Kader: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
→Mûsevîlik: ME Etiketler: Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği |
→İslâm: Küçük düzeltme Etiketler: Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği |
||
| 13. satır: | 13. satır: | ||
Bir riayetkâr Yahudi, [[İbrani takvimi]]nin yıldönümü günü olan [[Roş Haşanah]] ve günah çıkarma bayramı olan [[Yom Kippur]] arasındaki 10 gün boyunca [[İbranice]]de ''Teşuvah'' ("geriye dönme") adı verilen bir vicdan muhasebesi yapar. 10 gün boyunca o yıl içinde yapılan tüm hatalı davranışlar gözden geçirilir, insanlara karşı yapılan haksızlıklar için Tanrı'dan af dilemenin yanı sıra o insanlardan da özür dilenir. Tanrı'ya karşı işlenen suçlar içinse tövbe edilir. 9'uncu günün akşamı gün bitmeden bir ilâ iki saat önce Yom Kippur orucuna başlanır ve 26 saat aralıksız sürecek olan oruç boyunca çeşitli tövbe duaları edilir. 26'ncı saatin sonunda orucun bittiğini belirten İbranicede ''[[Şofar]]'' adı verilen bir boru üflenir, oruç biter ve Tanrı'nın gelecek için insanların yeni kaderlerini yazdığına inanılır. |
Bir riayetkâr Yahudi, [[İbrani takvimi]]nin yıldönümü günü olan [[Roş Haşanah]] ve günah çıkarma bayramı olan [[Yom Kippur]] arasındaki 10 gün boyunca [[İbranice]]de ''Teşuvah'' ("geriye dönme") adı verilen bir vicdan muhasebesi yapar. 10 gün boyunca o yıl içinde yapılan tüm hatalı davranışlar gözden geçirilir, insanlara karşı yapılan haksızlıklar için Tanrı'dan af dilemenin yanı sıra o insanlardan da özür dilenir. Tanrı'ya karşı işlenen suçlar içinse tövbe edilir. 9'uncu günün akşamı gün bitmeden bir ilâ iki saat önce Yom Kippur orucuna başlanır ve 26 saat aralıksız sürecek olan oruç boyunca çeşitli tövbe duaları edilir. 26'ncı saatin sonunda orucun bittiğini belirten İbranicede ''[[Şofar]]'' adı verilen bir boru üflenir, oruç biter ve Tanrı'nın gelecek için insanların yeni kaderlerini yazdığına inanılır. |
||
=== |
===İslâm=== |
||
[[Sünnilik| |
[[Sünnilik|Sünnî]] [[Kelâm]] [[âlim]]lerince kader, ezelden ebede kadar [[hayır]] ve [[şer]] meydana gelecek bütün hadiselerin [[Allah]] katında bilinmesi ve takdir edilmesi şeklinde tanımlanır. [[Ehli Sünnet]] [[itikâd]]ına göre kadere iman, [[imanın şartları]]ndan olup [[Akide (din)|âmentü]]nün bir parçasıdır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.dinibilgiler.gen.tr/index.php?s=sayfa&id=105 | başlık = İslam'da İmanın Şartları | yazar = | tarih = | erişimtarihi = 8 Ağustos 2013 | iş = Dinibilgiler.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150703203852/http://www.dinibilgiler.gen.tr/index.php?s=sayfa&id=105 | arşivtarihi = 3 Temmuz 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> |
||
[[ |
[[İslâm teolojisi]]nde kader, [[determinizm]], insanın [[irade]]si ve sorumluluğu gibi konular geniş tartışmaların konusu olmuştur. Tartışmaların ana ekseni "Eğer istek, irade ve fiillerimiz dâhil her şey ilâhî bir kader ve takdirin ürünü ise, insan yaptıklarından dolayı niçin sorumlu tutulsun?" meselesidir. |
||
====Tartışmalar==== |
====Tartışmalar==== |
||
