İçeriğe atla

Müslümanların Maveraünnehir'i fethi: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki fark
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Değişiklik özeti yok
Etiketler: Geri alındı tanım değiştirme
Yzkoc (mesaj | katkılar)
Devriyeler, Çevirmenler
131.150 değişiklik
 
(15 kullanıcı tarafından yapılan 23 ara revizyon gösterilmiyor)
1. satır: 1. satır:
{{Savaş bilgi kutusu
{{Savaş bilgi kutusu
| çatışma = Maveraünnehrin Fethi
| çatışma = Müslümanların Maveraünnehir'i fethi
| parçası =
| parçası =
| resim = Transoxiana 8th century.svg
| resim = Transoxiana 8th century.svg
| başlık = 8. yüzyılda Maveraünnehir'in Ve Horasan'ın Haritası.
| başlık = 8. yüzyılda Maveraünnehir ve Horasan
| tarih = 7. ve 8. yüzyıllar arası
| tarih = 7. ve 8. yüzyıllar arası
| yer = [[Maveraünnehir]], [[Türkistan]], [[Orta Asya]]
| yer = [[Maveraünnehir]], [[Türkistan]], [[Orta Asya]]
| bölge =
| bölge =
| sebep =
| sebep =
| sonuç = [[Müslüman]]ların Zaferi <br /> ■ [[Maveraünnehir]]'in [[İslam]]laşması <br /> ■ [[İslam]]iyet'in [[Türkler]] arasında yayılmaya başlaması
| sonuç = [[Müslüman]]ların zaferi
* [[Maveraünnehir]]'in [[İslam]]laşması
* İslamlaşma ve [[Araplar]]ın [[Türk halkları]] üzerindeki etkisinin başlaması
* Maveraünnehir'de Çin hakimiyetinin ve etkisinin sonu
| coğrafi_değişiklikler =
| coğrafi_değişiklikler =
| savaşan1 = [[Dosya:Flag of Umayyad.svg|25px]] [[Emevîler|Emevî Halifeliği]]<br /> [[Dosya:Black flag.svg|25px]] [[Abbasiler|Abbasi Halifeliği]] ([[Emevîler|Emevî Halifeliği]]'nden sonraki dönemde)
| savaşan1 = [[Dosya:Umayyad Flag.svg|25px]] [[Emevîler|Emevî Halifeliği]]<br /> [[Dosya:Black flag.svg|25px]] [[Abbasiler|Abbasi Halifeliği]] ([[Emevîler|Emevî Halifeliği]]'nden sonraki dönemde)
| savaşan2 = [[Dosya:Flag of the Göktürks Khaganate.svg|25px]] [[Göktürk Kağanlığı]]<br />[[Türgişler|Türgiş Kağanlığı]]<br />[[Tibetliler|Tibet İmparatorluğu]]
| savaşan2 = [[Dosya:Flag of the Göktürks Khaganate.svg|25px]] [[Göktürk Kağanlığı]]<br />[[Türgişler|Türgiş Kağanlığı]]<br />[[Tibetliler|Tibet İmparatorluğu]]
----
----
16. satır: 19. satır:
| savaşan3 = [[Tang Hanedanlığı]] (Yalnızca [[Tibetliler|Tibet İmparatorluğu]] ile olan savaşta)
| savaşan3 = [[Tang Hanedanlığı]] (Yalnızca [[Tibetliler|Tibet İmparatorluğu]] ile olan savaşta)
| komutan1 = [[Kuteybe bin Müslim]] <br /> [[Muslim ibn Sa'id]] {{Çatışmada ölüm}} <br /> [[El-Haraşi]] <br /> [[Cüneyd bin Abdulrahman el-Murri]] <br /> [[Sawra ibn el-Hurr el-Abani]]<br /> [[Sa'id ibn Amr el-Haraşi]] <br /> [[Esad ibn Abd Allah el-Kasri]] <br /> [[Nasr ibn Sayyar]]
| komutan1 = [[Kuteybe bin Müslim]] <br /> [[Muslim ibn Sa'id]] {{Çatışmada ölüm}} <br /> [[El-Haraşi]] <br /> [[Cüneyd bin Abdulrahman el-Murri]] <br /> [[Sawra ibn el-Hurr el-Abani]]<br /> [[Sa'id ibn Amr el-Haraşi]] <br /> [[Esad ibn Abd Allah el-Kasri]] <br /> [[Nasr ibn Sayyar]]
| komutan2 = [[Dosya:Flag of the Göktürks Khaganate.svg|25px]] [[Tonyukuk]] <br> [[Dosya:Flag of the Göktürks Khaganate.svg|25px]] [[İnel Kağan]] <br> [[Dosya:Flag of the Göktürks Khaganate.svg|25px]] [[Kül Tigin]] <br /> [[Dosya:Flag of the Göktürks Khaganate.svg|25px]] [[Bilge Kağan|Bilge Şad]] <br /> [[Dosya:Flag of the Göktürks Khaganate.svg|25px]] [[İşbara Bilge Köl İç Çor]] <br> [[Suluk Çor]] <br /> [[Kül Çor]] <br /> [[Gürek]] {{Teslim oldu}} <br /> [[Divaştiç]] {{Çatışmada ölüm}} <br /> [[Korzanj]] {{Çatışmada ölüm}}
| komutan2 = [[Dosya:Flag of the Göktürks Khaganate.svg|25px]] [[Tonyukuk]] <br> [[Dosya:Flag of the Göktürks Khaganate.svg|25px]] [[İnel Kağan]] <br> [[Dosya:Flag of the Göktürks Khaganate.svg|25px]] [[Kül Tigin]] <br /> [[Dosya:Flag of the Göktürks Khaganate.svg|25px]] [[Bilge Kağan|Bilge Şad]] <br /> [[Dosya:Flag of the Göktürks Khaganate.svg|25px]] [[İşbara Bilge Köl İç Çor]] <br> [[Suluk Çor]] <br /> [[Köl Çor]] <br /> [[Gürek]] {{Teslim oldu}} <br /> [[Divaştiç]] {{Çatışmada ölüm}} <br /> [[Korzanj]] {{Çatışmada ölüm}}
| komutan3 =
| komutan3 =
| güç1 =
| güç1 =
27. satır: 30. satır:
}}
}}
{{Müslümanları Maveraünnehir'i fethi kutusu}}
{{Müslümanları Maveraünnehir'i fethi kutusu}}
'''Müslümanların Maveraünnehir'i fethi''' ya da '''Arapların Maveraünnehir'i fethi''', günümüzde [[Özbekistan]]'ı, [[Tacikistan]]'ı, [[Kazakistan]]'ı ve [[Kırgızistan]]'ı kapsayan [[Orta Asya]]'nın tümünün ya da bazı bölgelerinin 7. ve 8. yüzyıllarda [[On İki İmam|On İki İmamların]] dördüncüsü olan [[İmam Zeynel Abidin]] ve taraftarları olan [[Müslüman]]lar tarafından fethedilmesidir.<ref>Kerbela Vakası ve Kerbela'nın İntikamı - İmam Zeynel Abidin ve Türk Taraftarları, Maarif Kütüphanesi, 2. Baskı</ref>
'''Müslümanların Maveraünnehir'i fethi''' ya da '''Arapların Maveraünnehir'i fethi''', günümüzde [[Özbekistan]]'ı, [[Tacikistan]]'ı, [[Kazakistan]]'ı ve [[Kırgızistan]]'ı kapsayan [[Orta Asya]]'nın tümünün ya da bazı bölgelerinin 7. ve 8. yüzyıllarda [[On İki İmam]]ların dördüncüsü olan [[İmam Zeynel Abidin]] ve taraftarları olan [[Müslüman]]lar tarafından fethedilmesidir.<ref>Kerbela Vakası ve Kerbela'nın İntikamı - İmam Zeynel Abidin ve Türk Taraftarları, Maarif Kütüphanesi, 2. Baskı</ref>


