=9 Şubat 2006|arşivurl=https://web.archive.org/web/20060206193457/http://www.scar.org/treaty/|arşivtarihi=6 Şubat 2006|ölüurl=hayır}}</ref> Belgelenmiş tek askeri kara manevrası [[Arjantin Ordusu]]nun yaptığı [[Operasyon DOKSAN]] (Operación 90)'dır.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.dna.gov.ar/INGLES/DIVULGAC/ARGANT.HTM|başlık=Argentina in Antarctica|yayıncı=Antarctica Institute of Argentina|erişimtarihi=9 Şubat 2006|arşivurl=https://web.archive.org/web/20060306211514/http://www.dna.gov.ar/INGLES/DIVULGAC/ARGANT.HTM|arşivtarihi=6 Mart 2006|ölüurl=evet}}</ref> |
||
[[Amerika Birleşik Devletleri Silahlı Kuvvetleri]] Antarktika'da iki altı aylık sezon boyunca araştırma görevinde bulunan ordu mensuplarına veya sivillere [[Antarktika Servis Madalyası]] verir. Madalya "Wintered Over" yazan bir şeritle verilir, madalyanın arka yüzünde deniz canlıları ve penguen motifleri vardır ortasında "COURAGE (CESARET), SACRIFICE (FEDAKARLIK) ve DEVOTION (ÖZVERİ)" yazar.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.history.navy.mil/medals/antarc.htm|başlık=Antarctic Service Medal|yayıncı=U.S. Navy|erişimtarihi=9 Şubat 2006|arşivurl=https://web.archive.org/web/20060209171901/http://www.history.navy.mil/medals/antarc.htm|arşivtarihi=9 Şubat 2006|ölüurl=hayır}}</ref> |
[[Amerika Birleşik Devletleri Silahlı Kuvvetleri]] Antarktika'da iki altı aylık sezon boyunca araştırma görevinde bulunan ordu mensuplarına veya sivillere [[Antarktika Servis Madalyası]] verir. Madalya "Wintered Over" yazan bir şeritle verilir, madalyanın arka yüzünde deniz canlıları ve penguen motifleri vardır ortasında "COURAGE (CESARET), SACRIFICE (FEDAKARLIK) ve DEVOTION (ÖZVERİ)" yazar.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.history.navy.mil/medals/antarc.htm|başlık=Antarctic Service Medal|yayıncı=U.S. Navy|erişimtarihi=9 Şubat 2006|arşivurl=https://web.archive.org/web/20060209171901/http://www.history.navy.mil/medals/antarc.htm|arşivtarihi=9 Şubat 2006|ölüurl=hayır}}</ref> |
||
| 276. satır: | 220. satır: | ||
===Devlet başkanlığı düzeyinde ziyaretler=== |
===Devlet başkanlığı düzeyinde ziyaretler=== |
||
10 Şubat 2015'te Norveç Kralı [[V. Harald]] dünyanın Antarktika'yı ziyaret eden ilk [[monark]]ı oldu, V. Harald özellikle Norveç'e bağlı [[Kraliçe Maud Toprakları]]'nı gezdi, bu ziyaret V. Harald'a "Antarktika Kralı" ({{Dil|no|kongen av Antarktis|dil_adı=e}}) unvanını kazandırdı.<ref>[[VG Nett]]: [http://www.vg.no/forbruker/reise/kongen-av-antarktis/a/23393120/ Kongen av Antarktis] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20150211062332/http://www.vg.no/forbruker/reise/kongen-av-antarktis/a/23393120/ |
10 Şubat 2015'te Norveç Kralı [[V. Harald]] dünyanın Antarktika'yı ziyaret eden ilk [[monark]]ı oldu, V. Harald özellikle Norveç'e bağlı [[Kraliçe Maud Toprakları]]'nı gezdi, bu ziyaret V. Harald'a "Antarktika Kralı" ({{Dil|no|kongen av Antarktis|dil_adı=e}}) unvanını kazandırdı.<ref>[[VG Nett]]: [http://www.vg.no/forbruker/reise/kongen-av-antarktis/a/23393120/ Kongen av Antarktis] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20150211062332/http://www.vg.no/forbruker/reise/kongen-av-antarktis/a/23393120/|tarih=11 Şubat 2015}} 10 February 2015.</ref> |
||
===Antarktika toprakları=== |
===Antarktika toprakları=== |
||
| 353. satır: | 297. satır: | ||
* {{bayraksimge|ABD}} [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]] resmi olarak toprak talebi hakkını asıl Antarktik Antlaşması'na bağlı olarak saklı tutuyor.<ref name="CIAfactbook-US-RusClaim" /> |
* {{bayraksimge|ABD}} [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]] resmi olarak toprak talebi hakkını asıl Antarktik Antlaşması'na bağlı olarak saklı tutuyor.<ref name="CIAfactbook-US-RusClaim" /> |
||
== Ekonomi |
== Ekonomi == |
||
{{başlık genişlet}} |
|||
60 yıl kadar önce bazı |
60 yıl kadar önce bazı bilimadamları kıtanın ekonomik bir değerinin olmadığını iddia etmiştir. Yapılan araştırmalarda kıtada [[bakır]], [[kobalt]], [[kurşun]], [[altın]], [[manganez]], [[titanyum]], [[nikel]], [[çinko]] ve [[uranyum]] gibi metaller ve [[hidrokarbon]] yatakları tespit edilmiştir. Büyük miktarlarda doğal gaz (115 trilyon kübik) ve petrol (45 milyar varil) rezervleri bulunur. Kıtada bugün ekonomik ve bilimsel nedenlerle kullanılamayan donmuş halde dev tatlı su kaynakları bulunmaktadır. Bir yıl kıtadan kopan buz parçalarının 5 milyar kişinin yıllık tatlı su ihtiyacını karşılayacak miktardadır. 688 km3 miktarındaki su, dünyadaki tüm nehirlerden akan tatlı sudan daha fazladır. Yüzen [[Buzdağı|buzdağ]]larının su sıkıntısı çeken ülkelere taşınması tartışılmıştır.<ref name=kemal/> |
||
Turistler 1957'den beri Antarktika'yı ziyaret ediyor. Turizm, Antarktika Antlaşması ve Çevre Protokolü hükümlerine tabidir;<ref>{{Web kaynağı | url = https://iaato.org/visiting-antarctica/during-your-visit/ | başlık = During Your Visit | erişimtarihi =1 Ekim 2022| dil = en-US | çalışma = IAATO | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200607133821/https://iaato.org/visiting-antarctica/during-your-visit/ | arşivtarihi = 7 Haziran 2020}}</ref> endüstri için özdenetim organı, Uluslararası Antarktika Tur Operatörleri Birliği'dir (IAATO). Turistler, ikonik vahşi yaşamın erişilebilir yoğunluklarının olduğu belirli manzaralı yerlere küçük veya orta boy gemilerle ulaşırlar. 2019/2020 sezonunda bölgeyi 74.000'den fazla turist ziyaret etti ve bunların 18.500'ü yolcu gemilerinde seyahat etti, ancak onları karada keşfetmeye bırakmadı.<ref>{{Web kaynağı | url = https://iaato.org/information-resources/data-statistics/ | başlık = Data & Statistics | erişimtarihi =1 Ekim 2022| dil = en-US | çalışma = IAATO | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200609114607/https://iaato.org/information-resources/data-statistics/ | arşivtarihi = 9 Haziran 2020}}</ref> [[COVID-19 pandemisi]]nin başlamasından sonra turist sayısı hızla düştü. Bazı doğa koruma grupları, ziyaretçi akınının neden olduğu potansiyel olumsuz etkiler konusunda endişelerini dile getirdiler ve ziyaret edilen yolcu gemilerinin boyutu ve turizm kotası konusunda sınırlamalar getirilmesi çağrısında bulundular.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.telegraph.co.uk/travel/734551/Tourism-%27threatens-Antarctic%27.html | başlık = Tourism 'threatens Antarctic' - Telegraph | erişimtarihi = 1 Ekim 2022 | tarih = 24 Şubat 2008 | çalışma = web.archive.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20220612031124/https://web.archive.org/web/20080224214327/http://www.telegraph.co.uk/travel/734551/Tourism-%27threatens-Antarctic%27.html | arşivtarihi = 12 Haziran 2022 | ölüurl = }}</ref> Antarktika Antlaşması taraflarının birincil yanıtı, daha sık ziyaret edilen sitelerde iniş sınırlarını ve kapalı veya kısıtlı bölgeleri belirleyen yönergeler geliştirmek olmuştur.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.ats.aq/e/tourism.html | başlık = Tourism and non Governmental Activities {{!}} Antarctic Treaty | erişimtarihi =1 Ekim 2022| çalışma = www.ats.aq | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190930150027/https://www.ats.aq/e/tourism.html | arşivtarihi = 30 Eylül 2019}}</ref> |
