İçeriğe atla

Simiyen: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki fark
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
HaythamKenwai (mesaj | katkılar)
Devriyeler
35.903 değişiklik
Dz.
Etiketler: Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği Gelişmiş mobil değişikliği
İmmoBot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.077.156 değişiklik
k →‎Taksonomi ve evrim: noktalamadan sonra gelen çift boşluk düzeltiliyor., değiştirildi: . → .
 
(10 kullanıcı tarafından yapılan 43 ara revizyon gösterilmiyor)
3. satır: 3. satır:
| en_eski_fosil = 45
| en_eski_fosil = 45
| en_genç_fosil = 0
| en_genç_fosil = 0
|fosil_kaynak=<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.nature.com/articles/35005066|başlık=The oldest known anthropoid postcranial fossils and the early evolution of higher primates|tarih=Mart 2000|sayı=6775|dil=en|sayfalar=276–278|çalışma=Nature|cilt=404|ad=Daniel L.|soyadı=Gebo|issn=1476-4687|doi=10.1038/35005066|ad2=Marian|ad3=K. Christopher|ad4=Tao|ad5=Jingwen|soyadı2=Dagosto|soyadı3=Beard|soyadı4=Qi|soyadı5=Wang}}</ref>
| fosil_kaynak= <ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.nature.com/articles/35005066|başlık=The oldest known anthropoid postcranial fossils and the early evolution of higher primates|tarih=Mart 2000|sayı=6775|dil=İngilizce|sayfalar=276-278|çalışma=Nature|cilt=404|ad=Daniel L.|soyadı=Gebo|issn=1476-4687|doi=10.1038/35005066|ad2=Marian|ad3=K. Christopher|ad4=Tao|ad5=Jingwen|soyadı2=Dagosto|soyadı3=Beard|soyadı4=Qi|soyadı5=Wang|erişimtarihi=31 Temmuz 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210731170753/https://www.nature.com/articles/35005066|arşivtarihi=31 Temmuz 2021|ölüurl=hayır}}</ref>
| resim = Composite of 2 speces of apes and 2 speces of monkeys.jpg
| resim = Composite of 2 speces of apes and 2 speces of monkeys.jpg
|resim_bilgi=Sol üstten sağ alta: [[Sumatra orangutanı]] (Pongo abelii), [[Goril]] (gorilla gorilla), [[Beyaz yüzlü kapuçin]] (Cebus imitator), [[Yeşil maymun]] (Clorocebus sabaeus)
| resim_bilgi = Sol üstten sağ alta: [[Sumatra orangutanı]] (''Pongo abelii''), [[Batı gorili]] (''Gorilla gorilla''), [[Panama beyaz yüzlü kapuçini]] (''Cebus imitator''), [[Yeşil maymun]] (''Clorocebus sabaeus'')
| takson = Simiiformes
| takson = Simiiformes
| sıralama = [[Ernst Haeckel|Haeckel]], 1866<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/57557352|başlık=Mammal species of the world : a taxonomic and geographic reference|tarih=2005|yer=Baltimore|yayıncı=Johns Hopkins University Press|seri=3rd ed|diğerleri=Don E. Wilson, DeeAnn M. Reeder|isbn=0-8018-8221-4|oclc=57557352}}</ref>
| sıralama = {{Küçük büyük harfler|[[Ernst Haeckel|Haeckel]], 1866}}<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/57557352|başlık=Mammal species of the world : a taxonomic and geographic reference|tarih=2005|yer=Baltimore|yayıncı=Johns Hopkins University Press|seri=3rd ed|diğerleri=Don E. Wilson, DeeAnn M. Reeder|isbn=0-8018-8221-4|oclc=57557352|erişimtarihi=31 Temmuz 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200928122716/https://www.worldcat.org/title/mammal-species-of-the-world-a-taxonomic-and-geographic-reference/oclc/57557352/|arşivtarihi=28 Eylül 2020|ölüurl=hayır}}</ref>
| altbölüm_sıra = Alt gruplar
| altbölüm_sıra = Alt gruplar
| altbölüm =
| altbölüm =
* '''Kök simiyenler'''<ref name=":pbdb">{{Web kaynağı | url = https://paleobiodb.org/classic/checkTaxonInfo?taxon_no=95858&is_real_user=1 | başlık = Included taxa | erişimtarihi = 31 Temmuz 2021 | çalışma = paleobiodb.org | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20210611170703/https://paleobiodb.org/classic/checkTaxonInfo?taxon_no=95858&is_real_user=1 |arşivtarihi= 11 Haziran 2021 | ölüurl = hayır }}</ref>
* '''Kök simiyenler'''
**{{extinct}}''[[Aseanpithecus]]''<ref name=":pbdb"/>
**{{tükenmiş}}''[[Aseanpithecus]]''
**{{tükenmiş}}[[Amphipithecidae]]
**{{extinct}}[[Amphipithecidae]]<ref name=":pbdb">{{Web kaynağı|url=https://paleobiodb.org/classic/checkTaxonInfo?taxon_no=95858&is_real_user=1|başlık=Anthropoid taxa|erişimtarihi=2021-07-31|çalışma=paleobiodb.org}}</ref>
**{{extinct}}[[Afrotarsiidae]]<ref name=":pbdb"/>
**{{tükenmiş}}[[Afrotarsiidae]]
**{{extinct}}[[Eosimiidae]]<ref name=":pbdb"/>
**{{tükenmiş}}[[Eosimiidae]]
**{{extinct}}[[Parapithecoidea]]<ref name=":pbdb"/>
**{{tükenmiş}}[[Parapithecoidea]]
**{{extinct}}[[Proteopithecidae]]<ref name=":pbdb"/>
**{{tükenmiş}}[[Proteopithecidae]]
*'''Taç simiyenler'''
*'''Taç simiyenler''' (yaşayan simiyenler)
**[[Catarrhini]]
**[[Catarrhini]]
**[[Platyrrhini]]
**[[Platyrrhini]]
'''kardeş:''' [[Tarsiiformes]]
'''kardeş:''' [[Tarsiiformes]]
| sinonimler =
| sinonimler =
*Anthropoidea (Mivart 1864)
* Anthropoidea (Mivart, 1864)
*[[Maymunlar]] ([[kladistik]] açıdan [[insansılar]] da dahil)
* [[Maymun]]lar ([[kladistik]] açıdan [[insansılar]] da dahil)
}}
}}
'''Simiyenler''' veya '''Antropoidler''' ya da '''Yüksek primatlar''' (Simiiformes), [[Köpeksi maymunlar|Köpeksi maymunlar (Cercopithecoidea)]] ve [[İnsansılar]] (insan dahil) üst ailelerinden oluşan [[Eski Dünya maymunları|Eski Dünya maymunlarını (Catarrhini)]] ve [[Yeni Dünya maymunları|Yeni Dünya maymunları (Platyrrhini)]] içeren bir primat infra takımıdır.
'''Simiyenler''', '''antropoidler''' ya da '''yüksek primatlar''' (Simiiformes); [[köpeksi maymunlar]] (Cercopithecoidea) ve [[insansılar]] (Hominoidea, insan dahil) üst familyalarından oluşan [[Eski Dünya maymunları]]nı (Catarrhini) ve [[Yeni Dünya maymunları]]nı (Platyrrhini) içeren bir [[primat]] [[Takım (biyoloji)|infra takım]]ıdır. Genelde "[[maymun]]" adıyla anılır.