== Müslümanlar İle Türkler Arasındaki Savaşlar ==
== Müslümanlar İle Türkler Arasındaki Savaşlar ==
33. satır: 36. satır:


=== Emevî-Türgiş Savaşları ===
=== Emevî-Türgiş Savaşları ===
[[Maveraünnehir]]'in bazı bölgeleri [[Araplar|Arap]] komutan [[Kuteybe bin Müslim]] tarafından 706 ile 715 yılları arasında fethedilmişti ancak yine de [[Müslüman]]lar, bu bölgeleri tam anlamıyla ele geçirememişlerdi. [[Türgişler|Türgiş]] kağanı Suluk Çor'un amacı bütün [[Maveraünnehir]]'i [[Müslüman]] işgalcilerden temizlemekti. Suluk Çor, [[Türgişler]]'in batısında yer alan [[Hazarlar]]'ın [[Müslüman]]lar'a karşı yaptığı saldırılarla eşzamanlı olarak [[Müslüman]]lar'a saldırdı. [[Kül Çor]] tarafından komuta edilen [[Türgişler|Türgiş]] ordusu, 721 yılında [[Halifelik]] ordusu komutanı [[Sa'id ibn Abdülaziz]]'i [[Semerkant]] yakınlarında yenilgiye uğrattı. Bu yenilgi üzerine görevinden alınan [[Sa'id ibn Abdülaziz]]'in yerine gelen [[El-Haraşi]], [[Hucend]]'de [[Türkler]]'i ve Soğdlu sığınmacıları katletti. Bu durum [[Türgişler|Türgiş Kağanlığı]]'na doğru yoğun bir sığınmacı akınına neden oldu. 724 yılında [[Emevîler|Emevî Halifesi]] [[Hişam bin Abdülmelik]], [[Müslim bin Sa'id]]'i, [[Türkler]]'i kesin olarak yenilgiye uğratması emriyle birlikte [[Horasan]]'a vali olarak atadı ancak [[İslam]] ordusu Suluk Çor'un komutasındaki [[Türgişler|Türgiş]] ordusunun sert direnişiyle karşılaştı. [[Araplar]]'ın ''Yawm al-'atash'' (Türkçesi ''[[Susuzluk Günü]]'') olarak andıkları bu günde yalnızca bir avuç [[Müslüman]], [[Semerkant]]'a ulaşmayı başardı.
[[Maveraünnehir]]'in bazı bölgeleri [[Araplar|Arap]] komutan [[Kuteybe bin Müslim]] tarafından 706 ile 715 yılları arasında fethedilmişti ancak yine de [[Müslüman]]lar, bu bölgeleri tam anlamıyla ele geçirememişlerdi. [[Türgişler|Türgiş]] kağanı Suluk Çor'un amacı bütün [[Maveraünnehir]]'i [[Müslüman]] işgalcilerden temizlemekti. Suluk Çor, [[Türgişler]]'in batısında yer alan [[Hazarlar]]'ın [[Müslüman]]lar'a karşı yaptığı saldırılarla eşzamanlı olarak [[Müslüman]]lar'a saldırdı. [[Köl Çor]] tarafından komuta edilen [[Türgişler|Türgiş]] ordusu, 721 yılında [[Halifelik]] ordusu komutanı [[Sa'id ibn Abdülaziz]]'i [[Semerkant]] yakınlarında yenilgiye uğrattı. Bu yenilgi üzerine görevinden alınan Sa'id ibn Abdülaziz'in yerine gelen [[El-Haraşi]], [[Hucend]]'de [[Türkler]]'i ve Soğdlu sığınmacıları katletti. Bu durum [[Türgişler|Türgiş Kağanlığı]]'na doğru yoğun bir sığınmacı akınına neden oldu. 724 yılında [[Emevîler|Emevî Halifesi]] [[Hişam bin Abdülmelik]], [[Müslim bin Sa'id]]'i, [[Türkler]]'i kesin olarak yenilgiye uğratması emriyle birlikte [[Horasan]]'a vali olarak atadı ancak [[İslam]] ordusu Suluk Çor'un komutasındaki [[Türgişler|Türgiş]] ordusunun sert direnişiyle karşılaştı. [[Araplar]]'ın ''Yawm al-'atash'' (Türkçesi ''[[Susuzluk Günü]]'') olarak andıkları bu günde yalnızca bir avuç [[Müslüman]], [[Semerkant]]'a ulaşmayı başardı.