|||
Karadan yapılan gezi uçuşları, 1979'daki [[Air New Zealand'ın 901 sefer sayılı uçuşu]]na kadar Avustralya ve Yeni Zelanda dışında gerçekleştirildi. [[Qantas]], 1990'ların ortalarında [[Avustralya]]'dan Antarktika'ya ticari uçuşlara yeniden başladı. |
|||
== Bilim ve teknoloji == |
== Bilim ve teknoloji == |
||
{{başlık genişlet}} |
|||
1959 yılında imzalanıp, 1961 yılında uygulanmaya başlanan Antarktika antlaşmasına göre kıtada sadece bilimsel araştırmalar yapılabilmektedir. Günümüzde kıtada 29 ülkenin 101 araştırma istasyonu bulunmaktadır.<ref name=takbam>{{Web kaynağı | url = http://takbam.org/video.php | başlık = Antarktika Üs Görüntüleri | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = takbam.org | erişimtarihi = 29 Mart 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150909175405/http://takbam.org/video.php | arşivtarihi = 9 Eylül 2015 | ölüurl = evet }}</ref> İstasyonlardan 46 adeti [[Antarktika Yarımadası]] ve çevredeki adalarda bulunur. [[Brezilya]], [[Polonya]], [[Bulgaristan]], [[Peru]], [[Kore]], [[Çek Cumhuriyeti]], [[Ukrayna]] ve [[Türkiye]]'nin birer adet araştırma istasyonu bulunmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/23184273.asp | başlık = Antarktika’da kurulu istasyonlar | yazar = | tarih = 2 Mayıs 2013 | eser = Türkiye Antarktika’da üs kuruyor, yer penguenler adası | yayıncı = hurriyet.com.tr | erişimtarihi = 29 Mart 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150402092352/http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/23184273.asp | arşivtarihi = 2 Nisan 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> |
1959 yılında imzalanıp, 1961 yılında uygulanmaya başlanan Antarktika antlaşmasına göre kıtada sadece bilimsel araştırmalar yapılabilmektedir. Günümüzde kıtada 29 ülkenin 101 araştırma istasyonu bulunmaktadır.<ref name=takbam>{{Web kaynağı | url = http://takbam.org/video.php | başlık = Antarktika Üs Görüntüleri | yazar = | tarih = | eser = | yayıncı = takbam.org | erişimtarihi = 29 Mart 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150909175405/http://takbam.org/video.php | arşivtarihi = 9 Eylül 2015 | ölüurl = evet }}</ref> İstasyonlardan 46 adeti [[Antarktika Yarımadası]] ve çevredeki adalarda bulunur. [[Brezilya]], [[Polonya]], [[Bulgaristan]], [[Peru]], [[Kore]], [[Çek Cumhuriyeti]], [[Ukrayna]] ve [[Türkiye]]'nin birer adet araştırma istasyonu bulunmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/23184273.asp | başlık = Antarktika’da kurulu istasyonlar | yazar = | tarih = 2 Mayıs 2013 | eser = Türkiye Antarktika’da üs kuruyor, yer penguenler adası | yayıncı = hurriyet.com.tr | erişimtarihi = 29 Mart 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150402092352/http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/23184273.asp | arşivtarihi = 2 Nisan 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> |
||
2017 yılında, Antarktika'da araştırma yapan 4.400'den fazla bilim insanı vardı, bu sayı kışın 1.100'ün biraz üzerine düştü. Kıtada 70'in üzerinde kalıcı ve mevsimlik araştırma istasyonu var; en büyük, Amerika Birleşik Devletleri [[McMurdo Üssü]], 1.000'den fazla kişiyi barındırabilir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.cambridge.org/core/journals/polar-record/article/history-of-mcmurdo-station-through-its-architecture/5B1057A3E58C280C28A0017E170B3B38|başlık=A history of McMurdo Station through its architecture|tarih=Mart 2017|sayı=2|dil=İngilizce|sayfalar=167-185|çalışma=Polar Record|cilt=53|ad=Georgina A.|soyadı=Davis|issn=0032-2474|doi=10.1017/S0032247416000747|erişimtarihi=1 Ekim 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20180610042136/https://www.cambridge.org/core/journals/polar-record/article/history-of-mcmurdo-station-through-its-architecture/5B1057A3E58C280C28A0017E170B3B38|arşivtarihi=10 Haziran 2018|ölüurl=hayır}}</ref> British Antarctic Survey, Antarktika'da biri tamamen taşınabilir olan beş büyük araştırma istasyonuna sahiptir. Belçika Prensesi Elisabeth istasyonu, en modern istasyonlardan biridir ve karbon nötr olan ilk istasyondu. [[Arjantin]], [[Avustralya]], [[Şili]] ve [[Rusya]] da Antarktika'da büyük bir bilimsel varlığa sahiptir. |
|||
Jeologlar öncelikle levha tektoniği, göktaşları ve Gondwana'nın parçalanmasını inceler. Buzulbilimciler, yüzen buz, mevsimsel kar, buzullar ve buz tabakalarının tarihini ve dinamiklerini inceler. Biyologlar, vahşi yaşamı araştırmaya ek olarak, düşük sıcaklıkların ve insanların varlığının organizmalarda adaptasyon ve hayatta kalma stratejilerini nasıl etkilediğiyle ilgilenmektedir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1873965210000320|başlık=‘Antarctic biology in the 21st century – Advances in, and beyond the international polar year 2007–2008’|tarih=1 Ağustos 2010|sayı=2|dil=İngilizce|sayfalar=97-101|çalışma=Polar Science|seri=Antarctic Biology in the 21st Century - Advances in and beyond IPY|cilt=4|ad=Michael|soyadı=Stoddart|issn=1873-9652|doi=10.1016/j.polar.2010.04.004|erişimtarihi=1 Ekim 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210208182803/https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1873965210000320|arşivtarihi=8 Şubat 2021|ölüurl=hayır}}</ref> Biyomedikal bilim adamları, virüslerin yayılması ve vücudun aşırı mevsimsel sıcaklıklara tepkisi ile ilgili keşifler yaptılar.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.antarctica.gov.au/science/technology-innovation/human-biology-and-medicine/ | başlık = Human biology and medicine | erişimtarihi =1 Ekim 2022| dil =İngilizce| çalışma = www.antarctica.gov.au | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200822181126/https://www.antarctica.gov.au/science/technology-innovation/human-biology-and-medicine/ | arşivtarihi = 22 Ağustos 2020}}</ref> |
|||