'''Simiyenler''', birlikte [[Kuru burunlu maymunlar|Kuru burunlu maymunlarını (haplorhini)]] oluşturan [[Makigiller|makilerin (tarsiiformes)]] kardeşidir. Anthropoidler ilk olarak 45 milyon yıl önce ortaya çıktı; 33-40 milyon yıl önce, Ön-Arabistanlı simiyenler [[Güney Amerika]]'yı kolonize ederek [[Yeni Dünya maymunları]]nın oluşmasına yol açtı. Kalan simiyenler ([[Eski Dünya maymunları]]) 25 milyon yıl önce [[Eski Dünya maymunları]] ve [[İnsansılar]]a (insanlar dahil) bölündü.
Simiyenler, birlikte [[kuru burunlu primatlar]]ı (Haplorhini) oluşturan [[cadı makiler]]in (Tarsiiformes) kardeş grubudur. Simiyenler, ilk olarak 40-45 milyon yıl önce ortaya çıktı; 33-40 milyon yıl önce, Ön-Arabistanlı maymunlar [[Güney Amerika]]'ya göç ederek Yeni Dünya maymunlarının oluşmasına yol açtı. Kalan simiyenler (Eski Dünya maymunları) 25 milyon yıl önce köpeksi maymunlar ve insansılara ayrıldı.


== Taksonomi ve evrim ==
== Taksonomi ve evrim ==
{{Ayrıca bakınız|Primatların evrimi|İnsanın evrimi}}
{{Ayrıca bakınız|Primatların evrimi|İnsanın evrimi}}
Daha önceki sınıflandırmada, Yeni Dünya ve Eski Dünya maymunları, maymunlar ve insanlar - topluca '''simiyenler''' veya '''antropoidler''' olarak bilinir - Antropoidler (/ ˌænθrəˈpɔɪdiə /; [[Antik Yunanistan|Antik Yunan]]: άνθρωπος, [[Latince]]: anthropos, [[İngilizce|İng]]. 'insan'; ayrıca antropoid olarak da adlandırılır. ), [[Nemli burunlu maymunlar|Nemli burunlu maymunlar (strepsirrhines)]] ve [[Cadı makigiller|Cadı makigiller (tarsiers)]] ise "[[Önmaymunlar]]" [[Önmaymunlar|(Prosimii)]] alt takımı altında gruplandırılır. Modern sınıflandırmaya göre, [[Cadı makigiller|Cadı makigiller (tarsiyer)]] ve simiyenler Haplorhini alt takımı altında gruplanırken [[Nemli burunlu maymunlar|Islak burunlu maymunlar Strepsirrhini]] alt sırasına yerleştirilir. Bunun için güçlü genetik kanıt, [[Nemli burunlu maymunlar|Islak burunlu maymunlarda]] bulunmazken beş [[:en:Short interspersed nuclear element|Uzun Serpiştirilmiş Elementlerinin]] tüm haplorhinler için ortak olduğudur - birisinin [[Cadı makigiller|Cadı makigiller (tarsiyer)]] ve simiyenler arasında rastlantısal olması bile pek olası değildir. Bu tercih edilen taksonomik bölünmeye rağmen, [[Önmaymunlar|"Önmaymunlar" (prosimian)]] ders kitaplarında ve akademik literatürde, bilimdeki metrik sistemin kullanımına ve Amerika Birleşik Devletleri'nin başka yerlerindeki geleneksel birimlerin kullanımına benzetilen bir durum nedeniyle hala düzenli olarak bulunmaktadır. Anthropoid'de bulunan kanıtlar, [[Eski Dünya maymunları|Eski Dünya]] ve [[Yeni Dünya maymunları|Yeni Dünya primatlarının]] paralel bir evrim geçirdiğini gösteriyor.
Daha önceki sınıflandırmada, Yeni Dünya ve Eski Dünya maymunları, maymunlar ve insanlar - topluca '''simiyenler''' veya '''antropoidler''' olarak bilinir - Antropoidler (/ ˌænθrəˈpɔɪdiə /; [[Antik Yunanistan|Antik Yunan]]: άνθρωπος, [[Latince]]: anthropos, [[İngilizce|İng]]. 'insan'; ayrıca antropoid olarak da adlandırılır.), [[Nemli burunlu maymunlar|Nemli burunlu maymunlar (strepsirrhines)]] ve [[Cadı makigiller|Cadı makigiller (tarsiers)]] ise "[[Önmaymunlar]]" [[Önmaymunlar|(Prosimii)]] alt takımı altında gruplandırılır. Modern sınıflandırmaya göre, [[Cadı makigiller|Cadı makigiller (tarsiyer)]] ve simiyenler Haplorhini alt takımı altında gruplanırken [[Nemli burunlu maymunlar|Islak burunlu maymunlar Strepsirrhini]] alt sırasına yerleştirilir. Bunun için güçlü genetik kanıt, [[Nemli burunlu maymunlar|Islak burunlu maymunlarda]] bulunmazken beş [[:en:Short interspersed nuclear element|Uzun Serpiştirilmiş Elementlerinin]] tüm haplorhinler için ortak olduğudur - birisinin [[Cadı makigiller|Cadı makigiller (tarsiyer)]] ve simiyenler arasında rastlantısal olması bile pek olası değildir. Bu tercih edilen taksonomik bölünmeye rağmen, [[Önmaymunlar|"Önmaymunlar" (prosimiyenler)]] ders kitaplarında ve akademik literatürde, bilimdeki metrik sistemin kullanımına ve Amerika Birleşik Devletleri'nin başka yerlerindeki geleneksel birimlerin kullanımına benzetilen bir durum nedeniyle hala düzenli olarak bulunmaktadır. Anthropoid'de bulunan kanıtlar, [[Eski Dünya maymunları|Eski Dünya]] ve [[Yeni Dünya maymunları|Yeni Dünya primatlarının]] paralel bir evrim geçirdiğini gösteriyor.