Daha sonra [[Emevî]] halifesi [[Hişam bin Abdülmelik]]'in [[Semerkant]]'a atadığı diğer valiler de Suluk Çor komutasındaki [[Türgişler|Türgiş]] ordusu karşısısında bir dizi yenilgiler aldılar. 728 yılında [[Buhara]]'yı, 729'da Kemerce'yi ele geçiren Suluk Çor daha sonra [[Dar Geçit Muharebesi]]'nde [[İslam]] ordusu karşısında bir zafer daha kazandı.<ref>{{Kitap kaynağı|soyadı1=Gibb |ad1= H. A. R.|yazarbağı1=H. A. R. Gibb|yıl=1923|başlık=The Arab Conquests in Central Asia|dil=İngilizce|yer=Londra|yayıncı=The Royal Asiatic Society| OCLC= 499987512}}</ref> [[Türgişler|Türgiş Kağanlığı]], [[Soğdiana]] ile [[Fergana Vadisi]]'ni denetim altına alarak en parlak dönemini yaşadı. 732 yılında [[Müslüman]]lar, [[Semerkant]] üzerindeki [[Emevî]] hakimiyetini pekiştirmek adına iki büyük askerî harekât gerçekleştirdiler. Bunun üzerine Suluk Çor, [[Semerkant]] üzerindeki emelllerinden vazgeçti ve kuzeye doğru çekilerek [[Buhara]]'dan ayrıldı. 734 yılında [[El-Harit ibn Suray]], [[Emevî]] hakimiyetine karşı ayaklandı ve [[Belh]] ve [[Merv]]'i ele geçirdi ancak daha sonra yenildi ve üç yıl sonra da [[Türgişler]]'e sığındı. 737 kışında Suluk Çor, müttefikleri [[El-Harit ibn Suray]], [[Gürek]] ([[Türkler|Türk]]-Soğdlu önder) ve [[Usruşana]]'dan, [[Taşkent]]'ten ve [[Kutal]]'dan topladığı adamlarla [[Emevîler|Emevî Halifeliği]]'ne karşı son genel saldırıyı başlattı ve [[Cüzcan]]'a girdi ancak bir yıl sonra Emevî valisi [[Esad]] tarafından [[Haristan Savaşı]]'nda yenilgiye uğratıldı. Sonraki yıl Suluk Çor, [[Çin]] entrikaları yüzünden komutanlarından biri tarafından öldürüldü. 739 yılında da bu komutan [[Han Ulusu|Çinliler]] tarafından öldürüldü ve [[Maveraünnehir]]'e [[Çin]] etkisi geri geldi.
Daha sonra [[Emevî]] halifesi [[Hişam bin Abdülmelik]]'in [[Semerkant]]'a atadığı diğer valiler de Suluk Çor komutasındaki [[Türgişler|Türgiş]] ordusu karşısısında bir dizi yenilgiler aldılar. 728 yılında [[Buhara]]'yı, 729'da Kemerce'yi ele geçiren Suluk Çor daha sonra [[Dar Geçit Muharebesi]]'nde [[İslam]] ordusu karşısında bir zafer daha kazandı.<ref>{{Kitap kaynağı|soyadı1=Gibb |ad1= H. A. R.|yazarbağı1=H. A. R. Gibb|yıl=1923|başlık=The Arab Conquests in Central Asia|url=https://archive.org/details/arabconquestscen00gibb |dil=İngilizce|yer=Londra|yayıncı=The Royal Asiatic Society|oclc= 499987512}}</ref> [[Türgişler|Türgiş Kağanlığı]], [[Soğdiana]] ile [[Fergana Vadisi]]'ni denetim altına alarak en parlak dönemini yaşadı. 732 yılında [[Müslüman]]lar, [[Semerkant]] üzerindeki [[Emevî]] hakimiyetini pekiştirmek adına iki büyük askerî harekât gerçekleştirdiler. Bunun üzerine Suluk Çor, [[Semerkant]] üzerindeki emelllerinden vazgeçti ve kuzeye doğru çekilerek [[Buhara]]'dan ayrıldı. 734 yılında [[El-Harit ibn Suray]], [[Emevî]] hakimiyetine karşı ayaklandı ve [[Belh]] ve [[Merv]]'i ele geçirdi ancak daha sonra yenildi ve üç yıl sonra da [[Türgişler]]'e sığındı. 737 kışında Suluk Çor, müttefikleri [[El-Harit ibn Suray]], [[Gürek]] ([[Türkler|Türk]]-Soğdlu önder) ve [[Usruşana]]'dan, [[Taşkent]]'ten ve [[Kutal]]'dan topladığı adamlarla [[Emevîler|Emevî Halifeliği]]'ne karşı son genel saldırıyı başlattı ve [[Cüzcan]]'a girdi ancak bir yıl sonra Emevî valisi [[Esad]] tarafından [[Haristan Savaşı]]'nda yenilgiye uğratıldı. Sonraki yıl Suluk Çor, [[Çin]] entrikaları yüzünden komutanlarından biri tarafından öldürüldü. 739 yılında da bu komutan [[Han Ulusu|Çinliler]] tarafından öldürüldü ve [[Maveraünnehir]]'e [[Çin]] etkisi geri geldi.