Kış aylarında iç kısımdaki yüksek yükseklik, düşük sıcaklıklar ve kutup gecelerinin uzunluğu, Antarktika'da Dünya'nın herhangi bir yerinden daha iyi astronomik gözlemlere izin verir. Uzayın Dünya'dan görünümü, daha yüksek rakımlarda daha ince bir atmosfer ve donma sıcaklıklarının neden olduğu atmosferde su buharı eksikliği ile iyileştirilir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2010A%26ARv..18..417B|başlık=Astronomy in Antarctica|tarih=1 Ekim 2010|sayfalar=417-469|çalışma=Astronomy and Astrophysics Review|cilt=18|ad=Michael G.|soyadı=Burton|issn=0935-4956|doi=10.1007/s00159-010-0032-2|erişimtarihi=30 Ekim 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220330045730/https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2010A%26ARv..18..417B|arşivtarihi=30 Mart 2022|ölüurl=hayır}}</ref> [[Amundsen-Scott Güney Kutbu İstasyonu]]ndaki astrofizikçiler, kozmik mikrodalga arka plan radyasyonu ve uzaydan gelen nötrinoları inceliyorlar.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.nsf.gov/news/special_reports/livingsouthpole/sciencegoals.jsp | başlık = U.S. South Pole Station {{!}} NSF - National Science Foundation | erişimtarihi =1 Ekim 2022| çalışma = www.nsf.gov | arşivurl = https://web.archive.org/web/20071229073352/https://www.nsf.gov/news/special_reports/livingsouthpole/sciencegoals.jsp | arşivtarihi = 29 Aralık 2007}}</ref> Dünyanın en büyük nötrino dedektörü, IceCube Neutrino Gözlemevi, Amundsen-Scott istasyonunda. Bazıları 2.450 m (8.040 ft) derinliğe ulaşan ve 1 km3 (0.24 cu mi) buzda tutulan yaklaşık 5.500 dijital optik modülden oluşur.<ref>{{Web kaynağı | url = https://icecube.wisc.edu/about-us/facts/ | başlık = IceCube Quick Facts | erişimtarihi =1 Ekim 2022| dil = en-US | çalışma = IceCube | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210213095824/https://icecube.wisc.edu/about-us/facts/ | arşivtarihi = 13 Şubat 2021}}</ref> |
|||
Antarktika, göktaşlarının incelenmesi için eşsiz bir ortam sağlar : kuru kutup çölü onları iyi korur ve bir milyon yıldan daha eski göktaşları bulunmuştur. Buz ve kardan oluşan bir manzarada koyu renkli taş göktaşları göze çarptığından ve buz akışı onları belirli alanlarda biriktirdiğinden, onları bulmak nispeten kolaydır. 1912'de keşfedilen Adelie Land göktaşı ilk bulunan göktaşı oldu. Meteoritler, Güneş Sistemi'nin bileşimi ve erken gelişimi hakkında ipuçları içerir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://earthobservatory.nasa.gov/images/149554/finding-meteorite-hotspots-in-antarctica | başlık = Finding Meteorite Hotspots in Antarctica | erişimtarihi =1 Ekim 2022| tarih =9 Mart 2022| dil =İngilizce| çalışma = earthobservatory.nasa.gov | arşivurl = https://web.archive.org/web/20220309063851/https://earthobservatory.nasa.gov/images/149554/finding-meteorite-hotspots-in-antarctica | arşivtarihi = 9 Mart 2022}}</ref> Çoğu göktaşı asteroitlerden gelir, ancak Antarktika'da bulunan birkaç göktaşı Ay ve Mars'tan geldi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.nasa.gov/feature/science-from-the-sky-nasa-renews-search-for-antarctic-meteorites | başlık = Science from the Sky: NASA Renews Search for Antarctic Meteorites | erişimtarihi =1 Ekim 2022| tarih =14 Kasım 2016| çalışma = NASA | ad = Tricia | soyadı = Talbert | arşivurl = https://web.archive.org/web/20161119174401/http://www.nasa.gov/feature/science-from-the-sky-nasa-renews-search-for-antarctic-meteorites | arşivtarihi = 19 Kasım 2016}}</ref> |
|||
== Galeri == |
== Galeri == |
||
| 441. satır: | 375. satır: | ||
== Kaynakça == |
== Kaynakça == |
||
{{kaynakça| |
{{kaynakça|2}} |
||
{{Antarktika}} |
{{Antarktika}} |
||
| 451. satır: | 385. satır: | ||
[[Kategori:Antarktika| ]] |
[[Kategori:Antarktika| ]] |
||
[[Kategori:Antarktik]] |
|||
[[Kategori:Kıtalar]] |
|||
[[Kategori:Askerden arındırılmış bölgeler]] |
|||
[[Kategori:En uç noktalar]] |
|||
[[Kategori:Kutuplar]] |
|||
Sayfanın 17.09, 29 Haziran 2024 tarihindeki hâli
| Antarktika | |
|---|---|
 | |
| Alan | 14.000.000 (Buz örtülü: 13.720.000, Buz örtüsüz: 280.000) km² ([1] 5.400.000 sq mi) |
| Nüfus | Kalıcı nüfus: 0 (2014) Geçici Nüfus: ~ 5.000[1] |
| Zaman dilimi | UTC-04.00 (Palmer Toprakları) UTC+08.00 (Wilkes Toprakları) |
Antarktika, Güney Yarımküre'nin en güneyinde bulunan ve Güney Kutbu'nu içeren kıta. Afrika ve Okyanusya'nın güneyinde olan ve içinde ülke bulunmayan tek kıta. Dünyanın en kurak yeridir, kıtanın bazı yerlerine 2 milyon sene yağmur yağmamıştır.
Güneydeki efsanevi kıtanın bulunması 200 yıllık bir arayıştan sonra; ancak 1840'ta başarıyla sonuçlanmıştır. Yelkenlisiyle kıyılar boyunca yaklaşık 2.000 km yol alan Charles Wilkes, denizlerden oluşan Kuzey Kutbu'nun tersine, Güney Kutbu'nun olduğu yerde gerçekten büyük bir kıta bulunduğunu kanıtlamıştır. 14,4 milyon km²'lik yüz ölçümüyle bu kıta neredeyse Afrika’nın yarısı büyüklüğündedir. Bu bölgenin içinde Güney Shetland, Güney Georgia gibi birkaç takımada da yer alır.
Adı, “Arktika'nın karşısındaki” (Yunanca: Antarktikos) anlamına gelir. Antarktika'yı ortalama 2.000 m kalınlığında büyük bir buz katmanı zırh gibi örter. Bir zamanlar “ulaşılamaz” diye adlandırılan kutup noktasında buzun kalınlığı 4.335 m’yi bulur. Bu buz kütlesi 24 milyon km³'lük hacmi ile yeryüzündeki bütün buzların yüzde 92’sini oluşturmaktadır. Kıyılarından kopan 350–600 m kalınlığındaki buz parçaları günde 1–3 m hızla ilerler ve birbiri üstüne yığılır. Bu tür yüzen yığınlardan biri olan Ross Buz Sahanlığı 540.000 km²'yi bulan alanıyla neredeyse Fransa büyüklüğündedir. Gelgit olayının buzlardan kopardığı büyük parçalar yüzerek çevreye dağılır. Bu tür buzdağları arasında 20.000 km² büyüklüğe ulaşanlar olur.
Güney Kutbu'nda yeryüzünün en soğuk ve en fırtınalı iklimi egemendir. Ortalama sıcaklık yaz aylarında -20 °C’dir ve bu, güneyden fırtınalar estiğinde -70 °C'ye kadar düşebilir. Coğrafi Güney Kutbu noktasında bulunan ABD gözlem istasyonunda yapılmış ölçümlerde sıcaklığın yıllık ortalamasının -50 °C olduğu, en sıcak ayda ancak -29 °C'ye yükseldiği belirlenmiştir. Yani yeryüzünün bu en büyük buzdolabının sıcaklığı Kuzey Kutbu'ndan ortalama 22 derece daha düşüktür.
Antarktika'nın uluslararası telefon kodu +672'dir.
Kökeni
Yunancada Arktos (ἄρκτος) “ayı” anlamına gelmektedir. Kuzey yarıkürede görülebilen Büyük Ayı takımyıldızına verilen addır. Kuzeydeki yerleri işaret etmek için “Ayının yanındaki” anlamında Arktikos (ἀρκτικός) kullanılmaktadır.[2] Sözcük günümüze Arktik (Arctic) olarak gelmiştir. Dünyanın bilinen kuzey bölümünü dengelemek için güneyde olması gerektiği düşünülen henüz bilinmeyen topraklar için de Arktos'un zıddı olarak Antarktikos (ἀνταρκτικός) adı kullanılmıştır. Birleşik ve eril bir ad olan Antarktikos Yunancanın romanizasyonu ile Latinceye dişil versiyonu olarak Antarktiké biçiminde geçmiştir.[2] “Kuzeyin karşıtı, güneye ait olan” anlamındadır.[3] Günümüzde kullanılan Antarktik (Antarctic, Antarctique) adının kökeni budur. MS birinci yüzyıldan itibaren ve coğrafi keşifler dönemi boyunca güneydeki bilinmeyen donmuş toprak kütlesini tanımlamak için kullanılmıştır.[4] Günümüzde ise Güney Kutbu, Antarktika kıtası, buz sahanlıkları, çevre sular, Yakınsama alanı, Güney Okyanusu ve buralardaki adalardan oluşan kutup bölgesini tanımlamaktadır. Okunuşundaki ilk /k/ ya da yazılışındaki ilk ‘’c’’ etimolojik nedenlerle yazıma eklenmiş, orta çağda okunmadan telaffuz edilirken daha sonraları yazıldığı gibi okunur hâle gelmiştir.[5][6] Bugünkü coğrafi kullanımından önce, “Antarktik” adı kuzeyin karşıtı anlamında başka yerler için de kullanılmıştır. Örneğin 16. yüzyılda Fransızlar tarafından Brezilya’da kurulan kısa ömürlü bir koloniye "France Antarctique" denilmiştir.