[[Primatoloji]], [[paleoantropoloji]] ve diğer ilgili alanlar, eşanlamlı alt düzen adları olan Simiiformes ve Anthropoidea kullanımlarına göre bölünmüştür. Robert Hoffstetter'e göre (ve [[Colin Groves]] tarafından desteklenen), Simiiformes terimi Anthropoidea'ya göre önceliğe sahiptir, çünkü ''inşa'' edildiği van der ''Hoeven'in'' taksonomik ''Simii'' terimi ''1833'e'' kadar uzanmaktadır.<ref name="msw3"><cite class="citation book cs1" id="CITEREFGroves2005">[[Colin Groves|Groves, C. P.]] (2005). [http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?id=12100177 "Simiiformes"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20160527052624/http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?id=12100177 |tarih=27 Mayıs 2016 }}. In [[Don E. Wilson|Wilson, D. E.]]; Reeder, D. M. (eds.). [http://www.google.com/books?id=JgAMbNSt8ikC&pg=PA128 ''Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference''] (3rd ed.). Baltimore: Johns Hopkins University Press. p.&nbsp;128. [[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/0-801-88221-4|<bdi>0-801-88221-4</bdi>]]. [[OCLC (identifier)|OCLC]]&nbsp;[//www.worldcat.org/oclc/62265494 62265494].</cite></ref><ref name="Hoffstetter">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Phylogeny and geographical deployment of the Primates|yazarlar=Hoffstetter|sayı=4|sayfalar=327-350|çalışma=Journal of Human Evolution|yıl=1974|cilt=3|pmc=|pmid=|doi=10.1016/0047-2484(74)90028-1}}</ref> Buna karşılık, Anthropoidea teriimi by Mivart 1864 yılına dayanıyor,<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Companion Encyclopedia of Anthropology: Humanity, Culture and Social Life|kısım=The evolution of early hominids|bölümurl=https://books.google.com/books?id=hKzSc02tbaMC&pg=PA35&lpg=PA35|sayfa=35|yayıncı=Taylor & Francis|yıl=2002|isbn=978-0-415-28604-6}}</ref> [[Ernst Haeckel|Haeckel'in]] Simiiformes'i ise 1866 yılına dayanıyor ve bu da öncelikli iddialara yol açıyor. Hoffstetter ayrıca, Simiiformes'in de uygun bir alt düzen adı gibi yapılandırıldığını ("iformes" ile biten), buna karşın Anthropoidea'nın süper ailelere ayrılan - "oidea" ile bittiğini savundu. Ayrıca, Anthropoidea'nın, çeşitli dillerden "maymunlara" çevrilen "antropoïdes" ile çok kolay karıştırıldığını da belirtti.
[[Primatoloji]], [[paleoantropoloji]] ve diğer ilgili alanlar, eşanlamlı alt düzen adları olan Simiiformes ve Anthropoidea kullanımlarına göre bölünmüştür. Robert Hoffstetter'e göre (ve [[Colin Groves]] tarafından desteklenen), Simiiformes terimi Anthropoidea'ya göre önceliğe sahiptir, çünkü ''inşa'' edildiği van der ''Hoeven'in'' taksonomik ''Simii'' terimi ''1833'e'' kadar uzanmaktadır.<ref name="msw3"><cite class="citation book cs1" id="CITEREFGroves2005">[[Colin Groves|Groves, C. P.]] (2005). [http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?id=12100177 "Simiiformes"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20160527052624/http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?id=12100177 |tarih=27 Mayıs 2016 }}. In [[Don E. Wilson|Wilson, D. E.]]; Reeder, D. M. (eds.). [http://www.google.com/books?id=JgAMbNSt8ikC&pg=PA128 ''Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference''] (3rd ed.). Baltimore: Johns Hopkins University Press. p.&nbsp;128. [[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/0-801-88221-4|<bdi>0-801-88221-4</bdi>]]. [[OCLC (identifier)|OCLC]]&nbsp;[//www.worldcat.org/oclc/62265494 62265494].</cite></ref><ref name="Hoffstetter">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Phylogeny and geographical deployment of the Primates|yazarlar=Hoffstetter|sayı=4|sayfalar=327-350|çalışma=Journal of Human Evolution|yıl=1974|cilt=3|pmc=|pmid=|doi=10.1016/0047-2484(74)90028-1}}</ref> Buna karşılık, Anthropoidea teriimi by Mivart 1864 yılına dayanıyor,<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Companion Encyclopedia of Anthropology: Humanity, Culture and Social Life|kısım=The evolution of early hominids|bölümurl=https://books.google.com/books?id=hKzSc02tbaMC&pg=PA35&lpg=PA35|sayfa=35|yayıncı=Taylor & Francis|yıl=2002|isbn=978-0-415-28604-6}}</ref> [[Ernst Haeckel|Haeckel'in]] Simiiformes'i ise 1866 yılına dayanıyor ve bu da öncelikli iddialara yol açıyor. Hoffstetter ayrıca, Simiiformes'in de uygun bir alt düzen adı gibi yapılandırıldığını ("iformes" ile biten), buna karşın Anthropoidea'nın süper ailelere ayrılan - "oidea" ile bittiğini savundu. Ayrıca, Anthropoidea'nın, çeşitli dillerden "maymunlara" çevrilen "antropoïdes" ile çok kolay karıştırıldığını da belirtti.


Mevcut simiyenler üç farklı gruba ayrılır. Platyrrhini olarak spesifik sınıflandırdığımız Yeni Dünya maymunları, yaklaşık 40 milyon yıl önce (MY) maymun hattının geri kalanından ayrıldı ve ayrıştırıcı [[Eski Dünya maymunları|Catarrhini]] sınıfı Eski Dünyayı işgal etti. Bu grup, [[Köpeksi maymunlar|Köpeksi maymunlar (Cercopithecidae)]] ve diğer maymunlarla beraber yaklaşık 25 Milyon yılı paylaştı.
Mevcut simiyenler üç farklı gruba ayrılır. Platyrrhini olarak spesifik sınıflandırdığımız Yeni Dünya maymunları, yaklaşık 40 milyon yıl önce (myö) maymun hattının geri kalanından ayrıldı ve ayrıştırıcı [[Eski Dünya maymunları|Catarrhini]] sınıfı Eski Dünyayı işgal etti. Bu grup, [[Köpeksi maymunlar|Köpeksi maymunlar (Cercopithecidae)]] ve diğer maymunlarla beraber yaklaşık 25 Milyon yılı paylaştı.


Bazı nesli tükenmiş maymun soyları da ya [[:en:Eosimiidae|Eosimiidae'ye]] ( [[Eosen]] kökenlerini yansıtmak için) ve bazen de Erken Oligosen'den kaynaklandığı düşünülen [[:en:Amphipithecidae|Amphipithecidae'ye yerleştirilir]] . Ek olarak, ''[[:en:Phileosimias|Phileosimias]]'' bazen ''[[:en:Eosimiidae|Eosimiidae'ye]]'' yerleştirilir ve bazen ayrı olarak kategorize edilir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Anthropoid primates from the Oligocene of Pakistan (Bugti Hills): Data on early anthropoid evolution and biogeography|yazarlar=Marivaux <!---| first1=Laurent | last1=Marivaux | first2=Pierre-Olivier | last2=Antoine‡ | first3=Rafiqul Hassan Syed| last3=Baqri| first4=Mouloud | last4=Benammi | first5=Yaowalak | first5=Chaimaneet | first6=Jean-Yves | last6=Crochet | first7=Dario | last7=de Franceschi| first8=Nayyer | last8=Iqbal | first9=Jean-Jacques | last9=Jaeger | first10=Gregoire | last10=Metais†† | first11=Ghazala | last11=Roohi| first12=Jean-Loup | last12=Welcomme--->|tarih=Haziran 2005|yazarlarıgöster=etal|sayı=24|sayfalar=8436-41|çalışma=[[PNAS]]|cilt=102|pmc=1150860|pmid=15937103|doi=10.1073/pnas.0503469102}} ([http://www.pnas.org/content/102/24/8436.full.pdf Full text PDF])</ref>
Bazı nesli tükenmiş maymun soyları da [[Eosimiidae'ye]] ([[Eosen]] kökenlerini yansıtmak için) ve bazen de Erken Oligosen'den kaynaklandığı düşünülen [[:en:Amphipithecidae|Amphipithecidae'ye yerleştirilir]]. Ek olarak, ''[[:en:Phileosimias|Phileosimias]]'' bazen [[Eosimiidae]]'ye yerleştirilir ve bazen ayrı olarak sınıflanır.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Anthropoid primates from the Oligocene of Pakistan (Bugti Hills): Data on early anthropoid evolution and biogeography|yazarlar=Marivaux <!---| first1=Laurent | last1=Marivaux | first2=Pierre-Olivier | last2=Antoine‡ | first3=Rafiqul Hassan Syed| last3=Baqri| first4=Mouloud | last4=Benammi | first5=Yaowalak | first5=Chaimaneet | first6=Jean-Yves | last6=Crochet | first7=Dario | last7=de Franceschi| first8=Nayyer | last8=Iqbal | first9=Jean-Jacques | last9=Jaeger | first10=Gregoire | last10=Metais†† | first11=Ghazala | last11=Roohi| first12=Jean-Loup | last12=Welcomme--->|tarih=Haziran 2005|yazarlarıgöster=etal|sayı=24|sayfalar=8436-41|çalışma=[[PNAS]]|cilt=102|pmc=1150860|pmid=15937103|doi=10.1073/pnas.0503469102}} ([http://www.pnas.org/content/102/24/8436.full.pdf Full text PDF] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20210213101807/https://www.pnas.org/content/pnas/102/24/8436.full.pdf |tarih=13 Şubat 2021 }})</ref>
{{cladogram|title=Yaşayan (mevcut) primatların filogenetiği|caption=Kladogram. Her sınıf için, yaklaşık olarak kaç milyon yıl daha yeni mevcut soyun yayıldığı belirtilir.
{{cladogram|title=Yaşayan (mevcut) primatların filogenetiği|caption=Kladogram. Her sınıf için, yaklaşık olarak kaç milyon yıl önce mevcut soyun yayıldığı belirtilir.
{{kaynak belirt|date=October 2016}}|clades={{Clade
{{kaynak belirt|date=October 2016}}|clades={{klad
|label1=[[Primat]]lar (70 milyon yıl)
|label1=[[Primat]]lar (65 milyon yıl)
|1={{Clade
|1={{klad
|label1=[[Haplorrhini]] (60 milyon yıl)
|label1=[[Haplorrhini]] (55 milyon yıl)
|1={{Clade
|1={{klad
|label1='''Simiyen''' (~45 milyon yıl)
|label1='''Simiyen''' (40 milyon yıl)
|1={{Clade
|1={{klad
|label1=[[Catarrhini]] (33.0 milyon yıl)
|label1=[[Catarrhini]] (28 milyon yıl)
|1={{Clade
|1={{klad
|1=[[İnsansılar]]
|1=[[İnsansılar]]
|2=[[Cercopithecoidea]]
|2=[[Cercopithecoidea]]
58. satır: 58. satır:
}}
}}
}}}}
}}}}
Aşağıda çeşitli maymun ailelerinin listesi ve bunların [[Primat]]lar sırasına göre yerleştirilmesi yer almaktadır:
Aşağıda çeşitli simiyen ailelerinin listesi ve bunların [[Primat]]lar sırasına göre yerleştirilmesi yer almaktadır:


'''[[Primat]]lar'''
'''[[Primat]]lar'''
70. satır: 70. satır:
**** [[Kapuçingiller|Kapuçingiller (Cebidae)]] Ailesi: kapuçinler ve sincap maymunları
**** [[Kapuçingiller|Kapuçingiller (Cebidae)]] Ailesi: kapuçinler ve sincap maymunları
**** [[Gece maymunugiller|Gece maymunugiller (Aotidae)]] Ailesi: gece maymunları
**** [[Gece maymunugiller|Gece maymunugiller (Aotidae)]] Ailesi: gece maymunları
**** [[Sakigiller|Sakigiller (Pitheciidae)]] Ailesi: titiler, sakiler, ve uakariler
**** [[Sakigiller|Sakigiller (Pitheciidae)]] Ailesi: titiler, sakiler ve uakariler
**** [[Örümcek maymunugiller|Örümcek maymunugiller (Atelidae)]] Ailesi: Uluyan, örümcek, ve yünlü maymunları
**** [[Örümcek maymunugiller|Örümcek maymunugiller (Atelidae)]] Ailesi: Uluyan, örümcek ve yünlü maymunları
*** [[Eski Dünya maymunları|Catarrhini]]: Eski Dünya maymunları '''''←'''''
*** [[Eski Dünya maymunları|Catarrhini]]: Eski Dünya maymunları '''''←'''''
**** [[Köpeksi maymunlar|Köpeksi maymunlar (Cercopithecoidea]]) Üst Ailesi '''''←'''''
**** [[Köpeksi maymunlar|Köpeksi maymunlar (Cercopithecoidea]]) Üst Ailesi '''''←'''''
78. satır: 78. satır:
***** [[Gibongiller|Gibongiller (Hylobatidae)]] Ailesi: gibonlar
***** [[Gibongiller|Gibongiller (Hylobatidae)]] Ailesi: gibonlar
***** [[İnsansılar|İnsansı (Hominidae)]] Ailesi: [[Kuyruksuz maymun|Büyük kuyruksuz maymunlar (insan dahil)]]
***** [[İnsansılar|İnsansı (Hominidae)]] Ailesi: [[Kuyruksuz maymun|Büyük kuyruksuz maymunlar (insan dahil)]]
*** †[[Amphipithecidae]]
*** †Amphipithecidae
*** †[[Eosimiidae]]
*** †Eosimiidae
*** †''Aseanpithecus''
*** †''[[Aseanpithecus]]''
Aşağıda, nesli tükenmiş maymun türlerinden bazılarının ve Eosimiidae içinde ortaya çıkan daha modern türlerin yer aldığı bir kladogram bulunmaktadır. Simiyenler Asya'da, ilk simianlar ise Ön-Arabistan'da ortaya çıktı.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|soyadı=Marivaux|ad=Laurent|soyadı2=Antoine|ad2=Pierre-Olivier|soyadı3=Baqri|ad3=Syed Rafiqul Hassan|soyadı4=Benammi|ad4=Mouloud|soyadı5=Chaimanee|ad5=Yaowalak|soyadı6=Crochet|ad6=Jean-Yves|soyadı7=Franceschi|ad7=Dario de|soyadı8=Iqbal|ad8=Nayyer|soyadı9=Jaeger|ad9=Jean-Jacques|tarih=14 Haziran 2005|başlık=Anthropoid primates from the Oligocene of Pakistan (Bugti Hills): Data on early anthropoid evolution and biogeography|dergi=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|dil=İngilizce|cilt=102|sayı=24|sayfalar=8436-8441|doi=10.1073/pnas.0503469102|issn=0027-8424|pmc=1150860|pmid=15937103}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|soyadı=Seiffert|ad=Erik R.|soyadı2=Boyer|ad2=Doug M.|soyadı3=Fleagle|ad3=John G.|soyadı4=Gunnell|ad4=Gregg F.|soyadı5=Heesy|ad5=Christopher P.|soyadı6=Perry|ad6=Jonathan M. G.|soyadı7=Sallam|ad7=Hesham M.|tarih=10 Nisan 2017|başlık=New adapiform primate fossils from the late Eocene of Egypt|dergi=Historical Biology|cilt=0|sayı=1–2|sayfalar=204-226|doi=10.1080/08912963.2017.1306522|issn=0891-2963}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı | soyadı1 = Cartmill | ad1 = M. | soyadı2 = Smith | ad2 = F. H | başlık = The Human Lineage | yayıncı = John Wiley & Sons | yıl = 2011 | isbn = 978-1-118-21145-8 | url = https://books.google.com/books?id=X058kYnhxC0C&pg=PA89}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|soyadı=Ryan|ad=Timothy M.|soyadı2=Silcox|ad2=Mary T.|soyadı3=Walker|ad3=Alan|soyadı4=Mao|ad4=Xianyun|soyadı5=Begun|ad5=David R.|soyadı6=Benefit|ad6=Brenda R.|soyadı7=Gingerich|ad7=Philip D.|soyadı8=Köhler|ad8=Meike|soyadı9=Kordos|ad9=László|tarih=7 Eylül 2012|başlık=Evolution of locomotion in Anthropoidea: the semicircular canal evidence|dergi=Proceedings of the Royal Society of London B: Biological Sciences|dil=İngilizce|cilt=279|sayı=1742|sayfalar=3467-3475|doi=10.1098/rspb.2012.0939|issn=0962-8452|pmc=3396915|pmid=22696520}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı | soyadı1 = Hartwig | ad1 = W. | başlık = Primates in Perspective |basım= 2nd | editör1-soyadı = Campbell | editör1-ad = C. J. | editör2-soyadı = Fuentes | editör2-ad = A. | editör3-soyadı = MacKinnon | editör3-ad = K. C. | editör4-soyadı = Bearder | editör4-ad = S. K. | editör5-soyadı=Stumpf | editör5-ad = R. M | bölüm = Chapter 3: Primate evolution | sayfalar =19-31| yayıncı = Oxford University Press | yıl = 2011 | isbn = 978-0-19-539043-8 | kaynak = harv}}</ref> Sınıfların yaklaşık olarak kaç milyon yılda yeni sınıflara ayrıldığı belirtilir.
Aşağıda, nesli tükenmiş maymun türlerinden bazılarının ve Eosimiidae içinde ortaya çıkan daha modern türlerin yer aldığı bir kladogram bulunmaktadır. Simiyenler Asya'da, ilk simiyenler ise Ön-Arabistan'da ortaya çıktı.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|soyadı=Marivaux|ad=Laurent|soyadı2=Antoine|ad2=Pierre-Olivier|soyadı3=Baqri|ad3=Syed Rafiqul Hassan|soyadı4=Benammi|ad4=Mouloud|soyadı5=Chaimanee|ad5=Yaowalak|soyadı6=Crochet|ad6=Jean-Yves|soyadı7=Franceschi|ad7=Dario de|soyadı8=Iqbal|ad8=Nayyer|soyadı9=Jaeger|ad9=Jean-Jacques|tarih=14 Haziran 2005|başlık=Anthropoid primates from the Oligocene of Pakistan (Bugti Hills): Data on early anthropoid evolution and biogeography|dergi=[[Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America]]|dil=İngilizce|cilt=102|sayı=24|sayfalar=8436-8441|doi=10.1073/pnas.0503469102|issn=0027-8424|pmc=1150860|pmid=15937103}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|soyadı=Seiffert|ad=Erik R.|soyadı2=Boyer|ad2=Doug M.|soyadı3=Fleagle|ad3=John G.|soyadı4=Gunnell|ad4=Gregg F.|soyadı5=Heesy|ad5=Christopher P.|soyadı6=Perry|ad6=Jonathan M. G.|soyadı7=Sallam|ad7=Hesham M.|tarih=10 Nisan 2017|başlık=New adapiform primate fossils from the late Eocene of Egypt|dergi=Historical Biology|cilt=0|sayı=1–2|sayfalar=204-226|doi=10.1080/08912963.2017.1306522|issn=0891-2963}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı | soyadı1 = Cartmill | ad1 = M. | soyadı2 = Smith | ad2 = F. H | başlık = The Human Lineage | yayıncı = John Wiley & Sons | yıl = 2011 | isbn = 978-1-118-21145-8 | url = https://books.google.com/books?id=X058kYnhxC0C&pg=PA89 |erişimtarihi= 11 Ağustos 2020 |arşivurl= https://web.archive.org/web/20160603030438/https://books.google.com/books?id=X058kYnhxC0C&pg=PA89 |arşivtarihi= 3 Haziran 2016 | ölüurl = hayır }}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|soyadı=Ryan|ad=Timothy M.