=== Emevî-Göktürk Savaşları ===
=== Emevî-Göktürk Savaşları ===
[[Emevi Halifeliği]], Maveraünnehir'e ilk geldiğinden beri Soğdlar ile küçük çatışmalara giriyordu. 700'lü yıllarda bu çatışmalar büyümeye başlamış ve artık bir fetih hareketine dönüşmüştü. Ancak [[Türkler]] tarafından idare edilen Soğd krallıkları, buralara ulaşan Arap saldırılarına karşı koymayı başarmıştı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Ahmet Taşağıl, Göktrürkler-3|sayfa=29}}</ref> [[Tonyukuk]], [[İnel Kağan|İnel]] ve [[Bilge Kağan|Bilge]] tarafından yönetilen [[Göktürkler|Göktürk]] orduları, 701 yılında Seyhun kıyılarına vardı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Ahmet Taşağıl, Göktürkler-1|sayfa=29}}</ref> Nehri geçen Göktürk ordusu, Kızılkum çölüne girdi. İnel burada kalırken, Tonyukuk daha güneye ilerleyerek Soğd halkını itaat altına aldı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=F.. Chavannes. Document! sur its Tuokioue Occidentaux, s. 67}}</ref> Ek-Tag'ı geçen [[Göktürkler|Göktürk]] ordusu, 701 yılında [[Semerkant]]'a ulaştı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=R . Giraud. l'Empire de Turc Célestes,}}</ref> Bununla beraber 701 yılında Göktürk ordusu, daha da güneye ilerleyerek [[Emevîler]]in Horasan valisi [[Muhelleb b. Ebû Sufra]]'yı Rutbil yakınlarında yenilgiye uğrattılar.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Marquart, J., Die Chronologie der altturkischen Inschriften, Leipzig, 1898.}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Lev Gumilev, Eski Türkler|sayfa=359|yayıncı=Selenge Yayıınları}}</ref> Bundan sonra Göktürk ordusu muzaffer bir şekilde Türk yurduna geri döndü.
[[Emevi Halifeliği]], Maveraünnehir'e ilk geldiğinden beri Soğdlar ile küçük çatışmalara giriyordu. 700'lü yıllarda bu çatışmalar büyümeye başlamış ve artık bir fetih hareketine dönüşmüştü. Ancak [[Türkler]] tarafından idare edilen Soğd krallıkları, buralara ulaşan Arap saldırılarına karşı koymayı başarmıştı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Ahmet Taşağıl, Göktrürkler-3|sayfa=29}}</ref> [[Tonyukuk]], [[İnel Kağan|İnel]] ve [[Bilge Kağan|Bilge]] tarafından yönetilen [[Göktürkler|Göktürk]] orduları, 701 yılında Seyhun kıyılarına vardı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Ahmet Taşağıl, Göktürkler-3|sayfa=29}}</ref> Nehri geçen Göktürk ordusu, Kızılkum çölüne girdi. İnel burada kalırken, Tonyukuk daha güneye ilerleyerek Soğd halkını itaat altına aldı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=F.. Chavannes. Document! sur its Tuokioue Occidentaux, s. 67}}</ref> Ek-Tag'ı geçen [[Göktürkler|Göktürk]] ordusu, 701 yılında [[Semerkant]]'a ulaştı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=R . Giraud. l'Empire de Turc Célestes,}}</ref> Bununla beraber 701 yılında Göktürk ordusu, daha da güneye ilerleyerek [[Emevîler]]in Horasan valisi [[Mühelleb bin Ebû Sufra]]'yı Rutbil yakınlarında yenilgiye uğrattılar.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Marquart, J., Die Chronologie der altturkischen Inschriften, Leipzig, 1898.}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Lev Gumilev, Eski Türkler|sayfa=359|yayıncı=Selenge Yayıınları}}</ref> Bundan sonra Göktürk ordusu muzaffer bir şekilde Türk yurduna geri döndü.