"Antarktik" adının geçirdiği serüvenin bir uzantısı olarak Antarktika adı ilk kez İskoç coğrafyacı ve haritacı John George Bartholomew tarafından Okyanus biliminin öncülerinden Sir John Murray’ın bir makalesi[7] için 1886 yılında çizdiği haritada kullanıldı. Haritada kıta toprakları Antarctica olarak isimlendirilmişti. Bu harita daha sonra çizilen haritalardaki kullanımın temelini oluşturdu, kıta için Antarktika adının kullanımı giderek yaygınlaştı ve 1920’lerde bütünüyle kabul gördü.[4][8]
Keşif tarihi
Antarktika’nın keşif süreci, MÖ 600-300 yıllarında Yunan filozofların dünya ile ilgili olarak ortaya koydukları "simetri" ve "denge" düşüncesi ile Batlamyus’un MS 2. yüzyılın ilk yarısında simetri ve denge için güneyde bir büyük toprak parçasının varlığına ikna olduğuna dair yazdıkları üzerine şekillenen ve yüzyıllarca süren Terra Australis’i arama çabaları ile başladı.[9][sayfa belirt]
Keşif öncesi adımlar
15. Yüzyılda Avrupalı kaşifler Vasco de Gama ve Bartolomeu Dias’ın Afrika kıtası boyunca gidip Ümit Burnunu dolaşarak yeni rotalar bulmaları; 1520’de Portekizli denizci Ferdinand Magellan’ın batıya yönelip Magellan Boğazı adı verilen kanalı keşfederek Pasifik Okyanusu'na ulaşması;[10] Amiral Drake’in 1578’de Güney Amerika ve Antarktika’yı ayıran ama o tarihte böyle olduğu bilinmeyen Drake Boğazı’nı keşfetmesi;[11] 1599’da Dirck Gerritsz’in,[12][13] 1603’de Gabriel de Castilla’nın,[14] 1615’te Jacob le Maire ve Willem Schouten[15] ile 1619’da Garcia de Nodal kardeşlerin yolculukları;[16] Anthony de la Roché‘un 1675'te Güney Georgia Adaları’nı keşfetmesi;[17] 1699’da Edmond Halley’in,[18][19] 1720’de Yüzbaşı George Shelvocke’in keşif yolcukları;[20] 1739’da Jean-Baptiste Charles Bouvet de Lozier’in Bouvet Adası‘nı,[21] 1771’de Yves-Joseph de Kerguelen-Trémarec’in Kerguelen Adaları’nı,[22] 1772’de Marc-Joseph Marion du Fresne’nin Crozet Adaları’nı keşfetmeleri;[23] James Cook’un 1769-1771’deki birinci ve 1772-1775'teki ikinci keşif yolculukları Antarktika’nın keşif sürecinin parçaları oldu.
17. yüzyılda Avustralya’nın keşfedilmesi ve devamındaki keşif seferleriyle coğrafyacılar Terra Australis’in nihayet bulunduğuna ve Avustralya’dan daha güneyde başka bir önemli kara kütlesi daha bulunmadığına ikna olmuşlardı; kıtaya "Avustralya" adı bu yüzden verilmişti. Özellikle, kâşif Matthew Flinders, Terra Australis adının Avustralya adına çevrilmesinin yaygınlaştırılmasında etkili olmuştur.[24] Coğrafya haritaları da Kaptan James Cook'un Resolution ve Adventure gemileri ile 17 Ocak 1773’de, Aralık 1773 ve Ocak 1774'te değişik enlem ve boylamlarda, üç kez Güney Kutup Dairesi'ni geçmesine kadar bu hipotezi destekler görünüyordu.[25]
Cook 1773’ün Ocak ayında buz engeli nedeniyle devam etmeyi tehlikeli bularak geri dönmeden önce 71. güney enlemini geçerek Antarktika kıyılarına 121 km yaklaşmıştı.[26] Cook’un ikinci seferindeki karmaşık ve inişli çıkışlı rota, Avustralya ve Ateş Toprakları arasında hiçbir önemli kara parçası olmadığını kanıtladı. Böylece, güneyde yaşanabilir bir kıta olduğu efsanesini sona erdirmesine rağmen gelecekte Antarktika’nın keşfi için yolu açık tuttu. Ona göre 60. güney enleminin ılıman tarafında topraklar vardı fakat ötesi için ulaşılması zor ve hiçbir ekonomik değeri olmadığına kendini ikna etti.[27]
Sonraki elli yıl boyunca Kuzey denizlerinde balinaların azalması üzerine güneye inen balina avcılarının dışında Güney Okyanusu ve civarına sefer düzenlenmedi, Antarktika'nın aranması için herhangi bir girişimde bulunulmadı.
Keşif
Antarktika'ya ilk kimin ayak bastığı konusu tartışmalı olmakla birlikte; Ulusal Bilim Vakfı,[28] NASA,[29] Kaliforniya Üniversitesi, San Diego[30] ve diğer araştırmalar[31][32]Avrupalı ve Amerikalı kaşiflerin Antarktika ile ilk doğrulanan karşılaşmasının 1820 yılında gerçekleştiği konusunda hemfikirdirler. Buna göre; Rus İmparatorluk Donanması’ndan Fabian Gottlieb von Bellingshausen, Kraliyet Donanması’ndan Edward Bransfield ve Amerikalı denizci Nathaniel Palmer komutalarındaki mürettebatla birlikte kıtayı veya buz sahanlıklarını ilk görenlerdir. Bellingshausen liderliğindeki Rus seferinde Bellingshausen ve Mikhail Lazarev kaptanlığındaki Vostok ve Mirny gemileri bugünkü adıyla Kraliçe Maud Toprakları'ndan 32 km uzaklıktaki bir buruna ulaşarak bugünkü adıyla Prenses Martha Sahili'ndeki Fimbul Buz Sahanlığı'nı gözlemleyerek kayıt altına aldı.[33] Bundan üç gün sonra Barnsfield, on ay sonra da Palmer ana karayı gördüler. Antarktika kıtasına ilk belgelendirilmiş ayak basma, bazı tarihçilerin karşı çıkmalarına karşın Amerikalı denizci John Davis tarafından gerçekleştirildi. Davis 7 Şubat 1821 tarihinde Batı Antarktika'daki Charles Burnu yanındaki Hughes Koyunda karaya çıktı.[34][35] Kıta topraklarına ilk kaydedilen ve teyit edilen ayak basma ise 1895 yılında Adare Burnu'na oldu.[36]
1838-1842 Birleşik Devletler Keşif Seferi’nin bir parçası olarak Amerika Birleşik Devletleri Donanması tarafından yürütülen ve 1839 yılının Aralık ayında Sydney, Avustralya’dan Güney Okyanusu’na düzenlenen seferde (Wilkes Seferi ya da Ex. Ex. Seferi olarak da anılır) 25 Ocak 1840 tarihinde Ballany Adaları’nın batısındaki Antarktika kıta topraklarına ulaşıldı. Burası sonradan Wilkes Toprakları olarak adlandırıldı.[37]
Batı kıyısındaki Balleny Adaları’nın keşfedilmesinden iki gün sonra 22 Ocak 1840'ta Jules Dumont d'Urville’in 1837-1840 seferindek mürettebatın bazı üyeleri Adélie Toprakları kıyısından 48 km uzaklıkta Dumoulin Adaları adı verilen bir grup kayadan oluşan adaların en yükseğine çıktılar.[38] Bazı mineral, yosun ve hayvan örnekleri topladılar.[39]
1841 yılında James Clark Ross HMS Erebus ve HMS Terror gemileriyle günümüzde bilinen adıyla Ross Denizi’ni geçti ve Ross Adası’nı keşfetti. Buzdan bir duvar gibi yükselen Ross Buz Sahanlığı boyunca seyretti ve sefere katılan gemilerinin adı verilen Erebus Dağı ile Terror Dağı’nı keşfetti.[40] Mercator Cooper 26 Ocak 1853’te Doğu Antarktika’ya ayak bastı.[41]
1907’de Ernest Shackleton liderliğindeki Nimrod Seferi’nde Edgeworth David’in liderliğini yaptığı grup ilk kez Erebus Dağı’na tırmandı ve Manyetik Güney Kutbuna ulaştı. Tehlikeli geri dönüş yolculuğunda grubun liderliğini 1931 yılında keşif seferlerini bırakıncaya kadar birkaç sefere daha katılacak olan Douglas Mawson üstlendi.[42] Shackleton ve seferin üç üyesi Aralık 1908 ve Şubat 1909 arasında birçok ilki gerçekleştirdiler: Ross Buz Sahanlığı’na karadan ilk ulaşan oldular; Beardmore Buzulu üzerinden geçerek Transantarktik Dağları’nı aştılar; Antarktika Yaylası’na ayak basan ilk insanlar oldular.