Bâzı [[ilâhiyat]]çı yazarlara göre "kadere iman", [[İslâm]] [[âkaid]]inde bir [[Emevî]] doktrinidir.<ref>{{haber kaynağı|url=http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=10930836&tarih=2009-02-05|başlık=Kader alın yazısı mı, tabiat kanunları mı?|yazar=Yaşar Nuri Öztürk|tarih=5 Şubat 2009|erişimtarihi=8 Ağustos 2013|iş=Hürriyet}}</ref> [[İlâhiyat]]çı [[yazar]] [[İhsan Eliaçık]]'a göre [[Kur'an]]'da ''ölçü'' ya da ''kapasite'' anlamında bir kader ibâresi bulunmakta, ancak İslâm'da ''kadere iman'' diye bir [[Kur'an]] hükmü bulunmamaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.odatv.com/n.php?n=kadere-iman-emev-din-doktrini--2505101200 | başlık = “Kadere İman” Emevi Dini Doktrini | yazar = | tarih = 25 Mayıs 2010 | erişimtarihi = 8 Ağustos 2013 | iş = ODATV | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140723031135/http://www.odatv.com/n.php?n=kadere-iman-emev-din-doktrini--2505101200 | arşivtarihi = 23 Temmuz 2014 | ölüurl = hayır }}</ref> |
|||
İslâm literatüründe |
İslâm literatüründe kader ile alakalı birçok görüş de ortaya çıkmıştır. [[Mutezile|Mut'ezile]], [[Kaderîlik|Kaderiyye]] fırkasının kader hakkında görüşlerini kabul etmektedir. İkinci bir görüş olarak [[Cehmîlik|Cebriyye]] diye bir görüş vardır. Bu görüşe göre [[Özgür irade|Hür İrade]] yoktur. [[Sünnilik|Ehl-i Sünnet]] ise bu iki görüşün ortasında bir görüşle ilerlemiş olup buna göre insan fiillerinde ne tamamen hürdür, ne de Cebriyye'nin düşündüğü gibi insanın iradesi yok değildir. İnsanın fiilerinde hem insanın hür iradesinin, hem de Allah'ın takdirinin etkisi olduğunu düşünülür ([[Kesb Teorisi]]). Allah'ın takdirinin insan fiillerine ne kadar etkili olduğu meselesinde [[Mâtürîdîlik|Maturidîyye]] ve [[Eş'arilik|Eş'âriyye]]'nin farklı görüşleri vardır. Mesela insanın iradesi Eş'âri'ye göre mahluk iken Maturidi'ye göre bağımsızdır. Bu yüzden Maturidiler Kaderiyye, Eş'âriler ise Cebriyye görüşüne yakındırlar. |
||
==Türk halk kültürü== |
==Türk halk kültürü== |
||
Sayfanın 00.57, 14 Ocak 2022 tarihindeki hâli
Kader ya da yazgı, önceden ve değişmeyecek bir biçimde belirlenmiş olay akışıdır.[1] İster genel ister bireysel olsun, önceden belirlenmiş bir gelecek olarak algılanabilir. Felsefedeki determinizm hareketi, kader üzerine kuruludur. Kader kavramı aynı zamanda birçok farklı dinde de önemli yere sahiptir.
Mitoloji
Arapça nėbi veya İbranice nāvi (נביא) teriminin köken aldığı düşünülen nėbo, Babil ve Asur dönemlerinde de kader tabletlerinden de sorumlu bir Tanrı'ydı. Araplarda el-Menat, Romalılarda Merkür, kader tanrıları olarak değerlendiriliyordu.[2]
İbrahimî dinler
Mûsevîlik
Mûsevîlikte kader, insan hayatının tümü baz alınarak yazılmaz. Geçmiş yıllardaki işlenmiş günahlara, yürekteki Tanrı sevgisine ve itaatine, davranışların ve niyetin iyiliğine göre değişkenlik gösterir.
Bir riayetkâr Yahudi, İbrani takviminin yıldönümü günü olan Roş Haşanah ve günah çıkarma bayramı olan Yom Kippur arasındaki 10 gün boyunca İbranicede Teşuvah ("geriye dönme") adı verilen bir vicdan muhasebesi yapar. 10 gün boyunca o yıl içinde yapılan tüm hatalı davranışlar gözden geçirilir, insanlara karşı yapılan haksızlıklar için Tanrı'dan af dilemenin yanı sıra o insanlardan da özür dilenir. Tanrı'ya karşı işlenen suçlar içinse tövbe edilir. 9'uncu günün akşamı gün bitmeden bir ilâ iki saat önce Yom Kippur orucuna başlanır ve 26 saat aralıksız sürecek olan oruç boyunca çeşitli tövbe duaları edilir. 26'ncı saatin sonunda orucun bittiğini belirten İbranicede Şofar adı verilen bir boru üflenir, oruç biter ve Tanrı'nın gelecek için insanların yeni kaderlerini yazdığına inanılır.