705 yılında [[Kuteybe bin Müslim]], Horasan valisi tayin edildi. Bundan hemen sonra, 705 yılında [[Belh]] şehrini zaptetmeyi başardıysa da, 706 yılında Baykent'te [[Türkler]] ve Soğdlar tarafından püskürtüldü.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Lev Gumilev, Eski Türkler|sayfa=364|yayıncı=Selenge Yayınları}}</ref> 707 yılında Türgişler, Kuteybe'yi Buhara'dan kovdular ve [[Merv]] yakınlarında bir yenilgiye daha uğratmayı başardılar.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Lev Gumilev, Eski Türkler|sayfa=364|yayıncı=Selenge Yayınları}}</ref> Bu yenilgilere rağmen Kuteybe Talkan'a kadar ilerlemeyi başardı. Buhara'yı tekrar ele geçirse de, 708 yılında Türgişler Arap ordusunu bir kez daha Buhara'dan atmayı başardılar.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Lev Gumilev, Eski Türkler|sayfa=364|yayıncı=Selenge Yayınları}}</ref> Ancak Kuteybe, 711 yılında [[Semerkant]]'ı kuşatarak bölgenin en önemli şehrini tehdit etmeye başladı. Yine aynı yıl, 711'de [[Türgişler]] isyan ettilerse de, Göktürk ordusu onları mağlup etmeyi başardı<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Liu Mau-Tsai, Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri|sayfa=169}}</ref> ve akabinde [[Tonyukuk]] ve [[İnel Kağan|İnel]] komutasındaki Türk ordusu, [[Semerkant]]'a değin Türgişler'i kovalayarak, onları geri dönmeye mecbur etti.<ref>Bilge Kağan Yazıtı, Doğu Yüzü, 39. Satır</ref> İnel Maveraünnehir'de bırakılırken, Tonyukuk geri döndü. Bundan sonra [[Gürek]], Göktürk ordusundan yardım istedi. Ancak Emevi ordusu, İnel Kağan'a attıkları bir gece baskınıyla Göktürkler'i mağlup etmeyi başardılar. Göktürk ordusunun mağlup olmasının ana sebebi, Türk komutanlığının İnel komutasına verdiği ordunun, ehemmiyetsiz birliklerden oluşmasıydı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=S. G. Klyashtorny, Orta Asya Milletlerinin Araplar'a Karşı Mücadelelerine Dair|sayfa=773}}</ref> İnel Kagan'ın mağlubiyetinden kısa bir süre sonra ana Türk ordusu [[Kül Tigin]] ve [[Bilge Kağan|Bilge]] komutasında Maveraünnehir'e girerek<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=S. G. Klyashtorny, Orta Asya Milletlerinin Araplar'a Karşı Mücadelelerine Dair|sayfa=774}}</ref> hem İnel'in ordusunu yok olmaktan kurtarmış<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Lev Gumilev, Eski Türkler|sayfa=371|yayıncı=Selenge Yayınları}}</ref> hem de işgal edilen tüm toprakları [[Semerkant]]'a kadar geri almışlardır. Bundan sonra Kül-Tegin daha güneye inmeye hazırlanırken, [[Karluklar]]ın isyan etmesi sonucunda geri dönmeye mecbur kalmıştır.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Ahmet Taşağıl, Kök Tengri'nin Çocukları|sayfa=165}}</ref> [[Kuteybe bin Müslim]]'in bu harekatlar yapılırken hiçbir şekilde cevap vermemesi dikkat çekicidir. Bu, bize Kuteybe'nin Kül-Tegin'den ve Göktürkler'in ana ordusundan çekindiğini kanıtlar. Çünkü Kuteybe, [[Tonyukuk]] Maveraünnehir'e girdiğinde Göktürkler'e saldırmamış; İnel tek kaldığında gecikmeden saldırmış, ve Kül-Tegin ile Bilge'nin kıtaları Maveraünnehir'e girdiğinde askerlerini derhal geri çekmiştir.
705 yılında [[Kuteybe bin Müslim]], Horasan valisi tayin edildi. Bundan hemen sonra, 705 yılında [[Belh]] şehrini zaptetmeyi başardıysa da, 706 yılında Baykent'te [[Türkler]] ve Soğdlar tarafından püskürtüldü.<ref name="ReferenceA">{{Kitap kaynağı|başlık=Lev Gumilev, Eski Türkler|sayfa=364|yayıncı=Selenge Yayınları}}</ref> 707 yılında Türgişler, Kuteybe'yi Buhara'dan kovdular ve [[Merv]] yakınlarında bir yenilgiye daha uğratmayı başardılar.<ref name="ReferenceA"/> Bu yenilgilere rağmen Kuteybe Talkan'a kadar ilerlemeyi başardı. Buhara'yı tekrar ele geçirse de, 708 yılında Türgişler Arap ordusunu bir kez daha Buhara'dan atmayı başardılar.<ref name="ReferenceA"/> Ancak Kuteybe, 711 yılında [[Semerkant]]'ı kuşatarak bölgenin en önemli şehrini tehdit etmeye başladı. Yine aynı yıl, 711'de [[Türgişler]] isyan ettilerse de, Göktürk ordusu onları mağlup etmeyi başardı<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Liu Mau-Tsai, Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri|sayfa=169}}</ref> ve akabinde [[Tonyukuk]] ve [[İnel Kağan|İnel]] komutasındaki Türk ordusu, [[Semerkant]]'a değin Türgişler'i kovalayarak, onları geri dönmeye mecbur etti.<ref>Bilge Kağan Yazıtı, Doğu Yüzü, 39. Satır</ref> İnel Maveraünnehir'de bırakılırken, Tonyukuk geri döndü. Bundan sonra [[Gürek]], Göktürk ordusundan yardım istedi. Ancak Emevi ordusu, İnel Kağan'a attıkları bir gece baskınıyla Göktürkler'i mağlup etmeyi başardılar. Göktürk ordusunun mağlup olmasının ana sebebi, Türk komutanlığının İnel komutasına verdiği ordunun, ehemmiyetsiz birliklerden oluşmasıydı.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=S. G. Klyashtorny, Orta Asya Milletlerinin Araplar'a Karşı Mücadelelerine Dair|sayfa=773}}</ref> İnel Kagan'ın mağlubiyetinden kısa bir süre sonra ana Türk ordusu [[Kül Tigin]] ve [[Bilge Kağan|Bilge]] komutasında Maveraünnehir'e girerek<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=S. G. Klyashtorny, Orta Asya Milletlerinin Araplar'a Karşı Mücadelelerine Dair|sayfa=774}}</ref> hem İnel'in ordusunu yok olmaktan kurtarmış<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Lev Gumilev, Eski Türkler|sayfa=371|yayıncı=Selenge Yayınları}}</ref> hem de işgal edilen tüm toprakları [[Semerkant]]'a kadar geri almışlardır. Bundan sonra Kül-Tegin daha güneye inmeye hazırlanırken, [[Karluklar]]ın isyan etmesi sonucunda geri dönmeye mecbur kalmıştır.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Ahmet Taşağıl, Kök Tengri'nin Çocukları|sayfa=165}}</ref> [[Kuteybe bin Müslim]]'in bu harekâtlar yapılırken hiçbir şekilde cevap vermemesi dikkat çekicidir. Bu, bize Kuteybe'nin Kül-Tegin'den ve Göktürkler'in ana ordusundan çekindiğini kanıtlar. Çünkü Kuteybe, [[Tonyukuk]] Maveraünnehir'e girdiğinde Göktürkler'e saldırmamış; İnel tek kaldığında gecikmeden saldırmış ve Kül-Tegin ile Bilge'nin kıtaları Maveraünnehir'e girdiğinde askerlerini derhal geri çekmiştir.