14 Aralık 1911’de Norveçli kutup kaşifi Roald Amundsen, Whales Körfezi’nden başlayan ve Axel Heiberg Buzulu üzerinden devam eden bir rota kullanarak Coğrafi Güney Kutbu’na ilk ulaşan kişi oldu.[43] Scott’ın talihsiz seferi Amundsen’den bir ay sonra gerçekleşti. Roald Amundsen yolculuk sonunda sağ salim dönerken, Robert Falcon Scott geri dönüş yolculuğu sırasında donarak öldü.[44]
Sir George Hubert Wilkins liderliğindeki Wilkins-Hearst Seferi’nde Wilkins ve Carl Ben Eielson 16 Kasım 1928’de Weddell Denizi’ndeki Hearst Adası üzerinden uçarak Antarktika’daki ilk uçuşu, 20 Aralık 1928’de Deception Adası ve Graham Toprakları üzerinde uçarak da kıta üzerindeki ilk uçuşu gerçekleştirdiler.[45]
1928 yılında Richard E. Byrd liderliğinde iki gemi ve üç uçakla düzenlenen seferde bazı bilimsel deneylerin yanı sıra kıtanın üzerinde gerçekleştirilen uçuşlarla havadan keşif ve fotoğraflamalar yapıldı. 28 Kasım 1929’da Byrd ekibiyle birlikte güney kutbuna kadar uçtu. Byrd’ün liderliğinde 1928-1947 yılları arasında Antarktika’ya düzenlenen dört seferde birçok ilk gerçekleştirildi, jeolojik ve biyolojik araştırmalar yapıldı.[45][46]
Uluslararası Jeofizik Yılı nedeniyle Antaktika 1956-1958 yıllarında tüm dünyanın ilgi odağı oldu. Birçok ülke Antarktika ile ilgili bilimsel programlarını bu etkinlik döneminde başlattı. Kıta üzerinde çok sayıda araştırma istasyonu kuruldu. Başta jeolojik araştırmalar olmak üzere sonraki yıllara da taşınan çok sayıda araştırma başlatıldı. Kıtanın keşfedilmeyen yerlerine çok sayıda sefer düzenlendi.
Coğrafya
Antarktika, Güney Kutbu çevresinde asimetrik olarak yerleşmiş ve büyük bölümü Güney Kutup Dairesi içinde kalan bir ana ada ve çevresindeki adalardan oluşan, Güney Okyanusu ile çevrili en güneydeki kıtadır. Güney Pasifik, Atlantik ve Hint Okyanusu ile çevrili olarak kabul edilebilir. Kıtanın sınırlarını kuzeyde 60. güney enlemi belirler. 14 milyon km²'lik yüz ölçümüyle Asya, Afrika, Kuzey Amerika ve Güney Amerika'dan sonra beşinci büyük kıtadır.
Antarktika, yaklaşık olarak Güney Amerika kıyılarına 1000 km, Avustralya'ya 3100 km, Afrika kıyılarına ise 3980 km uzaklıktadır.[47] Bir uçtan bir uca uzaklığı yaklaşık 4500 km'dir. Kara kitlesinin en kuzeyinde Antarktika Yarımadası'nın ucundaki Hope Koyu bulunur. Ancak, Antarktika kıtasının kuzey noktası Güney Shetland Adaları'nın bir bölümünü oluşturan Seal Adaları'ndan birinde yer almaktadır. 60. güney enleminin güneyinde kalmasına rağmen Seal Adaları'ndan daha kuzeyde yer alan Güney Orkney Adaları Antarktika'ya dahil edilmemektedir. Kıtanın en güney ucu Dünya'nın da en güney ucu olan Coğrafi Güney Kutbu'dur.
Kıyı şeridi 17.968 km uzunluğundadır ve buz oluşumları ile karakterize edilir.[1]
| Tip | Dağılım | |
|---|---|---|
  |
Buz sahanlığı (önde yüzen) | 46% |
| Buz duvarları (karaya oturan) | 38% | |
| Buz akıntısı/Buzul çıkışları | 13% | |
| Kaya | 5% | |
| Toplam | %100 |
Antarktika Weddell Denizi'nden Ross Denizi'ne uzanan Transantarktik Dağları ile kabaca baş meridyen tarafından bölünen Batı ve Doğu yarıkürelerine denk gelecek şekilde Batı Antarktika ve Doğu Antarktika olarak ikiye ayrılır.
Antarktika'nın en yüksek noktası 4892 metreyle Vinson Dağı'dır. Antarktika hem anakarasında, hem de çevresindeki küçük adalarda birçok dağı bulundurur. Ross Adası'ndaki Erebus Dağı, Dünya'nın güneye en yakın aktif yanardağıdır. 1970 yılındaki devasa patlamasıyla tanınan başka bir yanardağ ise Deception Adası'ndadır. Diğer keşfedilmemiş yanardağlar potansiyel olarak aktif olabilir.[49] 2004'te potansiyel olarak aktif bir su altı yanardağı, Antarktika Yarımadası'nda Amerikan ve Kanadalı araştırmacılar tarafından bulunmuştur.[50]
Antarktika'nın %98'i buz tabakası ile kaplıdır. Antarktika buz tabakasının ortalama kalınlığı 2133 metredir. Dünyadaki buzların yaklaşık %90'ı ve tatlı suyun %70'ini oluşturan bu buz tabakasının tümünün erimesi halinde tüm dünyada deniz seviyesinin yaklaşık 60 m yükseleceği hesaplanmıştır.[51]
Jeoloji
![[icon]](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Wiki_letter_w_cropped.svg/40px-Wiki_letter_w_cropped.svg.png){kind=small} | Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
İklim
Antarktika Dünya'nın en soğuk kıtasıdır. Dünya üzerinde ölçülen en soğuk doğal sıcaklık −93,2 °C (−128.6 °F) olarak 21 Temmuz 1983 tarihinde Rusya'nın (eski Sovyetler Birliği'nin) Antarktikadaki Vostok İstasyonunda ölçülmüştür.[52] Antarktikanın doğu bölümü yüksekliğinden dolayı batısından daha soğuktur. Antarktika'nın bazı bölgeleri 2 milyon yıldır yağmur yüzü görmemiştir. Bu nedenle Dünya'nın en kurak yeri Antarktikadır.[53]
 Vostok istasyonu iklimi 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| En yüksek sıcaklık (°C) | −12,2 | −22,9 | −35,6 | −33 | −41,6 | −40,1 | −34,1 | −36,1 | −38,3 | −24,5 | −23,9 | −14,1 | −12,2 |
| Ortalama sıcaklık (°C) | −29 | −39,4 | −52,9 | −61,3 | −59,2 | −59,3 | −56,7 | −60,6 | −57,5 | −54,7 | −38,8 | −28 | −49,78 |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | −35,5 | −47,4 | −63,9 | −69,3 | −70,5 | −70,8 | −73,8 | −75,4 | −71,8 | −61,3 | −45,4 | −35,1 | −60,2 |
| En düşük sıcaklık (°C) | −55,1 | −64 | −75 | −80,4 | −80,6 | −83,3 | −90,9 | −88,3 | −85,6 | −76,1 | −62,6 | −48 | −90,9 |
| Ortalama yağış (mm) | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,2 | 0,3 | 0,8 | 0,8 | 0,5 | 2,6 |
| Kaynak: http://www.pogodaiklimat.ru/climate2/89606.htm | |||||||||||||
Nüfus
Kıtada bazı devletlerin kalıcı insanlı araştırma istasyonları bulunmaktadır. Kıta etrafındaki adalarda çalışan, bilimsel çalışmalarda bulunan ve diğer işlerde çalışanlarla birlikte kıtanın nüfusu kışın 1.000, yazın ise yaklaşık 5.000 kadardır.
Biyolojik çeşitlilik
| Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
Sıcaklığın çok düşük olması doğal olarak yaşam koşullarını etkilemektedir.
Bitki Örtüsü
Kuzey Kutbu'nda 400'e yakın çiçek açan bitki türü sayılabilirken, burada çiçek açan tek bir bitki türü bile yoktur.[54] Dondurucu soğukluklar, kötü toprak kalitesi, nem ve güneş ışığı eksikliği bitkilerin büyümesini engellemektedir. Bunun sonucu olarak bitki çeşitliliği dağılımı çok düşük ve sınırlıdır. Kıtanın florası büyük ölçüde Biryofitlerden oluşur.[55]
Hayvan Çeşitliliği
Kıtanın kıyılarında ve açık denizlerinde çok sayıda hayvan yaşar. Penguenler, martılar, kuşlar, foklar, kalamarlar ve balinalar soğuk, ama besin maddesi açısından zengin Güney Kutbu denizlerindeki planktonları ve balıkları yiyerek yaşamlarını sürdürürler.Bu canlılardan sadece penguenler bu kıtaya mahsustur.[54] Kutup ayıları Antarktika'da yaşamaz.