|soyadı2=Silcox|ad2=Mary T.|soyadı3=Walker|ad3=Alan|soyadı4=Mao|ad4=Xianyun|soyadı5=Begun|ad5=David R.|soyadı6=Benefit|ad6=Brenda R.|soyadı7=Gingerich|ad7=Philip D.|soyadı8=Köhler|ad8=Meike|soyadı9=Kordos|ad9=László|tarih=7 Eylül 2012|başlık=Evolution of locomotion in Anthropoidea: the semicircular canal evidence|dergi=Proceedings of the Royal Society of London B: Biological Sciences|dil=İngilizce|cilt=279|sayı=1742|sayfalar=3467-3475|doi=10.1098/rspb.2012.0939|issn=0962-8452|pmc=3396915|pmid=22696520}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı | soyadı1 = Hartwig | ad1 = W. | başlık = Primates in Perspective | url = https://archive.org/details/primatesinperspe0000unse |basım= 2.| editör1-soyadı = Campbell | editör1-ad = C. J. | editör2-soyadı = Fuentes | editör2-ad = A. | editör3-soyadı = MacKinnon | editör3-ad = K. C. | editör4-soyadı = Bearder | editör4-ad = S. K. | editör5-soyadı=Stumpf | editör5-ad = R. M | bölüm = Chapter 3: Primate evolution | sayfalar =[https://archive.org/details/primatesinperspe0000unse/page/19 19]-31| yayıncı = Oxford University Press | yıl = 2011 | isbn = 978-0-19-539043-8 | kaynak = harv}}</ref> Sınıfların yaklaşık olarak kaç milyon yılda yeni sınıflara ayrıldığı belirtilir.
{{Clade|{{Clade
{{klad|{{klad
|1='''[[Tarsiiformes|Tarsiyerler]]''' [[Dosya:Säugethiere vom Celebes- und Philippinen-Archipel (Taf. III) (white background) (1).jpg|40 px]]
|1='''[[Tarsiiformes|Tarsiyerler]]''' [[Dosya:Säugethiere vom Celebes- und Philippinen-Archipel (Taf. III) (white background) (1).jpg|40 px]]
|label2='''Simiyenler (54)'''
|label2='''Simiyenler (54)'''
|2={{Clade
|2={{klad
|state1=dashed
|state1=dashed
|label1=[[Ekgmowechashalidae]] (39)
|label1=[[Ekgmowechashalidae]] (39)
|1={{Clade
|1={{klad
|1=''[[Muangthanhinius]]'' (†32 Milyon yıl)
|1=''[[Muangthanhinius]]'' (†32 Milyon yıl)
|label2=(36)
|label2=(36)
|2={{Clade
|2={{klad
|1=''[[Gatanthropus micros]]'' (†30)
|1=''[[Gatanthropus micros]]'' (†30)
|2=''[[Bugtilemur]]'' (†29)
|2=''[[Bugtilemur]]'' (†29)
99. satır: 99. satır:
}}
}}
|label2='''[[Eosimiidae]] (52)'''
|label2='''[[Eosimiidae]] (52)'''
|2={{Clade
|2={{klad
|label1=[[Eosimiidae|Eosimiidae s.s.]](50)
|label1=[[Eosimiidae|Eosimiidae s.s.]](50)
|1={{Clade
|1={{klad
|label1=(45)
|label1=(45)
|1={{Clade
|1={{klad
|1=''[[Eosimias]]'' (†40)
|1=''[[Eosimias]]'' (†40)
|2=''[[Phenocopethicus]]'' (†42)
|2=''[[Phenocopethicus]]'' (†42)
}}
}}
|label2=(45)
|label2=(45)
|2={{Clade
|2={{klad
|1=''{{Diller arası bağlantı|Bahinia|fr}}'' (†32)
|1=''{{Diller arası bağlantı|Bahinia|fr}}'' (†32)
|2=''[[Nosmips aenigmaticus]]'' (†37)
|2=''[[Nosmips aenigmaticus]]'' (†37)
}}
}}
}}
}}
|2={{Clade
|2={{klad
|1=''[[Phileosimias]]'' (†46)
|1=''[[Phileosimias]]'' (†46)
|label2='''(48)'''
|label2='''(48)'''
|2={{Clade
|2={{klad
|1=[[Amphipithecidae]] (†35)
|1=[[Amphipithecidae]] (†35)
|label2='''(45)'''
|label2='''(45)'''
|2={{clade
|2={{klad
|1=[[Parapithecidae|Parapithecoidea]] (†30)
|1=[[Parapithecidae|Parapithecoidea]] (†30)
|label2='''(42)'''
|label2='''(42)'''
|2={{Clade
|2={{klad
|1=[[Proteopithecidae]] (†34 myö )
|1=[[Proteopithecidae]] (†34 myö )
|label2='''Taç Simiyenler (40 myö)'''
|label2='''Taç Simiyenler (40 myö)'''
|2={{Clade
|2={{klad
|label1='''[[Platyrrhini(Yeni Dünya maymunları)]] (35 myö)'''
|label1='''[[Platyrrhini|Platyrrhini (Yeni Dünya maymunları)]] (35 myö)'''
|1={{Clade
|1={{klad
|1=''[[Perupithecus]]'' (†)
|1=''[[Perupithecus]]'' (†35)
|label2='''(30)'''
|label2='''(30)'''
|2={{Clade
|2={{klad
|label1=(29)
|label1=(29)
|1={{Clade
|1={{klad
|1=''[[Chilecebus]]'' (†20)
|1=''[[Chilecebus]]'' (†20)
|label2=(26)
|label2=(26)
|2={{Clade
|2={{klad
|1=''[[Tremacebus]]'' (†20)
|1=''[[Tremacebus]]'' (†20)
|label2=(24)
|label2=(24)
|2={{Clade
|2={{klad
|1=''[[Homunkulus (cins)|Homunkulus]]'' (†16)
|1=''[[Homunkulus (cins)|Homunkulus]]'' (†16)
|2=''[[Dolichocebus]]'' (†20)
|2=''[[Dolichocebus]]'' (†20)
145. satır: 145. satır:
}}
}}
|label2=(28)
|label2=(28)
|2={{Clade
|2={{klad
|1=''[[Branisella]]'' (†26)
|1=''[[Branisella]]'' (†26)
|2='''[[Platyrrhini|Taç Platyrrhini (Yeni Dünya maymunları)]]''' [[Dosya:Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen (Plate 8) (white background).jpg|60 px]]
|2='''[[Platyrrhini|Taç Platyrrhini (Yeni Dünya maymunları)]]''' [[Dosya:Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen (Plate 8) (white background).jpg|60 px]]
151. satır: 151. satır:
}}
}}
}}
}}
|2='''[[Catarrhini|(Eski Dünya maymunları)]]''' [[Dosya:Cynocephalus doguera - 1700-1880 - Print - Iconographia Zoologica - Special Collections University of Amsterdam - (white background).tiff|60 px]]
|2='''[[Catarrhini|Catarrhini (Eski Dünya maymunları)]]''' [[Dosya:Cynocephalus doguera - 1700-1880 - Print - Iconographia Zoologica - Special Collections University of Amsterdam - (white background).tiff|60 px]]
}}}}}}}}}}}}}}}}}}
⚫
}}}}}}}}}}}}}}}}}}Genellikle Ekgmowechashalidae, [[Kuru burunlu maymunlar|Haplorhini (kuru burunlu maymun)]] değil [[Nemli burunlu maymunlar|Strepsirrhini (nemli burunlu maymun)]] olarak kabul edilir..<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Oligocene primates from China reveal divergence between African and Asian primate evolution|yazarlar=Ni|tarih=6 Mayıs 2016|sayı=6286|dil=İngilizce|sayfalar=673-677|çalışma=Science|cilt=352|issn=0036-8075|pmid=27151861|doi=10.1126/science.aaf2107}}</ref> 2018'de yapılan bir araştırma, Eosimiidae'yi ön haplorhini'nin kız kardeşi olarak yerleştirir<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=New omomyoids (Euprimates, Mammalia) from the late Uintan of southern California, USA, and the question of the extinction of the Paromomyidae (Plesiadapiformes, Primates)|yazarlar=Holroyd|tarih=22 Eylül 2018|sayı=3|dil=İngilizce|sayfalar=1-28|çalışma=Palaeontologia Electronica|cilt=21|issn=1094-8074|doi=10.26879/756}}</ref>