=== Son Savaşlar ===
=== Son Savaşlar ===
48. satır: 51. satır:


== Araplar'ın Gözünden Türkler ==
== Araplar'ın Gözünden Türkler ==
{{Asya Kıtası MS 720}}
[[Ortaçağ]] [[Araplar|Arap]] yazarları [[Türkler]]'i, kendi açılarından fiziksel olarak oldukça değişik ve ilginç görmüşlerdir. Ve [[Türkler]]'i ''yüzleri demirde dövülmüş kalkanlar gibi ve küçük gözlü'' olarak tanımlamışlardır.
Yine [[Ortaçağ]] [[Araplar|Arap]] yazarları [[Türkler]]'i ve [[Tibetliler]]'i birbirine benzetmiştir hatta birbirlerinden ayırt etmekte zorlandıklarını belirtmişlerdir. Bu kayıtlar [[Türkler]]'in dış görünüşünü [[Turani]] tipte tanımlamıştır.
[[Orta Çağ]] [[Araplar|Arap]] yazarları [[Türkler]]'i, kendi açılarından fiziksel olarak oldukça değişik ve ilginç görmüşlerdir. Ve [[Türkler]]'i ''yüzleri demirde dövülmüş kalkanlar gibi ve küçük gözlü'' olarak tanımlamışlardır.
Yine [[Orta Çağ]] [[Araplar|Arap]] yazarları [[Türkler]]'i ve [[Tibetliler]]'i birbirine benzetmiştir hatta birbirlerinden ayırt etmekte zorlandıklarını belirtmişlerdir. Bu kayıtlar [[Türkler]]'in dış görünüşünü [[Turani]] tipte tanımlamıştır.


== Ayrıca bakınız ==
== Ayrıca bakınız ==
58. satır: 62. satır:
==Kaynakça==
==Kaynakça==
{{Kaynakça}}
{{Kaynakça}}
*
* Ahmet Haldun Terzioğlu, Göktürkler sf. 327-328-329

[[Kategori:Müslümanların Maveraünnehir'i fethi]]
[[Kategori:Müslümanların Maveraünnehir'i fethi]]

09.53, 4 Temmuz 2024 itibarı ile sayfanın şu anki hâli.

Müslümanların Maveraünnehir'i fethi

8. yüzyılda Maveraünnehir ve Horasan
Tarih7. ve 8. yüzyıllar arası
Bölge
Maveraünnehir, Türkistan, Orta Asya
Sonuç

Müslümanların zaferi

Taraflar
Emevî Halifeliği
Abbasi Halifeliği (Emevî Halifeliği'nden sonraki dönemde)

Göktürk Kağanlığı
Türgiş Kağanlığı
Tibet İmparatorluğu

Soğdlu asîler
Maveraünnehir'deki müttefikler		 Tang Hanedanlığı (Yalnızca Tibet İmparatorluğu ile olan savaşta)
Komutanlar ve liderler
Kuteybe bin Müslim
Muslim ibn Sa'id  (ölü)
El-Haraşi
Cüneyd bin Abdulrahman el-Murri
Sawra ibn el-Hurr el-Abani
Sa'id ibn Amr el-Haraşi
Esad ibn Abd Allah el-Kasri
Nasr ibn Sayyar		 Tonyukuk
İnel Kağan
Kül Tigin
Bilge Şad
İşbara Bilge Köl İç Çor
Suluk Çor
Köl Çor
Gürek  Teslim
Divaştiç  (ölü)
Korzanj  (ölü)


Müslümanların Maveraünnehir'i fethi ya da Arapların Maveraünnehir'i fethi, günümüzde Özbekistan'ı, Tacikistan'ı, Kazakistan'ı ve Kırgızistan'ı kapsayan Orta Asya'nın tümünün ya da bazı bölgelerinin 7. ve 8. yüzyıllarda On İki İmamların dördüncüsü olan İmam Zeynel Abidin ve taraftarları olan Müslümanlar tarafından fethedilmesidir.[1]

Müslümanlar İle Türkler Arasındaki Savaşlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

İran'ın Müslümanlar tarafından fethedilmesinin ardından Müslümanlar Maveraünnehir'deki şehir devletleri ile komşu olmaya başladılar. Maveraünnehir, Türkistan olarak adlandırılan bölgenin içinde yer almasına karşın buradaki şehir devletlerinde yalnızca yönetici kesim Türk idi. Yerli halk ise Soğdlular, Toharlılar gibi çeşitli İranî halklardan oluşmaktaydı. Sasani İmparatorluğu'nun Müslümanlar tarafından yıkılmasından sonra, Suluk Çor komutasındaki Türgiş ve Barcık Kağan komutasındaki Hazar orduları İpek Yolu ticaretini denetim altında tutan ve ekonomik açıdan büyük önemi olan Maveraünnehir'in şehir devletlerini ele geçirmek için Müslüman komşularıyla savaşmaya başladılar.