Kıtada 35 penguen türü, 200 balık türü, 12 balina, onlarca farklı kuş türü yaşamaktadır. Antarktika ekosisteminde bulunan Kril adlı planktonun gıda eksikliği çeken ülkelerin sorunlarına çare olacağı düşünülmektedir. Kril günümüzde 100 bin ton gibi az bir miktar avlanmaktadır. Dünyada bir yılda tutulan balık miktarınca (70 milyon ton) avlanılmasının sorun olmayacağı hesaplanmaktadır.[56]
Penguenler
- İmparator penguen
- Kral penguen
- Makaroni pengueni
- Tepeli penguenler
- Sakallı penguen
- Adelie pengueni bazılarıdır.[57]
Balinalar
- Oluklu balina
- Kuzey balinası
- Gök balina
- Bayağı minke balinası
- Kambur balina
- Antarktika minke balinası bazılarıdır.
Foklar
- Güney deniz fili
- Leopar foku veya Pars foku bazılarıdır.
Kuşlar
Balıklar
- Patagonya dişbalığı
- Antarktika krili
- Antarktika buzbalığı bazılarıdır.
Kalamarlar
- Dev kalamar gibi kalamarlar vardır.
Yönetim ve politika
Antarktika'da hükûmet mevcut değildir, buna rağmen çeşitli ülkeler bazı bölgelerinde egemenlik iddia ederler. Ayrıca bu birkaç ülke karşılıklı olarak birbirlerinin hak iddialarını kabul etseler de[58] evrensel nitelikte tanınmış bir egemenlik söz konusu değildir.[1]
Kıtanın keşfinden sonra, özellikle 1910'lu yıllardan itibaren yoğun olarak toprak sahiplenme mücadelesi başladı. 1940'lı yılların sonunda yedi ülke (Arjantin, Şili, Avustralya, Fransa, Norveç, Yeni Zelanda, Birleşik Krallık) Antarktika'da toprak hakimiyeti iddiasında bulundu. Bazı ülkelerin aynı alanlar üzerinde hak iddia etmesinin yanında dünyanın geri kalanı bu iddiaları kabul edilmedi. (Kıtanın ancak %15'i üzerinde hak iddiası olmamıştır.) Bir kıtanın yedi devlet tarafından sahiplenilmesi dünyada tepki oluşturdu. New York Times 1947 yılında kıtanın tüm milletler adına Birleşmiş Milletler tarafından yönetilmesini önermiştir. 1948'de aynı görüşleri ABD savunmaya başladı. Kıtanın dünya toprağı olması gerektiği 1956'da Yeni Zelanda tarafından ileri sürüldü.[56]
1959'dan beri Antarktika Üzerindeki yeni egemenlik iddiaları askıya alınmış ve Antarktika'nın siyaseten tarafsız olduğu öngörüsü hakim olmuştur. Kıtanın statüsü 1959 Antarktik Antlaşma ve diğer ilgili kabullerle Antarktik Antlaşma Sistemi olarak adlandırılıp düzenlenmiştir. Anlaşma Sistemi'nce 60 derece enleminin güneyindeki tüm kara ve buzul parçaları Antarktika ismiyle tanımlanmıştır. Anlaşma: Sovyetler Birliği'ni (sonradan Rusya), Birleşik Krallık'ı, Arjantin'i, Şili'yi, Avustralya'yı ve ABD'yi de içeren 12 ülke tarafından imzalanmıştır.[59] Böylece Antarktika'ya sağlanan bilimsel korumanın yanında bilimsel inceleme özgürlüğü ve çevreci koruma tahsis edilmiş Antarktika'da askeri faaliyetler yasaklanmıştır. Bu anlaşma Soğuk Savaş sürecindeki ilk silahsızlanma anlaşmasıdır.
1983'te Antarktik Antlaşma'nın tarafları Antarktika'da madenciliği konuşmaya ve tartışmaya başladılar.[60] Uluslararası bir örgütler koalisyonu[61] kurularak bölgeden mineral çıkarılmasını engellemek için toplumsal baskı kampanyası başlattı, Greenpeace[62] tarafından daha da büyütülen bu eylemler, protestocuların kendi bilimsel istasyonlarını kurmalarına yol açtı (Ross Sea[63] bölgesindeki World Park Base) ve insanların Antarktika üzerindeki çevresel etkilerinin belgelenmesi için yıllık keşifler düzenlendi.[64] 1988'de Antarktik Mineral Kaynaklarını Düzenleme Kongresi [Convention on the Regulation of Antarctic Mineral Resources (CRAMRA)] kuruldu.[65] Sonraki yıl, Avustralya ve Fransa kongreyi onaylamadıklarını bunun hayata geçmesinin bütün amaç ve niyetleriyle ölümcül derecede zıt olduğunu duyurdular. Avustralya ve Fransa bu tarz bir uygulama yerine Antarktik çevrenin korunması için kapsamlı bir müzakerenin yapılmasını önerdi.[66] Antarktik Antlaşmaya Çevresel Koruma Protokolü (Madrid Protokolü) diğer ülkelerce takip edilerek önerildi ve 14 Ocak 1998'de protokol yürürlüğe girdi.[66][67] Madrid Protokolü Antarktika'da madenciliği tamamen yasaklayıp Antarktika'yı "bilime ve barışa adanmış doğal bir rezerv" tayin ediyordu.
Antarktik Antlaşma, Antarktika'da askeri üs ve garnizon kurulmasını, askeri manevraları ve silah testlerini de içeren her türlü askeri faaliyeti yasaklıyor. Askerî personel ve ekipmanlar sadece bilimsel ve diğer barışçıl amaçlar için serbest bırakılmıştır.[68] Belgelenmiş tek askeri kara manevrası Arjantin Ordusunun yaptığı Operasyon DOKSAN (Operación 90)'dır.[69]
Amerika Birleşik Devletleri Silahlı Kuvvetleri Antarktika'da iki altı aylık sezon boyunca araştırma görevinde bulunan ordu mensuplarına veya sivillere Antarktika Servis Madalyası verir. Madalya "Wintered Over" yazan bir şeritle verilir, madalyanın arka yüzünde deniz canlıları ve penguen motifleri vardır ortasında "COURAGE (CESARET), SACRIFICE (FEDAKARLIK) ve DEVOTION (ÖZVERİ)" yazar.[70]
Bugün anlaşmaya taraf 53 ülke var. Anlaşmanın ilk imzacıları olan 12 ülke 'istişari taraf (danışman)' statüsünde. Anlaşmaya sonradan katılanlarla beraber toplamda 29 ülke 'danışman statüsünde'. Bu ülkeler de her yıl kıtaya ilişkin bilgi paylaşımı ve karar alımı için gerçekleştirilen toplantılarda yer alıyor ve oy hakları oluyor. Diğer 25 ülke ise, anlaşma kapsamındaki toplantılara 'istişari olmayan taraf' (gözlemci) olarak katılıyor.
Devlet başkanlığı düzeyinde ziyaretler
10 Şubat 2015'te Norveç Kralı V. Harald dünyanın Antarktika'yı ziyaret eden ilk monarkı oldu, V. Harald özellikle Norveç'e bağlı Kraliçe Maud Toprakları'nı gezdi, bu ziyaret V. Harald'a "Antarktika Kralı" (Norveççe: kongen av Antarktis) unvanını kazandırdı.[71]
Antarktika toprakları
| Yıl | Ülke | Toprak | İddia Sınırları | Harita |
|---|---|---|---|---|
| 1908 |  Birleşik Krallık
|
Britanya Antarktika Toprakları | 20°B to 80°B | 
|
| 1923 |  Yeni Zelanda
|
Ross Bölgesi | 150°B to 160°D | 
|
| 1924 |  Fransa
|
Fransız Güney ve Antarktika Toprakları | 142°2'D to 136°11'D | 
|
| 1929 |  Norveç
|
I. Petro Adası | 68°50′G 90°35′B / 68.833°G 90.583°B | 
|
| 1933 |  Avustralya
|
Avustralya Antarktika Toprakları | 160°D to 142°2'D ve 136°11'D to 44°38'D |
|
| 1939 | Norveç
|
Kraliçe Maud Toprakları | 44°38'D to 20°B | 
|
| 1940 |  Şili
|
Şili Antarktika Bölgesi | 53°B to 90°B | 
|
| 1943 |  Arjantin
|
Arjantin Antarktikası | 25°B to 74°B | 
|
| – | Kimse | Hak iddia edilmemiş bölge (Marie Byrd Toprakları) |
90°B to 150°B (I. Petro Adası hariç) |
|
Arjantin'in, Britanya'nın ve Şili'nin topraklar üzerindeki hak iddiaları birbirlerinin iddialarıyla çakışıyor ve bu durum çeşitli sürtüşmeleri beraberinde getirmiştir. 18 Aralık 2012'de Birleşik Krallık Dışişleri Bakanlığı, II. Elizabeth'in hükümdarlığının 60. yıl dönümü kutlamaları için daha önce adlandırılmamış bir bölgeye Kraliçe Elizabeth Toprakları ismini verdi. 22 Aralık 2012'de BK Arjantin Büyükelçisi, John Freeman Arjantin Hükûmeti tarafından bu isimlendirmeyi protesto etmek için çağrıldı. Zaten Arjantin-BK ilişkileri 2012 yılında Falkland Adaları'nın egemenliği ve Falkland Savaşı'nın 30. yıldönümü nedeniyle zarar görmüştü.
