Müslümanların Maveraünnehir'i fethi: Revizyonlar arasındaki fark

Müslümanların Maveraünnehir'i fethi
	; 8. yüzyılda Maveraünnehir'in Ve Horasan'ın Haritası.
Tarih	7. ve 8. yüzyıllar arası
Bölge	Maveraünnehir, Türkistan, Orta Asya
Sonuç	Müslümanların Zaferi ; ■ Maveraünnehir'in İslamlaşması ; ■ İslamiyet'in Türkler arasında yayılmaya başlaması
Taraflar
Komutanlar ve liderler
Kuteybe bin Müslim ; Muslim ibn Sa'id (ölü) ; El-Haraşi ; Cüneyd bin Abdulrahman el-Murri ; Sawra ibn el-Hurr el-Abani; Sa'id ibn Amr el-Haraşi ; Esad ibn Abd Allah el-Kasri ; Nasr ibn Sayyar	; Tonyukuk ; İnel Kağan ; Kül Tegin ; Bilge Şad ; İşbara Bilge Köl İç Çor ; Suluk Çor ; Kül Çor ; Gürek ; Divaştiç (ölü) ; Korzanj (ölü)

Etkileşimli olarak geçmişe göz at

[kontrol edilmemiş revizyon]

← Önceki sürümle aradaki fark Sonraki sürümle aradaki fark →

İçerik silindi İçerik eklendi

GörselVikimetin

Satır içi

Sayfanın 20.13, 24 Haziran 2022 tarihindeki hâli

Müslümanların Maveraünnehir'i fethi ya da Arapların Maveraünnehir'i fethi, günümüzde Özbekistan'ı, Tacikistan'ı, Kazakistan'ı ve Kırgızistan'ı kapsayan Orta Asya'nın tümünün ya da bazı bölgelerinin 7. ve 8. yüzyıllarda Müslümanlar tarafından fethedilmesidir.

Müslümanlar İle Türkler Arasındaki Savaşlar

İran'ın Müslümanlar tarafından fethedilmesinin ardından Müslümanlar Maveraünnehir'deki şehir devletleri ile komşu olmaya başladılar. Maveraünnehir, Türkistan olarak adlandırılan bölgenin içinde yer almasına karşın buradaki şehir devletlerinde yalnızca yönetici kesim Türk idi. Yerli halk ise Soğdlular, Toharlılar gibi çeşitli İranî halklardan oluşmaktaydı. Sasani İmparatorluğu'nun Müslümanlar tarafından yıkılmasından sonra, Suluk Çor komutasındaki Türgiş ve Barcık Kağan komutasındaki Hazar orduları İpek Yolu ticaretini denetim altında tutan ve ekonomik açıdan büyük önemi olan Maveraünnehir'in şehir devletlerini ele geçirmek için Müslüman komşularıyla savaşmaya başladılar.

Emevî-Türgiş Savaşları

Maveraünnehir'in bazı bölgeleri Arap komutan Kuteybe bin Müslim tarafından 706 ile 715 yılları arasında fethedilmişti ancak yine de Müslümanlar, bu bölgeleri tam anlamıyla ele geçirememişlerdi. Türgiş kağanı Suluk Çor'un amacı bütün Maveraünnehir'i Müslüman işgalcilerden temizlemekti. Suluk Çor, Türgişler'in batısında yer alan Hazarlar'ın Müslümanlar'a karşı yaptığı saldırılarla eşzamanlı olarak Müslümanlar'a saldırdı. Kül Çor tarafından komuta edilen Türgiş ordusu, 721 yılında Halifelik ordusu komutanı Sa'id ibn Abdülaziz'i Semerkant yakınlarında yenilgiye uğrattı. Bu yenilgi üzerine görevinden alınan Sa'id ibn Abdülaziz'in yerine gelen El-Haraşi, Hucend'de Türkler'i ve Soğdlu sığınmacıları katletti. Bu durum Türgiş Kağanlığı'na doğru yoğun bir sığınmacı akınına neden oldu. 724 yılında Emevî Halifesi Hişam bin Abdülmelik, Müslim bin Sa'id'i, Türkler'i kesin olarak yenilgiye uğratması emriyle birlikte Horasan'a vali olarak atadı ancak İslam ordusu Suluk Çor'un komutasındaki Türgiş ordusunun sert direnişiyle karşılaştı. Araplar'ın Yawm al-'atash (Türkçesi Susuzluk Günü) olarak andıkları bu günde yalnızca bir avuç Müslüman, Semerkant'a ulaşmayı başardı.