Emevî-Türgiş Savaşları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Maveraünnehir'in bazı bölgeleri Arap komutan Kuteybe bin Müslim tarafından 706 ile 715 yılları arasında fethedilmişti ancak yine de Müslümanlar, bu bölgeleri tam anlamıyla ele geçirememişlerdi. Türgiş kağanı Suluk Çor'un amacı bütün Maveraünnehir'i Müslüman işgalcilerden temizlemekti. Suluk Çor, Türgişler'in batısında yer alan Hazarlar'ın Müslümanlar'a karşı yaptığı saldırılarla eşzamanlı olarak Müslümanlar'a saldırdı. Köl Çor tarafından komuta edilen Türgiş ordusu, 721 yılında Halifelik ordusu komutanı Sa'id ibn Abdülaziz'i Semerkant yakınlarında yenilgiye uğrattı. Bu yenilgi üzerine görevinden alınan Sa'id ibn Abdülaziz'in yerine gelen El-Haraşi, Hucend'de Türkler'i ve Soğdlu sığınmacıları katletti. Bu durum Türgiş Kağanlığı'na doğru yoğun bir sığınmacı akınına neden oldu. 724 yılında Emevî Halifesi Hişam bin Abdülmelik, Müslim bin Sa'id'i, Türkler'i kesin olarak yenilgiye uğratması emriyle birlikte Horasan'a vali olarak atadı ancak İslam ordusu Suluk Çor'un komutasındaki Türgiş ordusunun sert direnişiyle karşılaştı. Araplar'ın Yawm al-'atash (Türkçesi Susuzluk Günü) olarak andıkları bu günde yalnızca bir avuç Müslüman, Semerkant'a ulaşmayı başardı.

Daha sonra Emevî halifesi Hişam bin Abdülmelik'in Semerkant'a atadığı diğer valiler de Suluk Çor komutasındaki Türgiş ordusu karşısısında bir dizi yenilgiler aldılar. 728 yılında Buhara'yı, 729'da Kemerce'yi ele geçiren Suluk Çor daha sonra Dar Geçit Muharebesi'nde İslam ordusu karşısında bir zafer daha kazandı.[2] Türgiş Kağanlığı, Soğdiana ile Fergana Vadisi'ni denetim altına alarak en parlak dönemini yaşadı. 732 yılında Müslümanlar, Semerkant üzerindeki Emevî hakimiyetini pekiştirmek adına iki büyük askerî harekât gerçekleştirdiler. Bunun üzerine Suluk Çor, Semerkant üzerindeki emelllerinden vazgeçti ve kuzeye doğru çekilerek Buhara'dan ayrıldı. 734 yılında El-Harit ibn Suray, Emevî hakimiyetine karşı ayaklandı ve Belh ve Merv'i ele geçirdi ancak daha sonra yenildi ve üç yıl sonra da Türgişler'e sığındı. 737 kışında Suluk Çor, müttefikleri El-Harit ibn Suray, Gürek (Türk-Soğdlu önder) ve Usruşana'dan, Taşkent'ten ve Kutal'dan topladığı adamlarla Emevî Halifeliği'ne karşı son genel saldırıyı başlattı ve Cüzcan'a girdi ancak bir yıl sonra Emevî valisi Esad tarafından Haristan Savaşı'nda yenilgiye uğratıldı. Sonraki yıl Suluk Çor, Çin entrikaları yüzünden komutanlarından biri tarafından öldürüldü. 739 yılında da bu komutan Çinliler tarafından öldürüldü ve Maveraünnehir'e Çin etkisi geri geldi.

Emevî-Göktürk Savaşları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Emevi Halifeliği, Maveraünnehir'e ilk geldiğinden beri Soğdlar ile küçük çatışmalara giriyordu. 700'lü yıllarda bu çatışmalar büyümeye başlamış ve artık bir fetih hareketine dönüşmüştü. Ancak Türkler tarafından idare edilen Soğd krallıkları, buralara ulaşan Arap saldırılarına karşı koymayı başarmıştı.[3] Tonyukuk, İnel ve Bilge tarafından yönetilen Göktürk orduları, 701 yılında Seyhun kıyılarına vardı.[4] Nehri geçen Göktürk ordusu, Kızılkum çölüne girdi. İnel burada kalırken, Tonyukuk daha güneye ilerleyerek Soğd halkını itaat altına aldı.[5] Ek-Tag'ı geçen Göktürk ordusu, 701 yılında Semerkant'a ulaştı.[6] Bununla beraber 701 yılında Göktürk ordusu, daha da güneye ilerleyerek Emevîlerin Horasan valisi Mühelleb bin Ebû Sufra'yı Rutbil yakınlarında yenilgiye uğrattılar.[7][8] Bundan sonra Göktürk ordusu muzaffer bir şekilde Türk yurduna geri döndü.

