Madde: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k →Kaynakça: Bot: kaynak ve şablon dz. (hata bildir) |
|||
| (26 kullanıcı tarafından yapılan 44 ara revizyon gösterilmiyor) | |||
| 1. satır: | 1. satır: | ||
[[Dosya:Hydrogen discharge tube.jpg|küçükresim|[[Hidrojen]]in evrende en çok bulunan plazma halindeki mor parıltısı]] |
|||
{{Diğer |
{{Diğer anlamı2|Madde}} |
||
'''Madde''' ya da '''özdek''', |
'''Madde''' ya da '''özdek''', [[uzay]]da yer kaplayan [[hacim|hacmi]] ve [[kütle]]si olan [[tanecikli yapı]]lara denir. [[Duyu sistemi|Beş duyu]] organımızla algılayabildiğimiz (hissedebildiğimiz)ve eylemsizliği olan [[canlı]] ve [[cansız]] [[varlık]]lara denir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.visionlearning.com/en/library/Chemistry/1/Early-Ideas-about-Matter/49 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=19 Nisan 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20150510062720/http://www.visionlearning.com/en/library/Chemistry/1/Early-Ideas-about-Matter/49 |arşivtarihi=10 Mayıs 2015 |ölüurl=hayır }}</ref> |
||
Madde olmayan |
Madde olmayan [[şey]]ler de vardır. Örneğin; [[ses]], [[gölge]], [[ısı]], [[ışık]], [[sıcaklık]], [[radyo dalgaları]], [[TV frekansları]] gibi şeyler [[Tanecikli yapı|tanecikli bir yapı]]ya sahip olmadıkları ([[hacim]] ve [[kütle]]leri bulunmadığı) ve (kendi başına hareket ettikleri ya da araz özelliğine sahip olup) [[eylemsizlik]] özelliği taşımadıkları için madde olarak kabul edilmezler. |
||
Maddenin en küçük yapı birimi [[atom]]lardır. Atomlar birleşerek maddeleri meydana getirir. Örneğin: İki [[hidrojen]] atomu ile bir [[oksijen]] atomu birleşerek [[su]]yu meydana getirirler. |
Maddenin en küçük yapı birimi [[atom]]lardır. Atomlar birleşerek maddeleri meydana getirir. Örneğin: İki [[hidrojen]] atomu ile bir [[oksijen]] atomu birleşerek [[su]]yu meydana getirirler. |
||
Bir [[atom]]; [[elektron]], [[nötron]] ve [[proton]]dan oluşur. |
|||
[[Elektron]] maddenin en küçük parçacığıdır ve [[enerji]]den oluşur. [[Nükleer fizik]] ve [[nükleer kimya]]da [[nötrino]] adı ile anılan bu enerji hakkında hâlâ pek az şey bilinmektedir. |
|||
Madde |
Madde kendi çapında: |
||
* '''[[Fiziksel olay]]:''' Bir madde üzerinde meydana geldiği zaman, o maddenin hüviyetini, yapısını değiştirmeyen olaydır. Mesela kağıdın yırtılması, fiziki bir olaydır. Çünkü kağıdın şekli değişmiş fakat özü yine kâğıttır. |
* '''[[Fiziksel olay]]:''' Bir madde üzerinde meydana geldiği zaman, o maddenin hüviyetini, yapısını değiştirmeyen olaydır. Mesela kağıdın yırtılması, fiziki bir olaydır. Çünkü kağıdın şekli değişmiş fakat özü yine kâğıttır. |
||
* '''[[Kimyasal olay]]:''' Bir madde üzerinde meydana geldiği vakit, o maddenin hüviyet ve yapısını değiştiren olaydır. Mesela kağıdın yanması gibi. |
* '''[[Kimyasal olay]]:''' Bir madde üzerinde meydana geldiği vakit, o maddenin hüviyet ve yapısını değiştiren olaydır. Mesela kağıdın yanması gibi. |
||
Atomların çekirdeklerinde değişmeler, parçalanmalar olduğu |
Atomların çekirdeklerinde değişmeler, parçalanmalar olduğu [[radyoaktif]] denilen [[element]]lerden anlaşılmaktadır. [[Atom]]ların ortasında bulunan çekirdeklerin bu parçalanmasında bir elementin başka bir elemente dönüştüğü anlaşılmıştır. Ayrıca [[Albert Einstein]]'in [[izafiyet kuram]]ına göre madde ve [[enerji]] birbirine eş değerdir. Bu sebeple madde enerjiye, enerji de maddeye dönüştürülebilir. Mesela bir [[uranyum]] çekirdeğinin veya başka bir ağır atom çekirdeğinin ikiye ayrılmasıyla meydana gelen çekirdek bölünmesinde madde enerjiye dönüşür. Bileşik cisimlerde olduğu gibi elementler de hep değişmekte bir halden başka hale dönmektedir. |
||
== Maddenin ortak özellikleri == |
== Maddenin ortak özellikleri == |
||
| 22. satır: | 23. satır: | ||
* [[Hacim]] |
* [[Hacim]] |
||
* [[Atom]] ve [[molekül]]ler |
* [[Atom]] ve [[molekül]]ler |
||
* [[Ağırlık]] |
|||
* [[Eylemsizlik]] |
* [[Eylemsizlik]] |
||
* [[Elektirikli yapı]] |
* [[Elektirikli yapı]] |
||
* [[Tanecikli yapı]] |
* [[Tanecikli yapı]] |
||
* [[Boşluklu yapı]] |
|||
| ⚫ | |||
== Madde türleri == |
== Madde türleri == |
||
* [[Normal madde]] |
* [[Normal madde]] |
||
* [[ |
* [[Antimadde]] |
||