Avustralya'nın ve Yeni Zelanda'nın şu anda kendi bölgeleri olarak gösterdikleri yerler bu ülkelere bağımsızlık verilmeden önce BK'nin topraklarıydı. Avustralya Antarktika üzerinde en büyük alanda hak iddiasında bulunan devlet durumundadır. BK'nin, Avustralya'nın, Yeni Zelanda'nın, Fransa'nın ve Norveç'in iddiaları birbirlerince tanınmaktadır. Antarktika'da toprak edinme konusunda hevesli diğer ülkeler, Antarktik Antlaşma'nın tarafları olarak antlaşmaya katılıyorlar çünkü antlaşmaya katılmış olsalar da antlaşmanın yürürlükteki yasaları katılımcıların ve ismi geçmeyen ülkeler dışındaki devletlerin Antarktika toprakları üzerinde hak iddia etmelerine ve bu iddialarının tanınmasına izin vermiyor.
Brezilya Brezilya Antarktikası isimli bir bölgeyi ilgi alanı olarak belirlemiştir ama resmen hak iddiasında bulunmuyor.[72]
Peru resmi olarak toprak talebi hakkını saklı tutuyor.
Rusya Sovyetler Birliği'nden devraldığı bölgede asıl Antarktik Antlaşmaya bağlı kalarak hak iddia ediyor.[73]
Güney Afrika Cumhuriyeti resmi olarak toprak talebi hakkını saklı tutuyor.
ABD resmi olarak toprak talebi hakkını asıl Antarktik Antlaşması'na bağlı olarak saklı tutuyor.[73]
Ekonomi
| Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
60 yıl kadar önce bazı bilimadamları kıtanın ekonomik bir değerinin olmadığını iddia etmiştir. Yapılan araştırmalarda kıtada bakır, kobalt, kurşun, altın, manganez, titanyum, nikel, çinko ve uranyum gibi metaller ve hidrokarbon yatakları tespit edilmiştir. Büyük miktarlarda doğal gaz (115 trilyon kübik) ve petrol (45 milyar varil) rezervleri bulunur. Kıtada bugün ekonomik ve bilimsel nedenlerle kullanılamayan donmuş halde dev tatlı su kaynakları bulunmaktadır. Bir yıl kıtadan kopan buz parçalarının 5 milyar kişinin yıllık tatlı su ihtiyacını karşılayacak miktardadır. 688 km3 miktarındaki su, dünyadaki tüm nehirlerden akan tatlı sudan daha fazladır. Yüzen buzdağlarının su sıkıntısı çeken ülkelere taşınması tartışılmıştır.[56]
Bilim ve teknoloji
| Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
1959 yılında imzalanıp, 1961 yılında uygulanmaya başlanan Antarktika antlaşmasına göre kıtada sadece bilimsel araştırmalar yapılabilmektedir. Günümüzde kıtada 29 ülkenin 101 araştırma istasyonu bulunmaktadır.[74] İstasyonlardan 46 adeti Antarktika Yarımadası ve çevredeki adalarda bulunur. Brezilya, Polonya, Bulgaristan, Peru, Kore, Çek Cumhuriyeti, Ukrayna ve Türkiye'nin birer adet araştırma istasyonu bulunmaktadır.[75]
Galeri
Çevre
| Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
Dış bağlantılar
|
Vikisözlük'te tanımlar |
|
Commons'ta dosyalar |
- Wikimedia Atlas'da Antarctica
- L.L. Ivanov, Topographic map of Livingston Island and Greenwich, Robert, Snow and Smith Islands.
Kaynakça
- ^ a b c d Washington, DC: Central Intelligence Agency (2013). "Antarctica". The World Factbook 2013-14. Government of the United States. 3 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2014.
- ^ a b Liddell, Henry George; Scott, Robert. Crane, Gregory R. (Ed.). A Greek–English Lexicon. Antarktikos. Perseus Digital Library. Tufts University. 13 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2014.
- ^ Hince, Bernadette (2000). The Antarctic Dictionary. CSIRO Publishing. s. 6. ISBN 978-0-9577471-1-1.
- ^ a b "The Bartholomew Archive". National Library of Scotland. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2014.
- ^ Crystal, David (2006). The Fight for English. Oxford University Press. s. 172. ISBN 978-0-19-920764-0.
- ^ Harper, Douglas. "Antarctic". Online Etymology Dictionary. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2014.
- ^ Murray, John (1886). "The exploration of the Antarctic Regions". Scottish Geographical Magazine. 2 (9). s. 527-548. Derginin online versiyonu (ücretli): Geographical Magazine
- ^ Woodburn, Susan (Temmuz 2008). "John George Bartholomew and the naming of Antarctica" (PDF). CAİRT:Newsletter of the Scottish Maps Forum, 13. ISSN 1477-4186. 2 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2014.
- ^ Bayatli, Altay (1 Ocak 2022). "Osmanlı ve Kutup Stratejisinin Haritacılık Tarihi ve Coğrafi Keşifler Perspektifinden İncelenmesi / Examining of The Ottoman and Polar Strategy from The Perspective of The History of Cartopital and Geographical Discoveries". dergipark.org.tr. 3 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2022.
- ^ "Climat, une enquête aux pôles" (Fransızca). www.cnrs.fr. 21 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2015.
- ^ Kraus. "The Famous Voyage: The Circumnavigation of the World, 1577-1580" (İngilizce). 29 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2015.
- ^ Savenije, Henny. "Korea through western cartographic eyes". Korean Culture (İngilizce). 21 (1). s. 4-19. 20 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2015.
- ^ "Hessel Gerritszoon (1580/1581 – 1632)" (İngilizce). 19 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2015.
- ^ de Acuña, Isidoro Vázquez (1993). "Don Gabriel de Castilla primer avistador de la Antártica". Revista de Marina (İspanyolca), 2.
- ^ "Voyage Round The World, in 1615-1617, by William Cornelison Schouten and Jacques le Maire. Going Round Cape Horn". A General History and Collection of Voyages and Travels, Arranged in Systematic Order:Forming a Complete History of the Origin and Progress of Navigation, Discovery, and Commerce, by Sea and Land, from the Earliest Ages to the Present Time. 10. Edinburgh; London: Edinburgh : W. Blackwood ; London : T.Cadell. 1824. s. 162-171. 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2015.
- ^ Knox-Johnston, Robin (1994). Cape Horn : a maritime history. Londra: Hodder & Stoughton. s. 240. ISBN 0-340-41527-4.
- ^ Capt. Francisco de Seixas y Lovera, Descripcion geographica, y derrotero de la region austral Magallanica. Que se dirige al Rey nuestro señor, gran monarca de España, y sus dominios en Europa, Emperador del Nuevo Mundo Americano, y Rey de los reynos de la Filipinas y Malucas 10 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Madrid, Antonio de Zafra, 1690. (Narrates the discovery of South Georgia by the Englishman Anthony de la Roché in April 1675 (Capítulo IIII Título XIX page 27 or page 99 of pdf); Relevant fragment.)
- ^ Halley, Edmond (1982). The Three Voyages of Edmond Halley in the Paramore, 1698–1701. Birleşik Krallık: Hakluyt Society. ss. 129-131. ISBN 0-904180-02-6.
- ^ Cook, Alan (12 Nisan 1997). Edmond Halley: Charting the Heavens and the Seas (1 bas.). Oxford USA: Oxford University Press. ISBN 0198500319. 5 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2015.