⚫
Genellikle Ekgmowechashalidae, [[Kuru burunlu maymunlar|Haplorhini (kuru burunlu maymun)]] değil [[Nemli burunlu maymunlar|Strepsirrhini (nemli burunlu maymun)]] olarak kabul edilir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Oligocene primates from China reveal divergence between African and Asian primate evolution|yazarlar=Ni|tarih=6 Mayıs 2016|sayı=6286|dil=İngilizce|sayfalar=673-677|çalışma=Science|cilt=352|issn=0036-8075|pmid=27151861|doi=10.1126/science.aaf2107}}</ref> 2018'de yapılan bir araştırma, Eosimiidae'yi ön haplorhini'nin kız kardeşi olarak yerleştirir<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=New omomyoids (Euprimates, Mammalia) from the late Uintan of southern California, USA, and the question of the extinction of the Paromomyidae (Plesiadapiformes, Primates)|yazarlar=Holroyd|tarih=22 Eylül 2018|sayı=3|dil=İngilizce|sayfalar=1-28|çalışma=Palaeontologia Electronica|cilt=21|issn=1094-8074|doi=10.26879/756}}</ref>


== Temel biyolojik özellikler ==
== Temel biyolojik özellikler ==
Williams, Kay ve Kirk, antropoidlerin (simiyenler) evrimine ilişkin 2010 değerlendirmelerinin "What Is An Anthropoid" başlıklı bir bölümünde, genetik benzerlikler ve gözlerdeki benzerlikler de dahil olmak üzere [http://www.pnas.org/content/107/11/4797.full tüm veya çoğu antropoide ortak olan biyolojik özelliklerin bir listesini ortaya] koydu, genetik benzerlikler, gözün bulunduğu yer ve göze yakın kaslardaki benzerlikler, kulaklar arasındaki iç benzerlikler, diş benzerlikleri ve ayak kemiği yapısındaki benzerliklerdir<ref name="Williams">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=New perspectives on anthropoid origins|yazarlar=Williams|tarih=Ocak 2010|sayı=11|sayfalar=4797-4804|çalışma=[[PNAS]]|cilt=107|pmc=2841917|pmid=20212104|doi=10.1073/pnas.0908320107|editör-ad=Alan|editör-soyadı=Walker}}</ref> İlk antropodlar, küçük yemek diyetleri olan küçük canlılardı, öne bakan gözleri, gündüz yaşam tarzları için keskin renkli görme becerileri ve beyinleri daha az duyunun yanı sıra daha fazla görüş gücüne sahip idi. Hem Yeni Dünya'da hem de Eski Dünya'da yaşayan simiyenler diğer primatlardan daha büyük beyinlere sahiptiler, ve onlar bu büyük beyinleri bağımsız olarak kendileri geliştirdiler.
Williams, Kay ve Kirk, antropoidlerin (simiyenler) evrimine ilişkin 2010 değerlendirmelerinin "What Is An Anthropoid" başlıklı bir bölümünde, genetik benzerlikler ve gözlerdeki benzerlikler de dahil olmak üzere tüm veya çoğu antropoidde ortak olan biyolojik özelliklerin bir listesini ortaya koydu.<ref>[http://www.pnas.org/content/107/11/4797.full] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20200919071208/https://www.pnas.org/content/107/11/4797.full|tarih=19 Eylül 2020}}</ref> Bunlar, genetik benzerlikler, gözün bulunduğu yer ve göze yakın kaslardaki benzerlikler, kulaklar arasındaki iç benzerlikler, diş benzerlikleri ve ayak kemiği yapısındaki benzerliklerdir.<ref name="Williams">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=New perspectives on anthropoid origins|yazarlar=Williams|tarih=Ocak 2010|sayı=11|sayfalar=4797-4804|çalışma=[[PNAS]]|cilt=107|pmc=2841917|pmid=20212104|doi=10.1073/pnas.0908320107|editör-ad=Alan|editör-soyadı=Walker}}</ref> İlk simiyenlerin, öne bakan gözleri, gündüz yaşam tarzları için keskin renkli görme becerileri yanı sıra, diğer primatlara göre daha iyi bir görüş kabiliyeti vardı. Hem Yeni Dünya'da hem de Eski Dünya'da yaşayan simiyenler diğer primatlardan daha büyük beyinlere sahiptiler ve onlar bu büyük beyinleri bağımsız olarak kendileri geliştirdiler.