Daha sonra Emevî halifesi Hişam bin Abdülmelik'in Semerkant'a atadığı diğer valiler de Suluk Çor komutasındaki Türgiş ordusu karşısısında bir dizi yenilgiler aldılar. 728 yılında Buhara'yı, 729'da Kemerce'yi ele geçiren Suluk Çor daha sonra birtakım taktiksel yanlışlıklar nedeniyle Dar Geçit Muharebesi'nde İslam ordusu karşısında yenilgi aldı. Türgiş Kağanlığı, Soğdiana ile Fergana Vadisi'ni denetim altına alarak en parlak dönemini yaşadı. 732 yılında Müslümanlar, Semerkant üzerindeki Emevî hakimiyetini pekiştirmek adına iki büyük askerî harekât gerçekleştirdiler. Bunun üzerine Suluk Çor, Semerkant üzerindeki emelllerinden vazgeçti ve kuzeye doğru çekilerek Buhara'dan ayrıldı. 734 yılında El-Harit ibn Suray, Emevî hakimiyetine karşı ayaklandı ve Belh ve Merv'i ele geçirdi ancak daha sonra yenildi ve üç yıl sonra da Türgişler'e sığındı. 737 kışında Suluk Çor, müttefikleri El-Harit ibn Suray, Gürek (Türk-Soğdlu önder) ve Usruşana'dan, Taşkent'ten ve Kutal'dan topladığı adamlarla Emevî Halifeliği'ne karşı son genel saldırıyı başlattı ve Cüzcan'a girdi ancak bir yıl sonra Emevî valisi Esad tarafından Haristan Savaşı'nda yenilgiye uğratıldı. Sonraki yıl Suluk Çor, Çin entrikaları yüzünden komutanlarından biri tarafından öldürüldü. 739 yılında da bu komutan Çinliler tarafından öldürüldü ve Maveraünnehir'e Çin etkisi geri geldi.

Emevî-Göktürk Savaşları

Göktürk Kağanlığı'nın da Emevî Halifeliği'ne karşı askerî harekâtları oldu. Göktürk Kağanlığı, 705 yılında Maveraünnehir'deki İslam hakimiyetini tehdit edecek biçimde sınırlarını Semerkant'a doğru genişletti. Kuteybe bin Müslim'in askerî harekâtları sonucunda Gürek'in Müslümanlar tarafından kuşatılması üzerine Göktürk Kağanlığı, Maveraünnehir'deki müttefiklerine yardımcı kuvvetler gönderdi. Bu yardımcı kuvvetler Büyük olasılıkla Kül Tegin tarafından yönetilmekteydi.^[1] Arap güçleri ise Kuteybe bin Müslim tarafından yönetiliyordu.^[2] Bunun dışında Türklerin komutanının Kül Tegin olmadığı, Göktürklerin bu dönemde Maveraünnehir'e saldırmadığını iddia edenler de vardır.^[3] Kuteybe komutasındaki Araplarla Kül Tegin komutasındaki Türkler 712 yılında Semerkand yakınlarında bir savaş yaptılar ve bu savaşı Türkler kazandı.^[4]^[5]^[6] Bu savaştan sonra Kül Tegin, Kara Türgişler'in Göktürklere isyan etmesi gibi nedenlerle Maveraünnehir'den geri çekildi.