* [[Karanlık Madde]] |
* [[Karanlık Madde]] |
||
* [[Baryonik madde]] |
* [[Baryonik madde]] |
||
* [[Baryonik karanlık madde]] |
* [[Baryonik karanlık madde]] |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
{{Ana|Maddenin halleri}} |
{{Ana|Maddenin halleri}} |
||
Maddenin hâli bir maddenin faz durumunu tanımlar. Şu anda 16 tane madde hâli tanımlanır. Maddenin dört klasik hâli: |
Maddenin hâli bir maddenin faz durumunu tanımlar. Şu anda 16 tane madde hâli tanımlanır. Maddenin dört klasik hâli: |
||
* [[Katı]] |
* [[Katı]] |
||
* [[Sıvı]] |
* [[Sıvı]] |
||
| 45. satır: | 46. satır: | ||
* [[Plazma]] olarak kabul edilir. |
* [[Plazma]] olarak kabul edilir. |
||
Maddenin hallerinin evrende bulunuş yüzdeleri %99 plazma, %0.6 gaz, %0.3 sıvı, %0.1 katı şeklindedir. |
Maddenin hallerinin evrende bulunuş yüzdeleri %99 [[plazma]], %0.6 [[gaz]], %0.3 [[sıvı]], %0.1 [[katı]] şeklindedir. |
||
== Maddenin ayırt edici özellikleri == |
== Maddenin ayırt edici özellikleri == |
||
| 131. satır: | 132. satır: | ||
{{fizik-taslak}} |
{{fizik-taslak}} |
||
{{kimya-taslak}} |
{{kimya-taslak}} |
||
{{Biyoloji}} |
|||
{{Doğa}} |
{{Doğa}} |
||
{{Otorite kontrolü}} |
|||
[[Kategori:Madde| ]] |
[[Kategori:Madde| ]] |
||
21.38, 27 Mayıs 2024 itibarı ile sayfanın şu anki hâli.
Madde ya da özdek, uzayda yer kaplayan hacmi ve kütlesi olan tanecikli yapılara denir. Beş duyu organımızla algılayabildiğimiz (hissedebildiğimiz)ve eylemsizliği olan canlı ve cansız varlıklara denir.[1]
Madde olmayan şeyler de vardır. Örneğin; ses, gölge, ısı, ışık, sıcaklık, radyo dalgaları, TV frekansları gibi şeyler tanecikli bir yapıya sahip olmadıkları (hacim ve kütleleri bulunmadığı) ve (kendi başına hareket ettikleri ya da araz özelliğine sahip olup) eylemsizlik özelliği taşımadıkları için madde olarak kabul edilmezler.
Maddenin en küçük yapı birimi atomlardır. Atomlar birleşerek maddeleri meydana getirir. Örneğin: İki hidrojen atomu ile bir oksijen atomu birleşerek suyu meydana getirirler.
Bir atom; elektron, nötron ve protondan oluşur.
Elektron maddenin en küçük parçacığıdır ve enerjiden oluşur. Nükleer fizik ve nükleer kimyada nötrino adı ile anılan bu enerji hakkında hâlâ pek az şey bilinmektedir.
Madde kendi çapında:
- Fiziksel olay: Bir madde üzerinde meydana geldiği zaman, o maddenin hüviyetini, yapısını değiştirmeyen olaydır. Mesela kağıdın yırtılması, fiziki bir olaydır. Çünkü kağıdın şekli değişmiş fakat özü yine kâğıttır.
- Kimyasal olay: Bir madde üzerinde meydana geldiği vakit, o maddenin hüviyet ve yapısını değiştiren olaydır. Mesela kağıdın yanması gibi.
Atomların çekirdeklerinde değişmeler, parçalanmalar olduğu radyoaktif denilen elementlerden anlaşılmaktadır. Atomların ortasında bulunan çekirdeklerin bu parçalanmasında bir elementin başka bir elemente dönüştüğü anlaşılmıştır. Ayrıca Albert Einstein'in izafiyet kuramına göre madde ve enerji birbirine eş değerdir. Bu sebeple madde enerjiye, enerji de maddeye dönüştürülebilir. Mesela bir uranyum çekirdeğinin veya başka bir ağır atom çekirdeğinin ikiye ayrılmasıyla meydana gelen çekirdek bölünmesinde madde enerjiye dönüşür. Bileşik cisimlerde olduğu gibi elementler de hep değişmekte bir halden başka hale dönmektedir.
Maddenin ortak özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Madde türleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Normal maddenin sınıflandırılması[değiştir | kaynağı değiştir]
Maddenin hâlleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Maddenin hâli bir maddenin faz durumunu tanımlar. Şu anda 16 tane madde hâli tanımlanır. Maddenin dört klasik hâli:
Maddenin hallerinin evrende bulunuş yüzdeleri %99 plazma, %0.6 gaz, %0.3 sıvı, %0.1 katı şeklindedir.
Maddenin ayırt edici özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]
| Özkütle | |||
| Özhacim | + |
||
| Çözünürlük | |||
| Özısı | |||
| Genleşme Katsayısı | |||
| Esneklik katsayısı | |||
| Kaynama noktası | |||
| Erime noktası | |||
| Yoğunlaşma noktası | |||
| Erime ısısı | |||
| Buharlaşma noktası |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2015.
 | Fizik ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
 | Kimya ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