== Ayrıca bakınız ==
== Ayrıca bakınız ==


* ''Simia'', [[Carl Linnaeus|Carl Linnaeus'un]] bu primatlara ilişkin orijinal sınıflandırması.
* ''[[Simia]]'', [[Carl Linnaeus]]'un bu primatlara ilişkin orijinal sınıflandırmasındaki cins ismi.


== Kaynaklar ==
== Kaynakça ==
<references group="" responsive="1"></references>
<references group="" responsive="1"></references>


== Dış bağlantılar ==
== Dış bağlantılar ==
* {{Wikispecies-ufak|Simiiformes}}
* {{Commonscat-ufak|Simiiformes}}
{{primatlar}}
{{taksonçubuğu}}
{{otorite kontrolü}}


[[Kategori:Tür mikroformatı olan maddeler]]
[[Kategori:Tür mikroformatı olan maddeler]]
171. satır: 178. satır:
[[Kategori:Ernst Haeckel tarafından adlandırılmış taksonlar]]
[[Kategori:Ernst Haeckel tarafından adlandırılmış taksonlar]]
[[Kategori:Simiiformes]]
[[Kategori:Simiiformes]]
[[Kategori:1866'da tanımlanan taksonlar]]
[[Kategori:Otomatik taksonkutu eklenmesi gereken sayfalar]]

16.36, 27 Nisan 2024 itibarı ile sayfanın şu anki hâli.

Simiyen
Yaşadığı dönem aralığı: 45-0 myö
Uintan-Günümüz[1] 
Sol üstten sağ alta: Sumatra orangutanı (Pongo abelii), Batı gorili (Gorilla gorilla), Panama beyaz yüzlü kapuçini (Cebus imitator), Yeşil maymun (Clorocebus sabaeus)
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Sınıf: Mammalia
Takım: Primates
Alt takım: Haplorhini
İnfra takım: Simiiformes
Haeckel, 1866[3]
Alt gruplar
kardeş: Tarsiiformes
Sinonimler

Simiyenler, antropoidler ya da yüksek primatlar (Simiiformes); köpeksi maymunlar (Cercopithecoidea) ve insansılar (Hominoidea, insan dahil) üst familyalarından oluşan Eski Dünya maymunlarını (Catarrhini) ve Yeni Dünya maymunlarını (Platyrrhini) içeren bir primat infra takımıdır. Genelde "maymun" adıyla anılır.

Simiyenler, birlikte kuru burunlu primatları (Haplorhini) oluşturan cadı makilerin (Tarsiiformes) kardeş grubudur. Simiyenler, ilk olarak 40-45 milyon yıl önce ortaya çıktı; 33-40 milyon yıl önce, Ön-Arabistanlı maymunlar Güney Amerika'ya göç ederek Yeni Dünya maymunlarının oluşmasına yol açtı. Kalan simiyenler (Eski Dünya maymunları) 25 milyon yıl önce köpeksi maymunlar ve insansılara ayrıldı.

Taksonomi ve evrim

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız: Primatların evrimi ve İnsanın evrimi

Daha önceki sınıflandırmada, Yeni Dünya ve Eski Dünya maymunları, maymunlar ve insanlar - topluca simiyenler veya antropoidler olarak bilinir - Antropoidler (/ ˌænθrəˈpɔɪdiə /; Antik Yunan: άνθρωπος, Latince: anthropos, İng. 'insan'; ayrıca antropoid olarak da adlandırılır.), Nemli burunlu maymunlar (strepsirrhines) ve Cadı makigiller (tarsiers) ise "Önmaymunlar" (Prosimii) alt takımı altında gruplandırılır. Modern sınıflandırmaya göre, Cadı makigiller (tarsiyer) ve simiyenler Haplorhini alt takımı altında gruplanırken Islak burunlu maymunlar Strepsirrhini alt sırasına yerleştirilir. Bunun için güçlü genetik kanıt, Islak burunlu maymunlarda bulunmazken beş Uzun Serpiştirilmiş Elementlerinin tüm haplorhinler için ortak olduğudur - birisinin Cadı makigiller (tarsiyer) ve simiyenler arasında rastlantısal olması bile pek olası değildir. Bu tercih edilen taksonomik bölünmeye rağmen, "Önmaymunlar" (prosimiyenler) ders kitaplarında ve akademik literatürde, bilimdeki metrik sistemin kullanımına ve Amerika Birleşik Devletleri'nin başka yerlerindeki geleneksel birimlerin kullanımına benzetilen bir durum nedeniyle hala düzenli olarak bulunmaktadır. Anthropoid'de bulunan kanıtlar, Eski Dünya ve Yeni Dünya primatlarının paralel bir evrim geçirdiğini gösteriyor.

Primatoloji, paleoantropoloji ve diğer ilgili alanlar, eşanlamlı alt düzen adları olan Simiiformes ve Anthropoidea kullanımlarına göre bölünmüştür. Robert Hoffstetter'e göre (ve Colin Groves tarafından desteklenen), Simiiformes terimi Anthropoidea'ya göre önceliğe sahiptir, çünkü inşa edildiği van der Hoeven'in taksonomik Simii terimi 1833'e kadar uzanmaktadır.[4][5] Buna karşılık, Anthropoidea teriimi by Mivart 1864 yılına dayanıyor,[6] Haeckel'in Simiiformes'i ise 1866 yılına dayanıyor ve bu da öncelikli iddialara yol açıyor. Hoffstetter ayrıca, Simiiformes'in de uygun bir alt düzen adı gibi yapılandırıldığını ("iformes" ile biten), buna karşın Anthropoidea'nın süper ailelere ayrılan - "oidea" ile bittiğini savundu. Ayrıca, Anthropoidea'nın, çeşitli dillerden "maymunlara" çevrilen "antropoïdes" ile çok kolay karıştırıldığını da belirtti.

Mevcut simiyenler üç farklı gruba ayrılır. Platyrrhini olarak spesifik sınıflandırdığımız Yeni Dünya maymunları, yaklaşık 40 milyon yıl önce (myö) maymun hattının geri kalanından ayrıldı ve ayrıştırıcı Catarrhini sınıfı Eski Dünyayı işgal etti. Bu grup, Köpeksi maymunlar (Cercopithecidae) ve diğer maymunlarla beraber yaklaşık 25 Milyon yılı paylaştı.

Bazı nesli tükenmiş maymun soyları da Eosimiidae'ye (Eosen kökenlerini yansıtmak için) ve bazen de Erken Oligosen'den kaynaklandığı düşünülen Amphipithecidae'ye yerleştirilir. Ek olarak, Phileosimias bazen Eosimiidae'ye yerleştirilir ve bazen ayrı olarak sınıflanır.[7]

Primatlar (65 milyon  yıl)
Haplorrhini (55 milyon yıl)
Simiyen (40 milyon yıl)
Catarrhini (28 milyon yıl)
 

İnsansılar

 
 

Cercopithecoidea

 
 
 

Platyrrhini

 
 
 

Tarsiyerler

 
 
 

Strepsirrhini

 
 
Kladogram. Her sınıf için, yaklaşık olarak kaç milyon yıl önce mevcut soyun yayıldığı belirtilir.[kaynak belirtilmeli]

Aşağıda çeşitli simiyen ailelerinin listesi ve bunların Primatlar sırasına göre yerleştirilmesi yer almaktadır:

Primatlar

Aşağıda, nesli tükenmiş maymun türlerinden bazılarının ve Eosimiidae içinde ortaya çıkan daha modern türlerin yer aldığı bir kladogram bulunmaktadır. Simiyenler Asya'da, ilk simiyenler ise Ön-Arabistan'da ortaya çıktı.[8][9][10][11][12] Sınıfların yaklaşık olarak kaç milyon yılda yeni sınıflara ayrıldığı belirtilir.