Son Savaşlar

Müslümanlar'ın Orta Asya'daki son zaferi 751 yılında gerçekleşen Talas Muharebesi'dir. Abbâsî Halifeliği ile Tang Hanedanlığı'nın karşılaştığı bu savaşta Tibet İmparatorluğu, Müslümanlar ile müttefik idi. Bu savaşta Müslümanlar Xinjiang'a tam olarak ilerleyemedi, savaşın stratejik açıdan ise bir önemi yoktur çünkü Orta Asya'da Çin hakimiyetini sona erdiren olay An Luşan İsyanı'ydı. Savaştan sonra Karluk Türkleri'nin bir bölümü din olarak İslamiyet'i seçse de Karluk Türkleri'nin çoğunluk olarak İslamiyeti benimsemesi Karahanlı Devleti zamanında, 10. yüzyılın ortalarında gerçekleşmiştir.

Türkler, Maveraünnehir'i geri almak için birkaç yüzyıl daha beklemişlerdir. 999 yılında da Karahanlılar, Samanoğulları'nı yıkarak Buhara'yı geri almışlardır. Denis Siner, Orta Asya'daki Çin üstünlüğünü sona erdiren en önemli etkenin Talas Muharebesi değil, Batı Göktürk Kağanlığı'nın yıkılışı olduğunu iddia etmektedir. Batı Göktürk Kağanlığı'nın yıkılışıyla birlikte Müslümanlar bu bölgedeki en büyük düşmanlarından kurtuldular.

Araplar'ın Gözünden Türkler

Ortaçağ Arap yazarları Türkler'i, kendi açılarından fiziksel olarak oldukça değişik ve ilginç görmüşlerdir. Ve Türkler'i yüzleri demirde dövülmüş kalkanlar gibi ve küçük gözlü olarak tanımlamışlardır. Yine Ortaçağ Arap yazarları Türkler'i ve Tibetliler'i birbirine benzetmiştir hatta birbirlerinden ayırt etmekte zorlandıklarını belirtmişlerdir. Bu kayıtlar Türkler'in dış görünüşünü Turani tipte tanımlamıştır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ Rıza Nur, Türk Tarihi, Cilt 1, sf.67
^ BECKWITH, CHRISTOPHER I. (2020-07-21). The Tibetan Empire in Central Asia. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-21630-0.
^ [email protected], Mehmet Akif Ardic (Akhenaton). "- Kül Tegin (Kül Tigin)". www.gizliilimler.org (Turkish). Erişim tarihi: 2022-06-24.
^ Rıza Nur, Türk Tarihi, sf.68
^ Ahmet Haldun Terzioğlu, Göktürkler, sf.327-329
^ Gumilev, 2002: 370.

Ahmet Haldun Terzioğlu, Göktürkler sf. 327-328-329

[1] Rıza Nur, Türk Tarihi, Cilt 1, sf.67

[2] BECKWITH, CHRISTOPHER I. (2020-07-21). The Tibetan Empire in Central Asia. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-21630-0.

[3] [email protected], Mehmet Akif Ardic (Akhenaton). "- Kül Tegin (Kül Tigin)". www.gizliilimler.org (Turkish). Erişim tarihi: 2022-06-24.