705 yılında Kuteybe bin Müslim, Horasan valisi tayin edildi. Bundan hemen sonra, 705 yılında Belh şehrini zaptetmeyi başardıysa da, 706 yılında Baykent'te Türkler ve Soğdlar tarafından püskürtüldü.[9] 707 yılında Türgişler, Kuteybe'yi Buhara'dan kovdular ve Merv yakınlarında bir yenilgiye daha uğratmayı başardılar.[9] Bu yenilgilere rağmen Kuteybe Talkan'a kadar ilerlemeyi başardı. Buhara'yı tekrar ele geçirse de, 708 yılında Türgişler Arap ordusunu bir kez daha Buhara'dan atmayı başardılar.[9] Ancak Kuteybe, 711 yılında Semerkant'ı kuşatarak bölgenin en önemli şehrini tehdit etmeye başladı. Yine aynı yıl, 711'de Türgişler isyan ettilerse de, Göktürk ordusu onları mağlup etmeyi başardı[10] ve akabinde Tonyukuk ve İnel komutasındaki Türk ordusu, Semerkant'a değin Türgişler'i kovalayarak, onları geri dönmeye mecbur etti.[11] İnel Maveraünnehir'de bırakılırken, Tonyukuk geri döndü. Bundan sonra Gürek, Göktürk ordusundan yardım istedi. Ancak Emevi ordusu, İnel Kağan'a attıkları bir gece baskınıyla Göktürkler'i mağlup etmeyi başardılar. Göktürk ordusunun mağlup olmasının ana sebebi, Türk komutanlığının İnel komutasına verdiği ordunun, ehemmiyetsiz birliklerden oluşmasıydı.[12] İnel Kagan'ın mağlubiyetinden kısa bir süre sonra ana Türk ordusu Kül Tigin ve Bilge komutasında Maveraünnehir'e girerek[13] hem İnel'in ordusunu yok olmaktan kurtarmış[14] hem de işgal edilen tüm toprakları Semerkant'a kadar geri almışlardır. Bundan sonra Kül-Tegin daha güneye inmeye hazırlanırken, Karlukların isyan etmesi sonucunda geri dönmeye mecbur kalmıştır.[15] Kuteybe bin Müslim'in bu harekâtlar yapılırken hiçbir şekilde cevap vermemesi dikkat çekicidir. Bu, bize Kuteybe'nin Kül-Tegin'den ve Göktürkler'in ana ordusundan çekindiğini kanıtlar. Çünkü Kuteybe, Tonyukuk Maveraünnehir'e girdiğinde Göktürkler'e saldırmamış; İnel tek kaldığında gecikmeden saldırmış ve Kül-Tegin ile Bilge'nin kıtaları Maveraünnehir'e girdiğinde askerlerini derhal geri çekmiştir.

Son Savaşlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Müslümanlar'ın Orta Asya'daki son zaferi 751 yılında gerçekleşen Talas Muharebesi'dir. Abbâsî Halifeliği ile Tang Hanedanlığı'nın karşılaştığı bu savaşta Tibet İmparatorluğu, Müslümanlar ile müttefik idi. Bu savaşta Müslümanlar Xinjiang'a tam olarak ilerleyemedi, savaşın stratejik açıdan ise bir önemi yoktur çünkü Orta Asya'da Çin hakimiyetini sona erdiren olay An Luşan İsyanı'ydı. Savaştan sonra Karluk Türkleri'nin bir bölümü din olarak İslamiyet'i seçse de Karluk Türkleri'nin çoğunluk olarak İslamiyeti benimsemesi Karahanlı Devleti zamanında, 10. yüzyılın ortalarında gerçekleşmiştir.

Türkler, Maveraünnehir'i geri almak için birkaç yüzyıl daha beklemişlerdir. 999 yılında da Karahanlılar, Samanoğulları'nı yıkarak Buhara'yı geri almışlardır. Denis Siner, Orta Asya'daki Çin üstünlüğünü sona erdiren en önemli etkenin Talas Muharebesi değil, Batı Göktürk Kağanlığı'nın yıkılışı olduğunu iddia etmektedir. Batı Göktürk Kağanlığı'nın yıkılışıyla birlikte Müslümanlar bu bölgedeki en büyük düşmanlarından kurtuldular.

Araplar'ın Gözünden Türkler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Asya kıtasındaki başlıca devletler. y. 720

Orta Çağ Arap yazarları Türkler'i, kendi açılarından fiziksel olarak oldukça değişik ve ilginç görmüşlerdir. Ve Türkler'i yüzleri demirde dövülmüş kalkanlar gibi ve küçük gözlü olarak tanımlamışlardır. Yine Orta Çağ Arap yazarları Türkler'i ve Tibetliler'i birbirine benzetmiştir hatta birbirlerinden ayırt etmekte zorlandıklarını belirtmişlerdir. Bu kayıtlar Türkler'in dış görünüşünü Turani tipte tanımlamıştır.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Kerbela Vakası ve Kerbela'nın İntikamı - İmam Zeynel Abidin ve Türk Taraftarları, Maarif Kütüphanesi, 2. Baskı
  2. ^ Gibb, H. A. R. (1923). The Arab Conquests in Central Asia (İngilizce). Londra: The Royal Asiatic Society. OCLC 499987512. 
  3. ^ Ahmet Taşağıl, Göktrürkler-3. s. 29. 
  4. ^ Ahmet Taşağıl, Göktürkler-3. s. 29. 
  5. ^ F.. Chavannes. Document! sur its Tuokioue Occidentaux, s. 67. 
  6. ^ R . Giraud. l'Empire de Turc Célestes,. 
  7. ^ Marquart, J., Die Chronologie der altturkischen Inschriften, Leipzig, 1898. 
  8. ^ Lev Gumilev, Eski Türkler. Selenge Yayıınları. s. 359. 
  9. ^ a b c Lev Gumilev, Eski Türkler. Selenge Yayınları. s. 364. 
  10. ^ Liu Mau-Tsai, Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri. s. 169. 
  11. ^ Bilge Kağan Yazıtı, Doğu Yüzü, 39. Satır
  12. ^ S. G. Klyashtorny, Orta Asya Milletlerinin Araplar'a Karşı Mücadelelerine Dair. s. 773. 
  13. ^ S. G. Klyashtorny, Orta Asya Milletlerinin Araplar'a Karşı Mücadelelerine Dair. s. 774. 
  14. ^ Lev Gumilev, Eski Türkler. Selenge Yayınları. s. 371. 
  15. ^ Ahmet Taşağıl, Kök Tengri'nin Çocukları. s. 165. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Müslümanların_Maveraünnehir%27i_fethi&oldid=33442768" sayfasından alınmıştır