- ^ Shelvocke, George (1726). A Voyage Round the World by Way of the Great South Sea. Londra: J. Senex. s. 468. 1 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Mills, William James (2003). "Bouvet Island". Exploring Polar Frontiers: A Historical Encyclopedia. 1. ABD: ABC-CLIO. s. 96. ISBN 9781576074220. Erişim tarihi: 10 Ocak 2015.
- ^ Kerguelen-Trémarec, Yves-Joseph de (1796). Relation des combats et des évènements de la guerre maritime de 1778 entre la France et l'Angleterre. Patris. s. 403. 10 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2015.
- ^ "TAAF". Taaf.fr. 20 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2012.
- ^ Flinders, Matthew. A voyage to Terra Australis (Introduction) 11 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Retrieved 25 January 2013.
- ^ "Age of Exploration: John Cook". The Mariners' Museum. 7 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2006.
- ^ James Cook, The Journals, edited by Philip Edwards. Penguin Books, 2003, p. 250.
- ^ Chisholm, Hugh (1911). "Polar Regions". Encyclopædia Britannica (11 bas.). Cambridge University Press.
- ^ U.S. Antarctic Program External Panel of the National Science Foundation. "Antarctica—Past and Present" (PDF). Government of the United States. 17 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Şubat 2006.
- ^ Guthridge, Guy G. "Nathaniel Brown Palmer, 1799–1877". Government of the United States, National Aeronautics and Space Administration. 2 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2006.
- ^ "Palmer Station". University of the City of San Diego. 10 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2008.
- ^ "An Antarctic Time Line: 1519–1959". South-Pole.com. 10 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2006.
- ^ "Antarctic Explorers Timeline: Early 1800s". Polar Radar for Ice Sheet Measurements (PRISM). 12 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2006.
- ^ Erki Tammiksaar (14 Aralık 2013). "Punane Bellingshausen" [Red Bellingshausen]. Postimees.Arvamus. Kultuur (Estonca).
- ^ Bourke, Jane (2004). Amazing Antarctica. Ready-Ed Publications. ISBN 1863975845.
- ^ Joyner, Christopher C. (1992). Antarctica and the Law of the Sea. Martinus Nijhoff Publishers. s. 5.
- ^ Primary society and environment Book F. Australia: R.I.C. Publications. 2001. s. 96. ISBN 1741261279.
- ^ ""Who Discovered Antarctica"" (İngilizce). www.whodiscoveredit.com. 16 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2011.
- ^ 11 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde [https://web.archive.org/web/20130811130410/http://www.ats.aq/documents/ATCM29/wp/ATCM29_wp019_f.doc arşivlendi.]Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Fransızca) Proposition de classement du rocher du débarquement dans le cadre des sites et monuments historiques, Antarctic Treaty Consultative meeting 2006, note 4
- ^ 23 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde [https://web.archive.org/web/20210423034208/https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97685c.image.f2.langFR arşivlendi. 23 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 23 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 23 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 23 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 23 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 23 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 23 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 23 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Fransızca) Voyage au Pôle sud et dans l'Océanie sur les corvettes "l'Astrolabe" et "la Zélée", exécuté par ordre du Roi pendant les années 1837-1838-1839-1840 sous le commandement de M. J. Dumont-d'Urville, capitaine de vaisseau] 23 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Paris, Gide publisher, 1842–1846, Vol. 8, pp. 149-152, gallica.bnf.fr, BNF.
- ^ "South-Pole – Exploring Antarctica". South-Pole.com. 14 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2006.
- ^ "Antarctic Circle – Antarctic First". 9 Şubat 2005. 8 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2006.
- ^ "Tannatt William Edgeworth David". Australian Antarctic Division. 29 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2010.
- ^ "Roald Amundsen". South-Pole.com. 5 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2006.
- ^ a b "Antarctic first" (İngilizce). 6 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2015.
- ^ "Richard Byrd". 70South.com. 11 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2006.
- ^ Mityk, Jan. Geografia fizyczna części świata (Lehçe) (1982 bas.). Varşova.
- ^ Drewry, D. J., (Ed.) (1983). Antarctica: Glaciological and Geophysical Folio. Scott Polar Research Institute, University of Cambridge. ISBN 0-901021-04-0.
- ^ "Volcanoes". 8 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2007.
- ^ "Scientists Discover Undersea Volcano Off Antarctica". National Science Foundation. 24 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2004.
- ^ "How Stuff Works: polar ice caps". howstuffworks.com. 4 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2006.
- ^ Hudson, Gavin (14 Aralık 2008). "The Coldest Inhabited Places on Earth". Eco Localizer. 9 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2009.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2015.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 23 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2015.
- ^ British Antarctic Survey. "Plants of Antarctica". Natural Environment Research Council. 7 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2011.
- ^ a b c BAŞLAR, Yrd. Doç. Dr. Kemal (2003). "Giriş" (PDF). ANTARKTİKA ANTLAŞMALAR SİSTEMİ (1961-2001): 40 YILIN ARDINDAN ANTARKTİKA'NIN HUKUKİ REJİMİ. 6 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mart 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2015.
- ^ Rogan-Finnemore, Michelle (2005). "What Bioprospecting Means for Antarctica and the Southern Ocean". Von Tigerstrom, Barbara (Ed.). International Law Issues in the South Pacific. Ashgate Publishing. s. 204. ISBN 0-7546-4419-7. "Australia, New Zealand, France, Norway and the United Kingdom reciprocally recognize the validity of each other's claims." – Google Books link: [1]
- ^ "Antarctic Treaty System – Parties". Antarctic Treaty and the Secretariat. 22 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2009.
- ^ "Mining Issues in Antarctica" (PDF). Antarctica New Zealand. 10 Mayıs 2005 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2003.
- ^ "Antarctic and Southern Ocean Coalition". Asoc.org. 25 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2011.
- ^ "World Park Antarctica". Greenpeace.org. Greenpeace International. 25 Şubat 2010. 15 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2011.
- ^ "Greenpeace Antarctica". Greenpeace International. 6 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2015.
- ^ "Antarctica: exploration or exploitation?". New Scientist. 20 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Antarctica, a tale of two treaties". New Scientist. 20 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2008.
- ^ a b "The Madrid Protocol". Australian Antarctic Division. 22 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2011.
- ^ Bobo, Jack A. "Antarctic Treaty Papers". 23 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2009.
- ^ "Antarctic Treaty". Scientific Committee on Antarctic Research. 6 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2006.
- ^ "Argentina in Antarctica". Antarctica Institute of Argentina. 6 Mart 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2006.
- ^ "Antarctic Service Medal". U.S. Navy. 9 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2006.
- ^ VG Nett: Kongen av Antarktis 11 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 10 February 2015.
- ^ Morris, Michael (1988). The Strait of Magellan. Martinus Nijhoff Publishers. s. 219. ISBN 0-7923-0181-1. Erişim tarihi: 21 Ekim 2010.
...Brazil has even designated a zone of Antarctic interest that overlaps the Argentine sector but not the Chilean one...
- ^ a b "Antarctica". The World Factbook. United States Central Intelligence Agency. 2011. 13 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2011. ...the US and Russia reserve the right to make claims...
- ^ "Antarktika Üs Görüntüleri". takbam.org. 9 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2015.
- ^ "Antarktika'da kurulu istasyonlar". Türkiye Antarktika’da üs kuruyor, yer penguenler adası. hurriyet.com.tr. 2 Mayıs 2013. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2015.
| Genel | Antarktika Antlaşması · İklim · Buz sahanlıkları · Kolonizasyon · Suç · Demografi · Ekonomi · Keşifler · Alan kampları · Bayraklar · Coğrafya · Jeoloji · Tarih · Memeliler · Askeri etkinlikler · Koruma alanı · Din (Kiliseler) · Araştırma istasyonları · İletişim · Toprak iddiaları · Zaman · Turizm · Tundra · Dağlar · Ulaşım · Volkanlar · Vahşi yaşam |  |
|---|---|---|
| Coğrafi bölgeler | ||
| Su yolları | ||
| Ünlü kâşifler | ||
| ||||||||
| ||||||||
Dünyanın bölgeleri | |||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||||||||||
| Kuvaterner / Geç Senozoyik |
|  | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Karbonifer-Permiyen |
| |||||
| Geç Ordovisiyen buzullaşması |
| |||||
| Ediyakaran | ||||||
| Kriyojeniyen-Kartopu Dünya | ||||||
| Paleoproterozoyik |
| |||||
| Mezoarkeen |
| |||||
| İlgili konular | ||||||