[4] Rıza Nur, Türk Tarihi, sf.68

[5] Ahmet Haldun Terzioğlu, Göktürkler, sf.327-329

[6] Gumilev, 2002: 370.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ 38. satır: / 38. satır: @@
 === Emevî-Göktürk Savaşları ===
-[[Göktürk Kağanlığı]]'nın da [[Emevîler|Emevî Halifeliği]]'ne karşı askerî harekâtları oldu. [[Göktürk Kağanlığı]], 705 yılında [[Maveraünnehir]]'deki [[İslam]] hakimiyetini tehdit edecek biçimde sınırlarını [[Semerkant]]'a doğru genişletti. [[Kuteybe bin Müslim]]'in askerî harekâtları sonucunda [[Gürek]]'in [[Müslüman]]lar tarafından kuşatılması üzerine [[Göktürk Kağanlığı]], [[Maveraünnehir]]'deki müttefiklerine yardımcı kuvvetler gönderdi. Bu yardımcı kuvvetler Büyük olasılıkla [[Kül Tigin|Kül Tegin]] tarafından yönetilmekteydi.<ref>Rıza Nur, Türk Tarihi, Cilt 1, sf.67</ref> Arap güçleri ise [[Kuteybe bin Müslim]] tarafından yönetiliyordu.<ref>{{Kitap kaynağı|url=http://dx.doi.org/10.2307/j.ctv131bwbb|başlık=The Tibetan Empire in Central Asia|tarih=2020-07-21|yayıncı=Princeton University Press|ad=CHRISTOPHER I.|soyadı=BECKWITH|isbn=978-0-691-21630-0}}</ref> Bunun dışında Türklerin komutanının Kül Tegin olmadığı, Göktürklerin bu dönemde Maveraünnehir'e saldırmadığını iddia edenler de vardır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.gizliilimler.org/K.ue.l-Tegin--k1-K.ue.l-Tigin-k2-.htm|başlık=- Kül Tegin (Kül Tigin)|erişimtarihi=2022-06-24|dil=Turkish|çalışma=www.gizliilimler.org|ad=Mehmet Akif Ardic (Akhenaton)|soyadı[email protected]}}</ref> Kuteybe komutasındaki Araplarla Kül Tegin komutasındaki Türkler 712 yılında [[Semerkant|Semerkand]] yakınlarında bir savaş yaptılar ve bu savaşı [[Türkler]] kazandı.<ref>Rıza Nur, Türk Tarihi, sf.68</ref><ref>Ahmet Haldun Terzioğlu, Göktürkler, sf.327-329</ref><ref>Gumilev, 2002: 370.</ref> Bu savaştan sonra Kül Tegin, Maveraünnehir'den geri çekildi.
+[[Göktürk Kağanlığı]]'nın da [[Emevîler|Emevî Halifeliği]]'ne karşı askerî harekâtları oldu. [[Göktürk Kağanlığı]], 705 yılında [[Maveraünnehir]]'deki [[İslam]] hakimiyetini tehdit edecek biçimde sınırlarını [[Semerkant]]'a doğru genişletti. [[Kuteybe bin Müslim]]'in askerî harekâtları sonucunda [[Gürek]]'in [[Müslüman]]lar tarafından kuşatılması üzerine [[Göktürk Kağanlığı]], [[Maveraünnehir]]'deki müttefiklerine yardımcı kuvvetler gönderdi. Bu yardımcı kuvvetler Büyük olasılıkla [[Kül Tigin|Kül Tegin]] tarafından yönetilmekteydi.<ref>Rıza Nur, Türk Tarihi, Cilt 1, sf.67</ref> Arap güçleri ise [[Kuteybe bin Müslim]] tarafından yönetiliyordu.<ref>{{Kitap kaynağı|url=http://dx.doi.org/10.2307/j.ctv131bwbb|başlık=The Tibetan Empire in Central Asia|tarih=2020-07-21|yayıncı=Princeton University Press|ad=CHRISTOPHER I.|soyadı=BECKWITH|isbn=978-0-691-21630-0}}</ref> Bunun dışında Türklerin komutanının Kül Tegin olmadığı, Göktürklerin bu dönemde Maveraünnehir'e saldırmadığını iddia edenler de vardır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.gizliilimler.org/K.ue.l-Tegin--k1-K.ue.l-Tigin-k2-.htm|başlık=- Kül Tegin (Kül Tigin)|erişimtarihi=2022-06-24|dil=Turkish|çalışma=www.gizliilimler.org|ad=Mehmet Akif Ardic (Akhenaton)|soyadı[email protected]}}</ref> Kuteybe komutasındaki Araplarla Kül Tegin komutasındaki Türkler 712 yılında [[Semerkant|Semerkand]] yakınlarında bir savaş yaptılar ve bu savaşı [[Türkler]] kazandı.<ref>Rıza Nur, Türk Tarihi, sf.68</ref><ref>Ahmet Haldun Terzioğlu, Göktürkler, sf.327-329</ref><ref>Gumilev, 2002: 370.</ref> Bu savaştan sonra Kül Tegin, [[Kara Türgişler]]'in Göktürklere isyan etmesi gibi nedenlerle Maveraünnehir'den geri çekildi.
 === Son Savaşlar ===