 
 

Tarsiyerler

 
Simiyenler (54)
Ekgmowechashalidae (39)
 

Muangthanhinius (†32 Milyon yıl)

 
(36)
 

Gatanthropus micros (†30)

 
 

Bugtilemur (†29)

 
 
 

Ekgmowechashala

 
 
Eosimiidae (52)
Eosimiidae s.s.(50)
(45)
 

Eosimias (†40)

 
 

Phenocopethicus (†42)

 
 
(45)
 

Bahinia [fr] (†32)

 
 

Nosmips aenigmaticus (†37)

 
 
 
 
 

Phileosimias (†46)

 
(48)
 

Amphipithecidae (†35)

 
(45)
 

Parapithecoidea (†30)

 
(42)
 

Proteopithecidae (†34 myö )

 
Taç Simiyenler (40 myö)
Platyrrhini (Yeni Dünya maymunları) (35 myö)
 

Perupithecus (†35)

 
(30)
(29)
 

Chilecebus (†20)

 
(26)
 

Tremacebus (†20)

 
(24)
 

Homunkulus (†16)

 
 

Dolichocebus (†20)

 
 
 
 
(28)
 

Branisella (†26)

 
 

Taç Platyrrhini (Yeni Dünya maymunları)

 
 
 
 
 

Catarrhini (Eski Dünya maymunları)

 
 
 
 
 
 
 
 
 

Genellikle Ekgmowechashalidae, Haplorhini (kuru burunlu maymun) değil Strepsirrhini (nemli burunlu maymun) olarak kabul edilir.[13] 2018'de yapılan bir araştırma, Eosimiidae'yi ön haplorhini'nin kız kardeşi olarak yerleştirir[14]

Temel biyolojik özellikler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Williams, Kay ve Kirk, antropoidlerin (simiyenler) evrimine ilişkin 2010 değerlendirmelerinin "What Is An Anthropoid" başlıklı bir bölümünde, genetik benzerlikler ve gözlerdeki benzerlikler de dahil olmak üzere tüm veya çoğu antropoidde ortak olan biyolojik özelliklerin bir listesini ortaya koydu.[15] Bunlar, genetik benzerlikler, gözün bulunduğu yer ve göze yakın kaslardaki benzerlikler, kulaklar arasındaki iç benzerlikler, diş benzerlikleri ve ayak kemiği yapısındaki benzerliklerdir.[16] İlk simiyenlerin, öne bakan gözleri, gündüz yaşam tarzları için keskin renkli görme becerileri yanı sıra, diğer primatlara göre daha iyi bir görüş kabiliyeti vardı. Hem Yeni Dünya'da hem de Eski Dünya'da yaşayan simiyenler diğer primatlardan daha büyük beyinlere sahiptiler ve onlar bu büyük beyinleri bağımsız olarak kendileri geliştirdiler.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Simia, Carl Linnaeus'un bu primatlara ilişkin orijinal sınıflandırmasındaki cins ismi.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Gebo, Daniel L.; Dagosto, Marian; Beard, K. Christopher; Qi, Tao; Wang, Jingwen (Mart 2000). "The oldest known anthropoid postcranial fossils and the early evolution of higher primates". Nature (İngilizce). 404 (6775): 276-278. doi:10.1038/35005066. ISSN 1476-4687. 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2021. 
  2. ^ "Included taxa". paleobiodb.org. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2021. 
  3. ^ Mammal species of the world : a taxonomic and geographic reference. 3rd ed. Don E. Wilson, DeeAnn M. Reeder. Baltimore: Johns Hopkins University Press. 2005. ISBN 0-8018-8221-4. OCLC 57557352. 28 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2021. 
  4. ^ Groves, C. P. (2005). "Simiiformes" 27 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. In Wilson, D. E.; Reeder, D. M. (eds.). Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference (3rd ed.). Baltimore: Johns Hopkins University Press. p. 128. ISBN 0-801-88221-4. OCLC 62265494.
  5. ^ Hoffstetter (1974). "Phylogeny and geographical deployment of the Primates". Journal of Human Evolution. 3 (4): 327-350. doi:10.1016/0047-2484(74)90028-1. 
  6. ^ "The evolution of early hominids". Companion Encyclopedia of Anthropology: Humanity, Culture and Social Life. Taylor & Francis. 2002. s. 35. ISBN 978-0-415-28604-6. 
  7. ^ Marivaux (Haziran 2005). "Anthropoid primates from the Oligocene of Pakistan (Bugti Hills): Data on early anthropoid evolution and biogeography". PNAS. 102 (24): 8436-41. doi:10.1073/pnas.0503469102. PMC 1150860 $2. PMID 15937103.  (Full text PDF 13 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  8. ^ Marivaux, Laurent; Antoine, Pierre-Olivier; Baqri, Syed Rafiqul Hassan; Benammi, Mouloud; Chaimanee, Yaowalak; Crochet, Jean-Yves; Franceschi, Dario de; Iqbal, Nayyer; Jaeger, Jean-Jacques (14 Haziran 2005). "Anthropoid primates from the Oligocene of Pakistan (Bugti Hills): Data on early anthropoid evolution and biogeography". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America (İngilizce). 102 (24): 8436-8441. doi:10.1073/pnas.0503469102. ISSN 0027-8424. PMC 1150860 $2. PMID 15937103. 
  9. ^ Seiffert, Erik R.; Boyer, Doug M.; Fleagle, John G.; Gunnell, Gregg F.; Heesy, Christopher P.; Perry, Jonathan M. G.; Sallam, Hesham M. (10 Nisan 2017). "New adapiform primate fossils from the late Eocene of Egypt". Historical Biology. 0 (1–2): 204-226. doi:10.1080/08912963.2017.1306522. ISSN 0891-2963. 
  10. ^ Cartmill, M.; Smith, F. H (2011). The Human Lineage. John Wiley & Sons. ISBN 978-1-118-21145-8. 3 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020. 
  11. ^ Ryan, Timothy M.; Silcox, Mary T.; Walker, Alan; Mao, Xianyun; Begun, David R.; Benefit, Brenda R.; Gingerich, Philip D.; Köhler, Meike; Kordos, László (7 Eylül 2012). "Evolution of locomotion in Anthropoidea: the semicircular canal evidence". Proceedings of the Royal Society of London B: Biological Sciences (İngilizce). 279 (1742): 3467-3475. doi:10.1098/rspb.2012.0939. ISSN 0962-8452. PMC 3396915 $2. PMID 22696520. 
  12. ^ Hartwig, W. (2011). "Chapter 3: Primate evolution". Campbell, C. J.; Fuentes, A.; MacKinnon, K. C.; Bearder, S. K.; Stumpf, R. M (Ed.). Primates in Perspective (2. bas.). Oxford University Press. ss. 19-31. ISBN 978-0-19-539043-8. 
  13. ^ Ni (6 Mayıs 2016). "Oligocene primates from China reveal divergence between African and Asian primate evolution". Science (İngilizce). 352 (6286): 673-677. doi:10.1126/science.aaf2107. ISSN 0036-8075. PMID 27151861. 
  14. ^ Holroyd (22 Eylül 2018). "New omomyoids (Euprimates, Mammalia) from the late Uintan of southern California, USA, and the question of the extinction of the Paromomyidae (Plesiadapiformes, Primates)". Palaeontologia Electronica (İngilizce). 21 (3): 1-28. doi:10.26879/756. ISSN 1094-8074. 
  15. ^ [1] 19 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  16. ^ Williams (Ocak 2010). Walker, Alan (Ed.). "New perspectives on anthropoid origins". PNAS. 107 (11): 4797-4804. doi:10.1073/pnas.0908320107. PMC 2841917 $2. PMID 20212104. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Simiyen&oldid=32600725" sayfasından alınmıştır