İslâm
Sünnî Kelâm âlimlerince kader, ezelden ebede kadar hayır ve şer meydana gelecek bütün hadiselerin Allah katında bilinmesi ve takdir edilmesi şeklinde tanımlanır. Ehli Sünnet itikâdına göre kadere iman, imanın şartlarından olup âmentünün bir parçasıdır.[3]
İslâm teolojisinde kader, determinizm, insanın iradesi ve sorumluluğu gibi konular geniş tartışmaların konusu olmuştur. Tartışmaların ana ekseni "Eğer istek, irade ve fiillerimiz dâhil her şey ilâhî bir kader ve takdirin ürünü ise, insan yaptıklarından dolayı niçin sorumlu tutulsun?" meselesidir.
Tartışmalar
Bâzı ilâhiyatçı yazarlara göre "kadere iman", İslâm âkaidinde bir Emevî doktrinidir.[4] İlâhiyatçı yazar İhsan Eliaçık'a göre Kur'an'da ölçü ya da kapasite anlamında bir kader ibâresi bulunmakta, ancak İslâm'da kadere iman diye bir Kur'an hükmü bulunmamaktadır.[5]
İslâm literatüründe kader ile alakalı birçok görüş de ortaya çıkmıştır. Mut'ezile, Kaderiyye fırkasının kader hakkında görüşlerini kabul etmektedir. İkinci bir görüş olarak Cebriyye diye bir görüş vardır. Bu görüşe göre Hür İrade yoktur. Ehl-i Sünnet ise bu iki görüşün ortasında bir görüşle ilerlemiş olup buna göre insan fiillerinde ne tamamen hürdür, ne de Cebriyye'nin düşündüğü gibi insanın iradesi yok değildir. İnsanın fiilerinde hem insanın hür iradesinin, hem de Allah'ın takdirinin etkisi olduğunu düşünülür (Kesb Teorisi). Allah'ın takdirinin insan fiillerine ne kadar etkili olduğu meselesinde Maturidîyye ve Eş'âriyye'nin farklı görüşleri vardır. Mesela insanın iradesi Eş'âri'ye göre mahluk iken Maturidi'ye göre bağımsızdır. Bu yüzden Maturidiler Kaderiyye, Eş'âriler ise Cebriyye görüşüne yakındırlar.
Türk halk kültürü
"Yazgı" olarak söylenir. Yeryüzündeki pek çok toplumda insanın yaşayacaklarının önceden tanrısal bir güç tarafından belirlendiği ve bazı kültürlerde ise bunun bir yere yazılmış olduğu inancı bulunur. Türk kültüründe ise bu yazının insanın alnında olduğu düşünülürdü. Kader anlayışı pek çok inançta mevcut olup insanın başına geleceklerin büyük bir kısmının kendi elinde olmadığı inancına dayanır. Sözcük; "yazı" kelimesiyle ve "yazmak" fiiliyle aynı kökten gelir[6].
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Lisa Raphals (4 Ekim 2003). Philosophy East and West (Volume 53 bas.). University of Hawai'i Press. ss. 537-574.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2017.
- ^ "İslam'da İmanın Şartları". Dinibilgiler.com. 3 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2013.
- ^ Yaşar Nuri Öztürk (5 Şubat 2009). "Kader alın yazısı mı, tabiat kanunları mı?". Hürriyet. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2013.
- ^ ""Kadere İman" Emevi Dini Doktrini". ODATV. 25 Mayıs 2010. 23 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2013.
- ^ Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt 13 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Vikipedi'de görsel dosya.)
Dış bağlantılar
 |
Vikisöz'de kader ile ilgili sözleri bulabilirsiniz. |
